IV Międzynarodowa Konferencja Naukowa
„Żydzi w Lublinie. Żydzi we Lwowie.
Miejsca - Pamięć - Współczesność"
21 - 22 listopada 2006 roku
Trybunał Koronny
Lublin
Od początku XVI w. w Lublinie zaczęła rozwijać się dzielnica żydowska, którą zamieszkiwała społeczność przybyła do miasta w drugiej połowie XV w. Przez wieki żydowski Lublin zyskał rangę „Jerozolimy Królestwa Polskiego". Stało się tak głównie za sprawą obradującego tu Sejmu Czterech Ziem - Waad Arba Aracot, działalności rabina Icchaka Jakuba Horowitza zwanego Widzącym z Lublina, funkcjonowaniu drukarni hebrajskiej, a także otwarciu Jeszywas Chachmey Lublin (Uniwersytet Mędrców Lublina). Tuż przed drugą wojną światową miasto to zamieszkiwało blisko 39 tys. Żydów, co stanowiło prawie 35 % całej społeczności lubelskiej. Dziś po nich nie zostało prawie nic...
Początki osadnictwa żydowskiego we Lwowie sięgają połowy XIII wieku. Podobnie jak w Lublinie, społeczność ta zamieszkiwała dzielnicę, która z czasem stała się odrębną częścią administracyjną. W dwudziestoleciu międzywojennym ponad stutysięczna lwowska gmina żydowska była trzecią pod względem liczebności w kraju i stanowiła 33 % ogółu mieszkańców Lwowa. Do dnia dzisiejszego można tam odnaleźć najstarsze żydowskie ślady.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Żydzi w Lublinie. Żydzi we Lwowie. Miejsca - Pamięć - Współczesność" organizowana przez Pracownię Literatury Polsko-Żydowskiej przy Instytucie Filologii Polskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN" we współpracy z Narodowym Uniwersytetem im. Iwana Franki we Lwowie ma na celu usystematyzowanie wiadomości na temat historii, dziedzictwa kulturowego i tożsamości społeczności żydowskiej przez wieki zamieszkującej Lublin i Lwów.
Jest to część projektu „Współpraca Uniwersytetów" wspierającego rozwój regionów lubelskiego i lwowskiego (program Sąsiedztwa Polska - Białoruś - Ukraina Interreg III A/TACIS CBS). Głównym celem projektu jest rozszerzenie kontaktów między uniwersytetami oraz innymi ośrodkami zajmującymi się popularyzowaniem szeroko pojętego dziedzictwa kulturowego.
Zgodnie z tematem konferencji obrady będą koncentrowały się wokół trzech zagadnień: charakterystyki miejsca zamieszkiwania Żydów, pamięci o nich i odniesieniom do współczesności. Zostanie wygłoszonych osiem referatów, dziewięć komunikatów oraz odbędą się dwa panele dyskusyjne. Pokłosiem konferencji będzie monografia wydana w trzech językach: polskim, ukraińskim i angielskim.
1. Dr Adam Kopciowski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Historia Żydów w Lublinie - panorama
W referacie przedstawione zostaną dzieje Żydów w Lublinie od początków osadnictwa (XIV w.) aż do okresu zagłady w okresie II wojny światowej. Począwszy od pierwszej źródłowej wzmianki o lubelskich Żydach datowanej na 1330 rok, omówione zostaną kolejno: powstanie i rozwój dzielnicy żydowskiej w mieście, złoty wiek w historii lubelskich Żydów (rozwój życia gospodarczego i kulturalnego w XVI w., utworzenie Waad Arba Aracot), upadek miasta w XVII i XVIII w., znaczenie Lublina dla ruchu chasydzkiego, udział ludności żydowskiej w życiu miasta w wieku XIX, funkcjonowanie żydowskiej gminy wyznaniowej oraz społeczno-polityczny, gospodarczy i kulturalny obraz lubelskiej społeczności żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym. Referat zamkną dzieje zagłady lubelskich Żydów w okresie II wojny światowej oraz powojenne próby odbudowy żydowskiego ośrodka w mieście.
Dr Adam Kopciowski - ur. 1974, historyk, adiunkt w Zakładzie Kultury i Historii Żydów UMCS. Zajmuje się dziejami ludności żydowskiej na Lubelszczyźnie w XX wieku. Autor kilkudziesięciu naukowych i popularnonaukowych artykułów poświęconych tej tematyce oraz monografii „Zagłada Żydów w Zamościu" (2005). Stypendysta United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie (2005).
2. Robert Kuwałek
Kierownik Muzeum-Miejsca Pamięci w Bełżcu
Zagłada Żydów lubelskich i lwowskich - kwestie upamiętnienia i braku pamięci.
Większość Żydów lubelskich i lwowskich zamordowana została w ramach Akcji „Reinhardt", głównie w okresie lat 1942-1943. Wspólnym grobem dla obu gmin żydowskich był obóz zagłady w Bełżcu, gdzie Niemcy zamordowali około 26.000 żydowskich mieszkańców Lublina i 65.000 Żydów ze Lwowa. Oprócz bełżeckiego obozu zagłady, miejscem kaźni Żydów lubelskich były obóz koncentracyjny na Majdanku, las krępiecki, las w okolicach wsi Niemce czy ulice getta lubelskiego. Podobnie jest w przypadku Żydów lwowskich, których mordowano na ulicach samego Lwowa, w getcie, w obozie janowskim, w tzw. Dolinie Śmierci (w pobliży tego obozu) czy w obozie zagłady w Sobiborze. Czy pamięć o tych faktach, miejscach i ludziach jest żywa?
W Lublinie jest kilka miejsc, które upamiętniają nie tylko obecność żydowską w mieście, ale także i gwałtowną zagładę żydowskich mieszkańców Lublina. Od 1962 r. na Placu Ofiar Getta stoi pomnik upamiętniający Żydów Lublina i Lubelszczyzny. O jego najnowszej historii było ostatnio głośno nie tylko w mediach lubelskich. Są upamiętnienia na Nowym Cmentarzu żydowskim przy ul. Walecznych, łącznie z pomnikiem i mogiłą ostatnich 180 ofiar małego getta na Majdanie Tatarskim. Są tablice pamiątkowe i informacyjno-pamiątkowe rozsiane po dawnej dzielnicy żydowskiej i Starym Mieście. Jest wreszcie otwarty problem nieuporządkowanego Umschlagplatzu, który nawet nie funkcjonuje w świadomości miasta.
Upamiętnienia społeczności żydowskiej możemy spotkać także we Lwowie. Miejsca po synagogach zostały oznaczone stosownymi tablicami pamiątkowymi. Za przejazdem kolejowym przy ul. Kleparowskiej znajduje się, postawiony w 1993 r. pomnik ku czci ofiar getta lwowskiego. Na Dworcu Kleparowskim, lwowskim Umschlagplatzu znajduje się tablica pamiątkowa. Kamień pamiątkowy stanął także przy wejściu do Doliny Śmierci. Sam teren dawnego obozu janowskiego pełni jednak przez cały czas funkcję więzienia i nie ma do niego dostępu. Od lat ślimaczy się kwestia wystawienia pomnika ofiar tego obozu - pomnika z prawdziwego zdarzenia.
Można zadać sobie pytanie, na ile te miejsca w obydwu miastach funkcjonują w świadomości społecznej. Czy osoba odwiedzająca Lublin lub Lwów, przyjeżdżająca z zewnątrz, może zostać dostatecznie poinformowana przez mieszkańców obydwu miast o miejscach upamiętnionych? Czy znajdziemy w obydwu miastach stosowne publikacje na ten temat, powszechnie dostępne? Wydaje się, że w Lublinie pod tym względem jest trochę lepiej. Prasa lokalna wspomina o upamiętnieniach, tzw. żydowskich, ale wspomina o nich w zasadzie delikatnie mówiąc interwencyjnie. Powstają różne projekty edukacyjne, których elementem jest pokazanie pewnych miejsc. Nadal wydaje się jednak, że niewiedza jest znaczna.
Gorzej pod tym względem jest we Lwowie, gdzie obserwuje się zjawisko prawie całkowitego zapomnienia, a przynajmniej zamrożenia pamięci na ten temat, chociaż nie można stwierdzić, że też nie robi się nic. Organizowane są, niezbyt często, ale jednak, konferencje na temat pamięci o Zagładzie, ale gołym okiem widać, że nie przekładają się one na pamięć miejsc. Nawet tablice pamiątkowe w miejscach po synagogach noszą ślady antysemickiego wandalizmu (ślady takie możemy też znaleźć i w Lublinie, co jednak zdarza się już coraz rzadziej).
Natomiast bardzo słabo w świadomości społecznej funkcjonuje fakt, zarówno w Lublinie, jak i we Lwowie, że większość żydowskich mieszkańców tych miast, podobnie, jak i innych, jak na przykład Krakowa, Przemyśla, Tarnowa, Rzeszowa, Tarnopola, Stanisławowa czy Drohobycza zginęła w obozie zagłady w Bełżcu. Przez lata miejsce to cieszyło się smutną sławą „najbardziej zapomnianego obozu Holocaustu". Od 2004 r. istnieje w Bełżcu nowe upamiętnienie i nowe muzeum. Na pomniku wymienione są wszystkie te miejscowości - Lublin i Lwów nawet kilka razy. Jednakże nadal można odnieść wrażenie, że dla przeciętnego mieszkańca obydwu tych miast Bełżec jest nic nie mówiącą nazwą.
Być może przyczyną tego stanu rzeczy jest nie tylko kwestia zapomnienia, ale przede wszystkim kwestia braku zainteresowania. Być może wynika to z faktu, że zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie przez lata sprawa Holocaustu nie była problemem części pamięci narodowej. Niechęć do pamięci przekładała się na brak wiedzy, a brak wiedzy na niechęć do pamięci.
Czy uda się zmienić to nastawienie dzisiaj, po 60 latach i czy dbałość o miejsca pamięci przełoży się na coś trwalszego, jak chociażby funkcjonowanie ich w świadomości społecznej - pozostaje dzisiaj pytaniem otwartym, zarówno w Lublinie, jak i we Lwowie.
Robert Kuwałek - ur. 1966 r. w Lublinie. Absolwent historii KUL. W latach 1995-1999 na studiach doktoranckich z zakresu historii UMCS. W 2002 r. stypendysta Fundacji Kościuszkowskiej w United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie.
Od lat zajmuje się historią Żydów w Lublinie i na Lubelszczyźnie w XIX i XX w. Z tematyki tej opublikował wiele artykułów, w tym także w zagranicznych czasopismach naukowych. Od 1999 r. zatrudniony jako pracownik naukowy w Państwowym Muzeum na Majdanku, a od 2004 r. pełni funkcję kierownika Muzeum-Miejsca Pamięci w Bełżcu. Od kilku lat zajmuje się także tematyką Zagłady Żydów polskich w ramach Akcji „Reinhardt". Wiceprzewodniczący Towarzystwa Polsko-Izraelskiego w Lublinie.
3. Dr Beata Skrzydlewska
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Muzea wyznaniowe - upamiętnianie kultury żydowskiej
Zasadniczym celem mojego wystąpienia będzie przedstawienie troski o żydowskie dziedzictwo kulturowe przez Muzeum Żydowskie we Lwowie, zostanie także poruszony problem zabezpieczenia dziedzictwa narodu żydowskiego po II wojnie światowej przez muzea innych wyznań.
W Polsce pierwsze muzea wyznaniowe organizowane były od II poł. XIX wieku. Początkowo powstają muzea diecezji rzymsko-katolickich: w 1870 roku we Włocławku, czy w 1888 roku w Tarnowie, stosunkowo szybko, bowiem już w 1889 założono, pierwsze muzeum cerkiewne - Muzeum Instytutu Stauropigialnego we Lwowie.
W tym pierwszym okresie, trwającym do wybuchu I wojny światowej ustala się model muzeum wyznaniowego. W okresie II mieszczącym się pomiędzy wybuchem I i II wojny światowej muzea te mają formę instytucji zorganizowanych. Powstają wówczas muzea judaistyczne, które tak jak muzea rzymsko-katolickie i cerkiewne łączą w sobie elementy wyznania i narodowości. Celem muzeów tego typu, było gromadzenie głównie przedmiotów kultury materialnej ilustrujących historię wyznania ale i dzieje narodów które tę religię wyznawały.
Na szczególną uwagę zasługuje Muzeum Żydowskie we Lwowie założone przez Maksymiliana Goldsteina, którego dzieje i zbiory stanowić będą myśl przewodnią całego referatu.
Dr Beata Skrzydlewska - adiunkt w Katedrze Muzealnictwa i Ochrony Zabytków w Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W zakresie swoich zainteresowań koncentruje się głównie na zagadnieniach związanych z muzealnictwem kościelnym. Dotyczy to zarówno historii muzeów Kościelnych, problemów wystawienniczych jak i ich funkcjonowania w realiach współczesnych. W badaniach zwraca uwagę na aspekty prawne w zakresie ochrony sztuki religijnej i organizowania zbiorów muzealnych w kontekście historycznym i w dzisiejszych realiach.
4. Mgr Joanna Zętar
Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN"
Dokumentacja. Edukacja. Projekty artystyczne. Działania Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN" na rzecz ocalania dziedzictwa kulturowego Żydów lubelskich.
Brama Grodzka zwana przed II wojną światową Bramą Żydowską to miejsce, w którym od 1998 roku działa samorządowa instytucja kultury: Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN". Ośrodek niemal we wszystkich realizowanych projektach nawiązuje do symbolicznego i historycznego znaczenia swojej siedziby, będącej w przeszłości przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim. Programy tej instytucji można podzielić na trzy rodzaje: dokumentacyjne, edukacyjne i artystyczne.
Ośrodek w swojej działalności duży nacisk kładzie na zbieranie materiałów dokumentalnych związanych lubelską społecznością żydowską. Są to przede wszystkim fotografie starego Lublina oraz wspomnienia zbierane w ramach projektu Historia Mówiona. Na bazie zebranych dokumentów powstały dwie wystawy: „Wielka Księga Miasta" oraz „Portret Miejsca". Wszystkie zebrane dotychczas materiały są udostępnione w internecie, w portalu „Lublin. Pamięć Miejsca. Wirtualne Centrum Edukacji", który działa pod adresem www.tnn.pl/pamie.php
Zgromadzone w Ośrodku materiały służą także do działań edukacyjnych. Są stosowane podczas spotkań i seminariów dla uczniów i nauczycieli, wykorzystywane podczas uroczystości rocznicowych, ilustrują i wzbogacają zawartość wydawanego przez Ośrodek czasopisma „Scriptores".
Ośrodek organizuje także działania w przestrzeni miasta. Misteria „Jedna Ziemia - Dwie Świątynie", „Poemat o Miejscu", „Misterium Światła i Ciemności" odbyły się na terenach niegdyś zamieszkanych przez społeczność żydowską i miały na celu przywrócenie Pamięci o nieistniejącym Lublinie.
W ramach swojej działalności statutowej Ośrodek wydaje książki, organizuje promocje, spotkania z twórcami, projekcje filmów, wystawy; jest autorem lub partnerem wielu projektów związanych zarówno z dziedzictwem kulturowym lubelskiej społeczności żydowskiej jak również z szerzej pojętym dziedzictwem kulturowym Lublina.
Joanna Zętar - magister historii sztuki. Od 2001 roku pracownik merytoryczny Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN", koordynator projektu „Zapomniana Przeszłość - Wielokulturowe Tradycje Lubelszczyzny", współrealizator projektu „Życie Żydów w Europie na pograniczu metropolii", współpracownik portalu internetowego http://www.tnn.pl/pamie.php czyli Wirtualnego Centrum Edukacji „Pamięć Lublina".
5. Dr Anna Ziębińska-Witek
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Wizualizacje pamięci w muzeach Zagłady
Muzea oraz kreowana w nich historia to jeden ze sposobów, w jaki człowiek definiuje siebie oraz swój stosunek do przeszłości. Ekspozycje nie tyle przedstawiają przeszłą rzeczywistość, co dyskutują ją w kontekście współczesnych społecznych i indywidualnych doświadczeń twórców czy kuratorów.
Muzea i monumenty są też wizualizacjami pamięci zbiorowej. Kolejne generacje, odwiedzając wystawy nadają im jednak nowe znaczenia, przypisują wartości zgodnie z historyczną perspektywą charakterystyczną dla czasów, w których żyją.
Muzea poświęcone Zagładzie są miejscami szczególnymi - ze względu na traumę wydarzeń, które mają upamiętniać oraz na zobowiązania moralno-historyczne wobec ocalałych. Referat podejmuje również problematykę granic możliwości realistycznego przedstawienia przeszłości, które ujawniają się właśnie w muzeach Holocaustu. Czy - biorąc pod uwagę fiasko mimetycznych prób przekazania doświadczeń więźniów obozów koncentracyjnych i obozów zagłady - stoimy przed koniecznością zmian form przekazu muzealnego po to, aby pobudzić pracę naszej pamięci, aby kreować nową wrażliwość i świadomość historyczną?
Dr Anna Ziębińska-Witek - adiunkt w zakładzie Kultury i Historii Żydów UMCS. Zajmuje się problematyką reprezentacji Holocaustu w historiografii, literaturze, filmie i muzeach. Autorka wielu publikacji, w tym książki Holocaust. Problemy przedstawiania, Lublin 2005 oraz przekładu studium Berela Langa Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea, Lublin 2006.
6. Piotr Piluk
Ślady żydowskie w przestrzeni miejskiej Lwowa
Współczesny Lwów jest miastem niezwykle dziwnym: wygląda tak, jakby zatrzymał się w nim czas, co niewątpliwie wzmaga wrażenie jego historycznej autentyczności, ale także zaskakuje - jak to możliwe? Miasto, szczególnie zaś duże, nigdy nie jest obszarem jednorodnym, a cały organizm miejski z natury podlega nieustającym zmianom. Zatem, zatrzymany czas to tylko pozór. W żydowskiej obserwacji Lwowa istotną rolę odgrywa wiedza o odrębnej, choć nie oderwanej od istnienia pozostałych grup narodowych, przeszłości i własnej kulturze, pełnej rozmaitych odcieni. Na gruncie tej wiedzy łatwiej jest rozpoznać i zrozumieć motywy żydowskie w pejzażu miejskim, z których większość to ślady dawnej obecności.
Czy śladem jest relikt języka jidysz, w postaci fragmentarycznie zachowanego napisu na murze kamienicy, przywołujący od dawna nie istniejącą firmę? Czy jest nim nowa tablica pamiątkowa, mówiąca o zniszczeniu postępowej synagogi? Albo zaniedbany, stuletni obiekt przemysłowy, wzniesiony przez żydowskiego przedsiębiorcę na przedmieściu? Trudno tu jednoznacznie rozstrzygać i definiować znaczenie śladu żydowskiego, gdyż są to kwestie w dużej mierze oparte na indywidualnej wrażliwości i subiektywnym widzeniu otoczenia. Najogólniej rzecz ujmując - ślad żydowski to rozpoznawalna forma minionej aktywności Żydów.
Kompleks dawnej architektury we Lwowie można określić jako dobrze zachowany. Nie zupełnie dotyczy to zabytków żydowskich, z których wiele uległo zniszczeniu podczas ostatniej wojny i później, już w czasach radzieckich. Większość z istniejących we Lwowie obiektów pochodzi z XIX i XX wieku, choć są tam również znacznie starsze relikty żydowskie, zachowane w obrębie starówki, którą w 1998 roku wpisano na listę światowego dziedzictwa kultury pod patronatem UNESCO. Ślady żydowskie we Lwowie - pomimo upływu czasu i ich zacierania - są niezwykle różnorodne, co tworzy tym ciekawszy wizerunek najbliższego otoczenia miejscowej społeczności żydowskiej, niestety jednak głównie w aspekcie historycznym.
Piotr Piluk - Fotograf, dokumentalista, publicysta zajmujący się żydowskim dziedzictwem kulturowym oraz językiem jidysz. Współpracuje z prasą żydowską w Polsce, USA i na Ukrainie, a także z Fundacją „Shalom" i Żydowskim Instytutem Historycznym w Warszawie, jest członkiem zarządu głównego Towarzystwa Społeczno - Kulturalnego Żydów w Polsce; mieszka we Lwowie. Miał wystawy indywidualne oraz prezentacje w Polsce, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Szwecji i USA, które powstały na gruncie własnego przedsięwzięcia „Ślady Obecności", będącego współczesnym zapisem i interpretacją motywów żydowskich w przestrzeniach miejskich. Stypendysta m.in. Międzynarodowej Szkoły Humanistycznej Uniwersytetu Warszawskiego, YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku, Goethe Institut w Berlinie i European Institute for Jewish Studies w Sztokholmie.
7. Dr hab. Sławomir Jacek Żurek
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Lublin - miejsce dialogu chrześcijańsko-żydowskiego
Lublin to miasto szczególne dla dialogu chrześcijańsko-żydowskiego. Do czasów Holokaustu było ono obszarem wielokulturowym, zasadniczo konglomeratem dwóch odrębnych światów: górnego miasta chrześcijańskiego i dolnego miasta żydowskiego (granicę wyznaczała Brama Grodzka, nazywana przed wojną również Bramą Żydowską). Jeszcze do drugiej wojny światowej Żydzi stanowili niemalże połowę mieszkańców miasta. Do dzisiejszego dnia Lublin ze względu na historyczną obecność uniwersytetu żydowskiego (Jesziwa Chachmej Lublin - Akademia Mędrców Lublina), Wielkiej Synagogi Macharszala, najstarszej w Polsce nekropolii żydowskiej, a także cadyka Izaaka Horowitza (Widzącego z Lublina) czy pierwszego rektora lubelskiej jesziwy Meira Szapiro funkcjonuje w zbiorowej pamięci narodu wybranego jako legendarna stolica nauki i kultury żydowskiej w Środkowej Europie, zwana też Jerozolimą Królestwa Polskiego. Podobny charakter co Lublin miało zresztą wiele miasteczek położonych na Lubelszczyźnie. Wystarczy przypomnieć chociażby takie miejscowości, jak np.: Piaski, Kazimierz Dolny, Lubartów, Kock, czy Izbica, które ze względu na historyczną obecność inspiratorów ruchu chasydzkiego do dzisiejszego dnia są symbolem żydowskiej obecności w Europie. Dziś dla nowych pokoleń Żydów i Polaków Lublin i Lubelszczyzna są przede wszystkim miejscem wiecznego spoczynku wielu tysięcy polskich Żydów z terenów całej Europy.
Właściwy dialog chrześcijańsko-żydowski na poziomie instytucjonalnym rozpoczął się w Archidiecezji Lubelskiej w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Jego głównym inspiratorem i moderatorem od samego początku był Metropolita Lubelski abp Józef Życiński. Do najważniejszych jego inicjatyw należy w tym względzie zaliczyć: powołanie Centrum Dialogu Katolicko-Żydowskiego (CDK-Ż) przy Archidiecezji Lubelskiej, obchody Dni Judaizmu w lubelskich parafiach, podjęcie problematyki dialogu chrześcijańsko-żydowskiego podczas Kongresu Kultury Chrześcijańskiej, a także poprowadzenie cyklu spotkań liturgicznych pod hasłem „Modlitewne opłakiwanie Żydów".
Pierwszy kierunek w dialogu chrześcijańsko-żydowskim wyznacza potrzeba spotkania i wymiany myśli. Idei tej służyć mogą właśnie organizowane przez Archidiecezjalne Centrum Dialogu Katolicko-Żydowskiego wykłady, prelekcje, czy dyskusje panelowe. Dobrze się stało, że w organizację opisywanych wyżej przedsięwzięć zaangażowane są instytucje miejskie, takie jak: Ośrodek „Brama Grodzka-Teatr NN", Zakład Historii i Kultury Żydów Polskich UMCS, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Izraelskiej etc., a także Warszawska Żydowska Gmina Wyznaniowa, czy też Polskie Stowarzyszenie Kulturalne Żydów.
Drugi kierunek w dialogu to wspólna modlitwa, która odbywa się rokrocznie w ramach Dnia Judaizmu i to nie tylko w jednym wybranym punkcie miasta, ale dzięki listowi pasterskiemu Metropolity Lubelskiego także w wielu parafiach na terenie całej Archidiecezji. Ważne wydaje się podkreślenie faktu, że z inicjatywą modlitewną wychodzi także strona żydowska, aktywnie uczestnicząc we wspólnej modlitwie, a także zapraszając przedstawicieli strony katolickiej do uczestnictwa w celebracji tradycyjnych świąt żydowskich.
Trzecim, niezwykle ważnym kierunkiem w dialogu chrześcijańsko-żydowskim, jest edukacja młodych pokoleń Polaków zmierzająca do kształtowania postawy dialogu i tolerancji poprzez różnego typu spotkania służące propagowaniu wiedzy o kulturze, historii i religii żydowskiej.
Sławomir Jacek Żurek - dr hab.; kierownik Katedry Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego oraz Pracowni Literatury Polsko-Żydowskiej w Instytucie Filologii Polskiej KUL; koordynator Programu UE - Interreg IIIA/TACIS CBC na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL; autor licznych artykułów naukowych oraz monografii, m.in.: „...lotny trud półistnienia". O motywach judaistycznych w poezji Arnolda Słuckiego (1999), Synowie księżyca. Zapisy poetyckie Aleksandra Wata i Henryka Grynberga w świetle tradycji i teologii żydowskiej (2004); członek Komitetu ds. Dialogu z Judaizmem Rady Episkopatu Polski, Archidiecezjalnej Rady Ekumenicznej przy Metropolicie Lubelskim, Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów
8. Pracownia Literatury Polsko-Żydowskiej przy Instytucie Filologii Polskiej
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
Pracownia Literatury Polsko-Żydowskiej została powołana do życia przez Senat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w roku 2006. Jest ona instytucją naukowo-badawczą ulokowaną przy Instytucie Filologii Polskiej KUL. Celem jej działalności jest prowadzenie badań o charakterze historycznoliterackim nad literaturą polsko-żydowską XIX i XX wieku przy uwzględnieniu powyższych kryteriów; historycznoliterackim nad literaturą języka polskiego powstającą od lat 30. XX wieku w Izraelu; o charakterze kulturoznawczym, a szczególnie religioznawczym nad literaturą polsko-żydowską (ze szczególnym uwzględnieniem problematyki Zagłady); o charakterze komparatystycznym (literatura języka polskiego, staro- i nowohebrajskiego, jidysz oraz aramejskiego - z uwzględnieniem źródeł topicznych). Pracownia ta ma także ambicje przygotowania programu zajęć dydaktycznych dla studentów filologii polskiej oraz innych zainteresowanych tą problematyką.
Do głównych zadań Pracowni Literatury Polsko-Żydowskiej należeć będą: prowadzenie prac badawczych oraz zajęć dydaktycznych; gromadzenie i opracowywanie materiałów badawczych i dokumentów z Polski, Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii, Słowacji, Mołdawii, Czech, Niemiec, Francji, Stanów Zjednoczonych oraz Izraela, dotyczących autorów polsko-żydowskich i ich spuścizny literackiej; gromadzenie księgozbioru z zakresu tematyki badawczej; prowadzenie kwerend oraz innych prac badawczych do Leksykonu pisarzy polsko-żydowskich; prowadzenie krajowych oraz międzynarodowych seminariów studenckich poświęconych tej problematyce; wymiana międzynarodowa studentów oraz pracowników naukowych z Polski, Europy, Stanów Zjednoczonych oraz Izraela; organizowanie w Polsce staży dla pracowników naukowych z zagranicy; przygotowanie krajowych i międzynarodowych konferencji na temat literatury polsko- żydowskiej i kultury żydowskiej w Polsce; uczestnictwo w europejskich i krajowych działaniach praktycznych (projektach), organizacjach i stowarzyszeniach wspierających ideę dialogu polsko-żydowskiego i chrześcijańsko-żydowskiego oraz dialogu międzyreligijnego; przygotowywanie i redagowanie serii wydawniczej „W kręgu pisarzy polsko-żydowskich XX wieku".
Pracownia Literatury Polsko-Żydowskiej
Collegium Humanisticum, p. 206
Al. Racławickie 14
20-950 Lublin
9. Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN" jest samorządową instytucją kultury działającą w Lublinie na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. W realizowanych programach nawiązuje do symbolicznego i historycznego znaczenia swojej siedziby - Bramy Grodzkiej zwanej dawniej Bramą Żydowską, będącą w przeszłości przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania wielu kultur, tradycji i religii.
Teatr NN powstał w 1990 roku. Początkowo jego działalność ukierunkowana była na realizację autorskich przedstawień. W miarę upływu czasu twórcy Teatru zaczęli otwierać się na inne pozateatralne przedsięwzięcia o charakterze społecznym i edukacyjnym. Ośrodek odbudował swoją siedzibę - XIV wieczną Bramę Grodzką i przylegające do niej kamienice, co stało się elementem ożywiania i ratowania zniszczonego lubelskiego Starego Miasta. W tym okresie jednym z najważniejszych programów realizowanych w Ośrodku były „Spotkania Kultur" - prezentacje artystów i środowisk twórczych z Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej.
W 1998 roku w oparciu o Teatr NN powstał Ośrodek "Brama Grodzka - Teatr NN". Działalność programowa Ośrodka związana jest z przywracaniem Pamięci o nieistniejącym już lubelskim mieście żydowskim. Swoje cele Ośrodek realizuje poprzez działania artystyczne, wystawy, spotkania, sesje, promocje książek i czasopism, projekcje filmów, koncerty, działania w przestrzeni publicznej. Od samych początków Ośrodek realizuje program „Wielka Księga Miasta" - zbierane są materiały archiwalne związane z historią polsko-żydowskiego Lublina takie jak zdjęcia, relacje mówione, dokumenty. W oparciu o te materiały powstała wystawa dokumentalna „Portret Miejsca" opowiadająca o przedwojennym, dwukulturowym Lublinie.
Od 1999 roku realizowany jest program internetowy - działa strona domowa www.tnn.pl, informująca o przedsięwzięciach i projektach Ośrodka. Natomiast w czerwcu 2006 roku został uruchomiony portal internetowy „Lublin. Pamięć Miejsca" działający pod adresem www.tnn.pl/pamie.php, który zawiera informacje o dziedzictwie kulturowym Lublina.
Od 2005 roku przy Ośrodku działa Akademia Obywatelska czyli miejsce w którym młodzież może realizować swoje pomysły. I siebie. Zaangażowani obywatelsko wolontariusze działający w ramach Akademii zrealizowali dotąd dwa projekty: http://www.wagon.lublin.pl/ związany z obchodami 25-lecia „Lubelskiego Lipca" oraz „Śladami Singera" czyli podróż po Lubelszczyźnie opisanej w prozie I. B. Singera.
W 2006 roku Ośrodek uruchomił Lubelską Trasę Podziemną gdzie oprócz makiet przedstawiających rozwój przestrzenny Lublina można obejrzeć audiowizualną instalację odtwarzającą wydarzenia z pożaru miasta Lublina, który miał miejsce w 1719 roku.
Ramowy program IV Międzynarodowej Konferencji Naukowej
„Żydzi w Lublinie - Żydzi we Lwowie.
Miejsca - Pamięć- Współczesność"
Trybunał Koronny w Lublinie
ul. Rynek 1
21-22 listopada 2006 r.
Organizatorzy:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franka we Lwowie
21 listopada 2006 r. (wtorek)
9.00.-10.00 Rejestracja uczestników
10.00- 10.05 Rozpoczęcie, powitanie gości
Ks. dr hab. Mirosław Kalinowski, prof. KUL - Prorektor KUL
Mgr Joanna Zętar
Dr hab. Sławomir Jacek Żurek
10.05- 10.35 Historia Żydów w Lublinie (panorama)
Dr Adam Kopciowski (UMCS)
10.35- 10.55 Żydzi we Lwowie na przestrzeni wieków (panorama)
Mgr Julia Daniv (UIF)
10.55- 11.15 Sposoby upamiętniania miejsc Zagłady Żydów w Polsce i na Ukrainie
Mgr Robert Kuwałek (PMM)
11.15- 12.00 dyskusja moderowana z udziałem zaproszonych gości oraz referentów
(3 komunikaty i dyskusja)
12.00-12.30 Przerwa kawowa
12.30-12.50 Muzeum wyznaniowe - upamiętnianie kultury żydowskiej
Dr Beata Skrzydlewska (KUL)
12.50- 13.10 Dokumentacja. Edukacja. Projekty artystyczne. Działania Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN" na rzecz ocalania dziedzictwa kulturowego Żydów lubelskich
Mgr Joanna Zętar (OBGTNN)
13.10-13.55 Dyskusja moderowana z udziałem zaproszonych gości oraz referentów
(3 komunikaty i dyskusja)
14.00-15.00 Obiad
15.05-15.25 Muzea pamięci
Dr A. Ziębińska-Witek (UMCS)
15.25-16.30 Panel dyskusyjny „Żydzi w Lublinie - Żydzi we Lwowie. Pamięć"
Moderator Mgr Robert Kuwałek
16.30-16.40 Podsumowanie dnia pierwszego
Dr hab. Sławomir Jacek Żurek
18.30 Kolacja
22 listopada 2006 r. (środa)
9.00- 9.05 Rozpoczęcie, powitanie nowoprzybyłych gości
Mgr Joanna Zętar (KUL)
9.05- 9.15 Czas na wystąpienia gości
2-3 komunikaty
9.15- 9.35 Ślady żydowskie w przestrzeni miejskiej Lwowa
Piotr Piluk
9.35- 9.55 Ośrodki przechowywania dziedzictwa kulturowego Żydów we Lwowie: historia i współczesność
Dr Irina Horban (UIF)
9.55- 10.25 Przerwa kawowa
10.25-10.55 Lublin - miejsce dialogu chrześcijańsko-żydowskiego
Dr hab. Sławomir Jacek Żurek (KUL)
10.55-12.00 Dyskusja moderowana z udziałem zaproszonych gości oraz referentów
(3 komunikaty i dyskusja)
12.00-12.30 Przerwa kawowa
12.30-14.00 Panel dyskusyjny „Żydzi w Lublinie. Żydzi we Lwowie. Współczesność"
Moderator Dr hab. Sławomir Jacek Żurek
Podsumowanie i zamknięcie konferencji
14.00-15.00 Obiad
od 15.00 Wyjazd uczestników
