25 maja 2005 odbyła się publiczna obrona rozprawy doktorskiej Ks. Jana Pieńkosza. Promotorem był Bp Prof. Dr hab. Andrzej F. Dziuba, zaś recenzentami byli Ks. Prof. Dr hab. Paweł Góralczyk (UKSW) i Ks. Prof. Dr hab. Janusz Nagórny. Poniżej zamieszczamy tekst wygłoszonego przez Ks. J. Pieńkosza.

"Sakrament pokuty i pojednania w nauczaniu
Ks. Stanisława Hueta (1904-1961)"


Ludzka pycha negująca niezmienne prawo moralne i samego Boga kreuje w człowieku ubogą mentalność. Zamknięcie człowieka w doczesności zamiast wyzwalać i uszczęśliwiać go, w konsekwencji degraduje jego życiowe siły i powołanie. Poprzez głośne i atrakcyjne postmodernistyczne hasła manipuluje się ludzką wolnością pozbawiając człowieka pełnej prawdy o sobie. Naczelną formą wszelkiego zniewolenia jest zło moralne, czyli grzech.

Dramatyczna sytuacja człowieka pogrążonego w grzechu nie jest stanem bez wyjścia. Człowiek musi tylko dostrzec w sobie potrzebę wydostania się z owego stanu grzesznego zniewolenia. Wspólnota Kościoła wychodzi na przeciw niemu, aby pokonywać jego zniewolenie mocą przebaczającej miłości. Jezus Chrystus pozostawił w Kościele skuteczne narzędzie wychodzenia z grzechu, które stanowi sakrament pokuty i pojednania. W posynodalnej adhortacji apostolskiej "Reconcilitatio et paenitentia" Wielki Papież Jan Paweł II naucza o nawróceniu i pojednaniu, jako obowiązku i zadaniu Kościoła, który sam jest sakramentem pojednania. Chrześcijanin, którego życiowe drogi straciły z pola widzenia Boga i Jego prawo nie jest pozostawiony samemu sobie. Eklezjalna logika uzdrowienia i uświęcenia wychodzi ku człowiekowi, aby na nowo przywracać jego życie Bogu w prawdzie, wolności i miłości.

Obecnie tragedią wielu chrześcijan jest fakt, że nie odczuwają oni żadnej potrzeby korzystania z sakramentalnej drogi pojednania. Jest niezaprzeczalnym paradoksem, że we współczesnym, zagubionym świecie grzeszny człowiek świadomie rezygnuje z drogi pokuty i pojednania. W dobie obecnej kultury wymagające wyrzeczenia i ofiary sakramentalne nawrócenie spotyka się z pewną kontestacją. Spotyka się dzisiaj hałaśliwe opinie ukazujące sakrament pokuty i pojednania jako skuteczne narzędzie wprowadzania człowieka w zniewalające kajdany chrześcijańskiej moralności. Takie podejście do tego sakramentu powoduje, że postrzega się go jako relikt z odległej przeszłości.

Główną z przyczyn kryzysu sakramentu pokuty i pojednania jest to, że we współczesnym, często zdechrystianizowanym społeczeństwie, gdzie prawie wszystko jest dozwolone, zagubiono świadomość poczucia grzechu. Wspominana wcześniej adhortacja "Reconciliatio et paenitentia" zauważa, że współczesne czasy charakteryzuje utrata poczucia grzechu, która oznacza zaćmienie świadomości moralnej człowieka, znieczulenie sumienia, co nie pozwala człowiekowi zobaczyć zła grzechu we właściwym świetle. Źródłem zaś tego zjawiska jest kryzys poczucia istnienia Boga. Zaciera się dziś w świadomości chrześcijan żywa obecność Boga, który staje się kimś dalekim, niedostępnym, a czasem nawet nieobecnym. Utrata poczucia grzechu i na bazie tego brak potrzeby nawrócenia, powoduje przesadny chrześcijański optymizm lub też liberalne prawo stanowione przez postmodernistyczne parlamenty. Jak więc dostrzec grzech, skoro jest to działanie w majestacie prawa zatwierdzonego przez parlament?

Utrata poczucia grzechu, jakiekolwiek miałaby przyczyny, stoi przede wszystkim w ostrej sprzeczności z historią zbawienia, której centrum jest Jezus Chrystus. Ze względu na grzech Syn Boży nie tylko przyjął ludzką egzystencję, nie tylko nauczał i czynił cuda, ale także cierpiał i umarł. Przed odejściem do Ojca Jezus pozostawił skuteczny środek duchowego uzdrowienia - sakramentalną pokutę we wspólnocie założonego przez siebie Kościoła. Stąd nauka o ludzkiej grzesznej naturze i o Bożym przebaczeniu, o ludzkiej niemocy i Bożej sile należała i należy do podstawowych zadań Kościoła. Tak więc naukowa refleksja nad sakramentalną pokutą stanowi realizację ważnego kościelnego zadania. Osoba i naukowa działalność teologa moralisty ks. Stanisława Hueta, które stanowią przedmiot niniejszej dysertacji, były przedmiotem kilku pobieżnych opracowań. Wspomina go "Encyklopedia Katolicka" oraz "Słownik Polskich Teologów Katolickich". Do większych prac na jego temat zaliczyć należy pracę magisterską ks. R. Jabłońskiego "Ks. Stanisław Huet - teolog moralista" napisaną pod kierunkiem Prof. F. Greniuka na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Warto więc pochylić się nad osobą ks. Stanisława Hueta i jego nauczaniem, bowiem wówczas wypełnia się postulat Moltmana: "zajmowanie się przeszłością jest po to, aby harmonizować nowe doświadczenia z dawnymi tradycjami; i po to także, aby uwalniać się od ciężarów przeszłości, by być wolnymi dla obecnego czasu".

Niniejsza rozprawa skupia się na tym wątku pracy ks. S. Hueta, który ściśle związany jest z zagadnieniami poruszanymi przez teologię moralną. Z pewnością należy do nich teologicznomoralna refleksja nad sakramentem pokuty i pojednania. Temu właśnie problemowi ks. S. Huet poświęcił najwięcej uwagi. Analiza jego naukowych dociekań w tym względzie jest dziś ważna i pożyteczna nie tylko z powodu aktualności problematyki związanej z sakramentem pokuty, ale również ze względów historycznych. Stąd też tematem niniejszego opracowania jest: "Sakrament pokuty i pojednania w nauczaniu ks. Stanisława Hueta (1904 – 1961)". Jest to studium stanowiące historyczne badanie teologii moralnej. Wyjaśniając sformułowanie niniejszego tematu należy stwierdzić, iż S. Huet nigdy nie określał spowiedzi terminem "sakrament pokuty i pojednania", lecz terminem "sakrament pokuty", podkreślając i akcentując negatywny aspekt skuteczności tego znaku, a mianowicie odpuszczenie grzechów.

Sformułowanie tytułu pracy podpowiada, że owa historyczna refleksja korzysta ponadto z nowego, posoborowego nauczania, gdyż nie dało się zawsze wykazać aktualność nauczania S. Hueta. Uwzględnienie go przyczyniło się do ukazania pełniejszego zarysu współczesnego nauczania teologii moralnej szczegółowej na temat sakramentu pokuty i pojednania. Autor ma dziś większą świadomość, że zbytnia fascynacja S. Huetem nie zawsze dała się utrzymać. Po dogłębnym zbadaniu dorobku naukowego tego teologa moralisty dziś należałoby chyba z większym dystansem i krytycyzmem odnieść się co do niektórych aspektów jego nauczania.

Głównym celem niniejszej rozprawy jest ukazanie sakramentu pokuty i pojednania przede wszystkim w świetle naukowego dorobku ks. S. Hueta. Dysertacja ta podjęła się przebadania i ustalenia najważniejszych aspektów związanych z tematyką sakramentalnej pokuty w nauczaniu ks. S. Hueta. Poniższa rozprawa przedstawia pewien odcinek dziejów polskiej teologii moralnej ocalając od zapomnienia osobę ks. S. Hueta i jego nauczanie o sakramentalnej pokucie. Pełniejszemu rozwinięciu tematu rozprawy służy refleksja korzystająca ze zdobyczy psychologii, pedagogiki, teologii pastoralnej i "Kodeksu Prawa Kanonicznego". Podstawę źródłową niniejszej dysertacji stanowią dostępne podręczniki i artykuły autorstwa ks. S. Hueta. Do podstawowych dzieł o pokucie zaliczyć należy: "Sakrament pokuty w świetle teologii i psychohigieny", "O pokucie" oraz "Psychoanalizę a sakrament pokuty", ponadto wiele artykułów teologicznomoralnych o tematyce sakramentalnej pokuty. W rozdziale pierwszym, jako bardzo ważne i pomocne źródła, są wykorzystane akta osobowe ks. S. Hueta znajdujące się w archiwach Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Kurii Metropolitalnej Krakowskiej. Dostarczyły one naukowego materiału do historyczno-biograficznej refleksji o osobie ks. S. Hueta. Najwięcej danych pochodzi z archiwum warszawskiego. One w głównej mierze odtworzyły życie i twórczość naukową tego teologa moralisty. Pomoc w refleksji na temat sakramentu pokuty i pojednania w nauczaniu ks. S. Hueta stanowiło nauczanie Kościoła, do którego sięgał on sam. Na szczególną uwagę zasługują orzeczenia Soborów: Laterańskiego IV, Florenckiego, Trydenckiego i Watykańskiego I. Ważnym źródłem aktualizującym naukowy wykład o sakramencie spowiedzi, są również dokumenty Soboru Watykańskiego II. Pośród nauczania Kościoła ważne źródło stanowi nauczanie papieży. Szczególnie należy tu wspomnieć Konstytucję apostolską Pawła VI "Paenitemini", zaś z nauczania Wielkiego Papieża Jana Pawła II: encyklikę "Dives in misericordia", adhortację "Reconciliatio et paenitentia", list apostolski "Misericordia Dei" oraz inne przemówienia związane z sakramentem pokuty.

Poza tym praca wykorzystuje inne dokumenty stanowiące nauczanie Kościoła. Pomoc stanowi "Kodeks Prawa Kanonicznego" z 1917 roku, z którego, w swoim nauczaniu na temat sakramentu pokuty, obficie korzystał ks. S. Huet. W ukazaniu współczesnego kanonicznego nauczania na temat sakramentu pokuty pomocny był też obowiązujący dzisiaj "Kodeks Prawa Kanonicznego" z 1983 roku. Nauczanie Kongregacji Nauki Wiary również stanowiło pomocny element w niniejszej pracy. Ponadto niniejsza rozprawa sięga często po "Katechizm Kościoła Katolickiego".

Obok źródeł wykorzystana została literatura podstawowa, której niestety jest niewiele. Spowodowane to jest małym naukowym zainteresowaniem tym teologiem moralistą i jego nauczaniem. Pośród niej znalazło się kilka haseł encyklopedycznych oraz kilka artykułów dotyczących życia i twórczości ks. S. Hueta. Dla poszerzenia tła naukowej interpretacji spowiedzi posłużyła literatura pomocnicza w postaci twórczości polskich i zagranicznych teologów moralistów współczesnych ks. S. Huetowi i nie tylko. Niniejsza rozprawa naukowa nie ma jednak charakteru porównawczego z dokonaniami innych autorów piszących w zbliżonym czasowo okresie. Takie bowiem ujęcie wymagałoby dodatkowych badań, które powinny dotyczyć bardzo szerokiego zakresu materiału. Pokusa takiego opracowania powiększyłaby znacznie objętościowo pracę, poprzez co straciłaby ona swoją jasność i przejrzystość.

W pracy wykorzystana została metoda analityczno-syntetyczna. Materiały źródłowe, które stanowią dzieła ks. S. Hueta oraz nauczanie Kościoła na temat sakramentalnej pokuty, poddane zostały szczegółowej analizie. Na podstawie tak uporządkowanego i naukowo przeanalizowanego materiału podjęta została próba syntetyzowania go poprzez wnioski, konkluzje, przesłania. Wszystko to po to, aby ukazać istotę i bogactwo pokuty w ujęciu ks. S. Hueta. Metoda opisowo-historyczna pomogła przybliżyć osobę i stan naukowej pracy ks. S. Hueta. Niniejsza dysertacja o sakramencie pokuty i pojednania ma na wskroś teologicznomoralny charakter odpowiadający dotychczasowym traktatom "De paenitentia".

W oparciu o przeprowadzoną analizę nauczania ks. S. Hueta dokonano podziału materiału naukowego oraz stworzono strukturę pracy. Całość dysertacji została podzielona na cztery rozdziały. Ich układ tekstologiczny i filologiczny nie jest jednakowy. Szczególnie wyróżnia się rozdział pierwszy. Jego usytuowanie i treść uzasadnione są koniecznością ukazania tego teologa moralisty, jak również jego naukowej spuścizny. Rozdział ten ukazuje sylwetkę ks. Stanisława Hueta poprzez zaprezentowanie krótkiego rysu biograficznego jego postaci. Zostało to przedstawione na tle epoki, w której przyszło mu uprawiać teologię moralną. Dwudziestolecie międzywojenne i czas przed Soborem Watykańskim II wyznaczają działalność naukowo-dydaktyczną ks. S. Hueta. Owocami tej działalności są pozostawione liczne dzieła z zakresu teologii moralnej szczegółowej, teologii pastoralnej oraz wiele artykułów o zabarwieniu teologiczno-psychologicznym.

Drugi rozdział podejmuje refleksję teologiczną na temat pokuty w ujęciu biblijnym jako konsekwencja poszerzenia poglądów S. Hueta w kontekście współczesności, gdyż sam S. Huet nie pozostawił po sobie biblijnej refleksji o pokucie. W tymże rozdziale została ponadto ukazana aretologiczna koncepcja pokuty chrześcijańskiej, jako stałej nadprzyrodzonej sprawności, mocą której człowiek uwalnia się z grzechu odzyskując utracone dziecięctwo Boże. Dalsza refleksja tegoż rozdziału prezentuje pokutę sakramentalną, ukazując jej naturę, istotę, elementy konstytutywne oraz jej skutki.

W personalistycznym aspekcie pojednania, rozdział trzeci, przedstawia osobę penitenta jako podmiot sakramentu pokuty i pojednania. Trójdzielnie zorganizowana partia materiału prezentuje akty penitenta w aspekcie czasowym, w stosunku do samego sakramentalnego wyznania grzechów. Rachunek sumienia, żal za grzechy oraz postanowienie poprawy stanowią warunki sakramentalnej pokuty przygotowujące osobę penitenta do godnego i owocnego korzystania z tej sakramentalnej formy pojednania. Idea sakramentu pokuty, który działa "ex opere operato", wymaga ponadto właściwego przygotowania samego penitenta, które stanowi owe "ex opere operantis" tego sakramentu. Właściwe usposobienie prowadzi penitenta do sakramentalnego wyznania grzechów, które określa się mianem spowiedzi. Następujące po niej sakramentalne zadośćuczynienie naprawia wyrządzoną szkodę sobie samemu, odbudowuje relację przyjaźni z Bogiem i z drugim człowiekiem.

Rozważania czwartego rozdziału koncentrują się wokół szafarza sakramentu pokuty i pojednania, który w procesie rekoncyliacji grzesznego człowieka z Bogiem staje się równocześnie szafarzem Bożego miłosierdzia. Również w trójdzielnym układzie rozdział ten ukazuje najpierw kapłana, który pełni nauczycielską i lekarską posługę przywracając grzesznika Bogu poprzez nauczanie i uzdrawianie go. Nie bez znaczenia w tej posłudze jest osobowość kapłana. Wiedza, roztropność i świętość życia spowiednika sprawiają, że rekoncyliacyjny charakter pokuty staje się owocniejszy i skuteczniejszy poprzez pociągający przykład dobrego kapłańskiego życia. Oprócz władzy święceń do ważnego szafarzowania sakramentalną pokutą niezbędny jest dodatkowy akt władzy do spowiadania. Na bazie "Kodeksu Prawa Kanonicznego" z 1917 roku została przedstawiona władza jurysdykcyjna spowiednika. Na to kanoniczne ujęcie władzy spowiednika położono nowe światło wg Kodeksu z 1983 roku. W części końcowej tegoż rozdziału, w oparciu o stary i nowy "Kodeks Prawa Kanonicznego" oraz nauczanie teologicznomoralne, dysertacja prezentuje koncepcję sakramentalnej tajemnicy spowiedzi.

Na zakończenie warto sięgnąć do myśli Czesława Miłosza, który w "Widzeniach nad Zatoką San Francisco" napisał: "Nie umiemy żyć nago. Musimy stale owijać się w kokon naszych konstrukcji myślowych, naszych zmieniających się stylów filozofii, poezji, sztuki. Nadajemy sens przeciw sensowi, najściślej ludzką z naszych czynności jest ta bezustanna praca prządki. Ponieważ nitki wysnute przez naszych poprzedników nie giną, przechowują się, my jedni pośród istot żywych mamy historię, poruszamy się w olbrzymim labiryncie, w którym splata się teraźniejszość i przeszłość. Ten labirynt chroni nas i pociesza, ponieważ jest anty-Naturą". Cofnięcie się w czasie, aby przeanalizować sakrament pokuty i pojednania w nauczaniu ks. S. Hueta jest sięganiem do owych kokonów przeszłości, w które owijała się teologia moralna przez niego uprawiana. To on wykonywał pracę prządki, wnosząc w proces funkcjonowania teologii moralnej właściwy sobie wkład, na miarę swojego czasu.

Autor: Michał Szych
Ostatnia aktualizacja: 10.12.2021, godz. 11:29 - Krzysztof Smykowski