Dekret Telipinusa

Ogłoszenie dekretu Telipinusa (ok. 1500) zakończyło okres wewnątrzdynastycznych walk, które wstrząsały imperium hetyckim od czasów Hattusilisa I (ok. 1600). Dekret jasno określa zasady dziedziczenia władzy, a Telipinus podkreśla, że swych przeciwników pozostawił przy życiu. Układ dekretu jest charakterystyczny dla dokumentów hetyckich, bowiem rozpoczyna się od historycznego wprowadzenia, które ma podkreślić prawa władcy do tronu.

Oryginalny tekst starohetycki nie zachował się, dysponujemy co najmniej siedmioma kopiami nowohetyckimi z XIII w. p.n.Ch. Istnieje także akadyjska wersja, zachowana w dwóch egzemplarzach. Poniższy tekst jest tłumaczeniem tekstu hetyckiego.

Tłumaczenie za: The Context of Scripture, vol. I: Canonical Compositions of the Biblical World, ed. W. W. Hallo, J. L. Younger Jr., Leiden 1997, 194-195; por. Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, Bd. I: Rechts- und Wirtschaftsurkunden. Historisch-chronologische Texte, ed. R. Borger, H. Lutzmann [i in.], Gütersloh 1985, 464-470.



Wstęp

§1        (Kolumna 1:1-4) Tabarna, Telipinus, Wielki Król


Dzieje Labarny

            [Naj]pierw królem był Labarna, a jego [synow]ie, [brac]ia, a także zięciowie, jego dalsza rodzina i jego wojska pozostawali w jedności.

§2        (1:5-6) Kraj był mały, ale gdziekolwiek on poszedł na wyprawę wojenną, podporządkowywał wrogi kraj swemu panowaniu.

§3        (1:7-9) Zniszczył kraje, jeden po drugim, ogołocił (?) kraje z ich potęgi, a granice sięgały aż do morza. Gdy on sam wracał z wyprawy, każdy z jego synów podążał do jakiegoś kraju:

§4        (1:10-12) Miasta Hupišna, Tawanuwa, Nenašša, Landa, Zallara, Paršuhanta (i) Lušna - każdy z nich rządził w ty(ch) krajach, a wielkie miasta się rozwijały.


Dzieje Hattusilisa I

§5        (1:13-16) Potem królem został Hattusilis, a jego synowie, a także jego bracia, jego zięciowie, jego (dalsza) rodzina i jego wojska pozostawali w jedności. On także, gdziekolwiek udał się na wyprawę, podporządkowywał wrogi kraj (swemu) panowaniu.

§6        (1:17-20) Zniszczył kraje, jeden po drugim, ogołocił (?) kraje z ich potęgi, a granice sięgały aż do morza. Gdy on sam wracał z wyprawy, każdy z jego synów podążał do jakiegoś kraju, a wielkie miasta w jego ręku rozwijały się.

§7        (1:21-23) Jednak później słudzy książąt ulegli zepsuciu, zaczęli pożerać ich posiadłości, wzięli się za ciągłe spiskowanie przeciwko ich panom i rozpoczęli rozlewać ich krew.


Dzieje Mursilisa I

§8        (1:24-27) Gdy Mursilis został królem w Hattusas jego synowie, a także jego bracia, jego zięciowie, jego (dalsza) rodzina i jego wojska pozostawali w jedności. Utrzymał wrogie kraje pod (swym) panowaniem; ogołocił (?) kraje z ich potęgi, a granice sięgały aż do m[orz]a.

§9        (1:28-34) Wyruszył on do miasta Halpa[1], zniszczył Halpa i przyprowadził jeńców i łupy z Halpa do Hattusa. Następnie wyruszył do Babilonu, zniszczył Babilon i pokonał huryckie [wojska]. Jeńców z Babilonu (i) łupy trzymał on w Hatt[usa].

§10[2]     Zaś Hantil[is] był podczaszym i miał za żonę Har[apši]li, siostrę Mursilisa.

§11[3]     Zidanta, <[...[4], ... miał] za żonę córkę Hantilisa. Oto on>[5] podkradł się do Hantilisa i [popełn]ili oni zły czy[n]: zabili Mursilisa i rozlali (jego) krew.


Dzieje Hantilisa I

§12      (1:35-38) Hantilis przestraszył się (mówiąc): „Czy będę chr[oniony? Bo]gowie ch[ron]ili go (=Mursilisa). ... [...] gdziekolwiek poszedł, lu[d ...] ... miasta Aš[ta]ta, [Šukzi]ja, Hurpana, Karkemi[š ...][6] ... [wojska] zaczęli [da]wać wojs[ka ...].

§13      (1:39-42) A [gdy H]antilis zbli[żył się] do miasta Tegarama[7] zaczął mówić: „Cóż [t]o ja narobiłem? [Dlaczego] posłuchałem [słów] Zidan[ty, me]go (?) [zięcia]? (Mimo to) [od kiedy zaczął pa]nować [jako król], bogowie szuka[li] (zemsty za) krew [Mursilisa[8]].


§14-15 (1:43-52) Fragment uszkodzony mówiący m.in. o najeździe Hurytów.


§16      (1:53-57) [... i] królowa miasta [Šukzija]. [... król]owa była umi[eraj]ca. [... Ilal]iuma potajemnie w[y]sła[ła] pałacowe [sług]i i [...]: „Niechaj królowa Šukziji umrze!", więc [pochwycili] ją [i za]bili (ją) [i jej dzieci[9]].

§17      (1:58-62) Gdy Hantilis zbadał (sprawę) królowej Šu[kziji i jej dzieci] (mówiąc): „Kto ich za[bił]?" przywódca sług pałacowych przyniósł słowo. Oni otoczyli j[ej ro]dzinę i [poprowadzili] ich do Tega[rama]. Pognali ich w zarośla i [oni] z[marli(?)].

§18      (1:63-65) A gdy Hantilis [ze]starzał [się] i zaczął stawać się bogiem, Zidanta zabił syna Hantilisa [Pišeniego] wraz z jego synami [i] zabił (także) jego najważniejsze sługi. 


Dzieje Zidanty I

§19      (1:66-68) I Zidanta zo[s]tał królem. Bogowie szukali (zemsty za) krew Pišeniego, więc bogowie sprawili że Ammuna, jego rodzony syn, stał się jego wrogiem i zabił swego ojca Zidantę.


Dzieje Ammuny

§20      (1:69-71) I Ammuna został królem. Bogowie (jednak) szukali (zemsty za) krew jego ojca Zidanty i nie dali w jego rękę zboża, wina, wołów (i) owiec, [lecz wszystko to...] w (jego) rękę.

§21      (2:1-7) I oto kraj stał się mu wrogiem: miasta ...agga, [Mat]ila, Galmija, Adanij[a], Arzawija, Šallapa, Parduwata i Ahhula. A gdziekolwiek (jego) wojska wyruszyły na wyprawę, wracały bez powodzenia. Gdy Ammuna także został bogiem, Zuru, dowódca straży królewskiej tego samego dnia[10] potajemnie posłał po syna ze swojej rodziny - Tuharwaliję, człowieka złotej włóczni, a on zabił rodzinę Titti(ji) wraz z jego synami.


Dzieje Huzziji I

§22      (2:8-12) Wysłał on posłańca Tarhušę, a on zabił także Hantilisa wraz z [jego] synami. I oto Huzzija został królem, a Telipinus miał Ištapariję, jego siostrę pierwszej kategorii. Gdy Huzzija chciał ich zabić, sprawa wyszła na jaw i Telipinus wypędził go.


Dzieje Telipinusa

§23      (2:13-15) Miał on (=Huzzija) pięciu br[ac]i i wyznaczył (Telipinus) im domy (mówiąc): „Niechaj ujdą z życiem! Niech każdy z nich je i pije! Niech nikt nie wyrządza im krzywdy!" I ogłosiłem: „Oni uczynili mi zło, ale ja [nie uczynię] im zła".

§24      (2:16-19) Gdy ja, Telipinus, zasiadłem na tronie mego ojca, wyruszyłem na wyprawę przeciwko miastu Haššuwa[11] i zniszczyłem Haššuwę. Moje wojska były także w mieście Zizzilippa i w Zizzilippie doszło do bitwy.

§25      (2:20-25) Gdy ja, król, przybyłem do miasta Lawazantija[12], Lahha był wrogi wobec mnie i wzniecił bunt w Lawazantiji. Bogowie wydali go w moje ręce. (Było tam) wielu z dowódców: tysięcznik - [...], Karruwa - główny szambelan, Inara - główny podczaszy, Kill[a - główny ...], Tarhumimma - główny herold, Zinwašeli, Lelli i wielu (innych); potajemnie wysłali oni (wiadomość) do herolda Tanuwy.

§26      (2:26-30) Ja, [Kró]l, o niczym nie wie[dzi]ałem, [a on zabił H]u[zz]ij[ę] oraz jego braci. Gdy ja, Król, usłyszałem (o tym), przyprowadzono mi Tanuwę, Tahurwaliego [i] Tarhusz[ę], a Wysoka Rada skazała ich na śmierć. Zaś ja, Król powiedziałem: „[Dlaczego] oni mają umrzeć?  Zasłońcie swe oczy w ich sprawie[13]". Ja król obróciłem ich w prost[ych] wieśniaków. Zabrałem broń z ich ramion i nałożyłem jarz[mo] (?).

§27      (2:31-35) Krew całej królewskiej rodziny została rozlana: królowa Ištaparija zginęła, potem doszło do tego, że zginął książę Ammuna. Wtedy także „ludzie boży" powiedzieli: „Spójrzcie, krew rozlewa się po całym Hattusas". Więc ja, Telipinus, zwołałem Wysoką Radę w Hattusas (i powiedziałem:). „Od dziś w Hattusas niechaj nikt nie czyni zła synowi z rodziny (królewskiej) i nie wyciąga sztyletu przeciw niemu".


Zasady dziedziczenia

§28      (2:36-39) Królem powinien zostać tylko (ten) syn, (który jest) księciem pierwszej kategorii[14]. Jeśli nie ma księcia pierwszej kategorii, królem zostanie syn drugiej kategorii. Jeśli nie ma męskiego potomka królewskiego, wówczas należy wziąć męża księżniczki pierwszej kategorii i on zostanie królem.

§29      (2:40-45) Kto w przyszłości zostanie królem po mnie, niechaj jego synowie, a także jego bracia, jego zięciowie, członkowie jego (dalszej) rodziny i jego wojska pozostają w jedności. (Gdy) przyjdziesz, utrzymaj kraj podporządkowany swej władzy, a nie mów: „Ja oczyszczę", bowiem nic nie oczyścisz. Przeciwnie, ubrudzisz się sam. Nie zabijaj nikogo ze swej rodziny, to nie jest prawe!

§30      (2:46-49) Co więcej, ktokolwiek zostanie królem, a będzie szukał tego co złe dla (swego) brata, (lub) siostry, (wówczas) wy macie być dla niego Wysoką Radą. Powiecie mu wprost: „To sprawa krwi". Spójrzcie na tabliczkę! Wcześniej był wielki rozlew krwi w Hattusas i bogowie odpłacili wielkiej rodzinie[15].

§31      (2:50-58) Jeśli ktokolwiek uczyni zło (swym) braciom i siostrom i zwróci oczy na królewską głowę[16], wezwijcie Wysoką Radę. Jeśli jego dowody zostaną odrzucone[17], winien dać głowę. Nie należy (go) jednak zabijać potajemnie, jak Zuruwę, Tanuwę, Tahurwailiego i Taruhšę. Nie należy dopuszczać się zła wobec jego domu, jego żony (i) jego dzieci. Jeśli książę zawinił, on winien zapłacić głową, a wobec jego domu i jego dzieci nie należy dopuszczać się zła. Wszak powody, dla których umierają książęta nie (dotyczą) ich domów, ich pól, ich winnic, ich sług i służebnic, ich wołów i ich osłów.

§32      (2:59-65) Zatem teraz jeśli jakiś książę zawini, powinien on zapłacić (swą) głową, zaś wy nie powinniście dopuszczać się zła wobec jego domu i jego syna. Rozdanie choćby źdźbła trawy, albo wióra drewna książęcego nie jest prawe. Ci, którzy popełniają takie złe czyny: [...], szambelan, nadzorca służby [pała]cowej, dowódca straży królewskiej, nadzorca wina[18], [jeśli] oni chcą zagarnąć domy księcia i [mó]wią: „Chcę, by to miasto było moje", wówczas popełniają zło wobec pana miasta.

§33      (2:66-73) Zaś teraz, od dziś w Hattusas, wy: służba pałacowa, królewska straż, wojownicy złotych rydwanów, podczaszy, usługujący przy stole, kucharze, heroldowie, masztalerze, [polowi] dowódcy oddzi[ałów] - pamiętajcie to słowo! Niech Tanuwa, Tahurwaili i Taruhšu będą dla was przestrogą! [Je]śli ktoś popełni znowu zło, czy to szambelan, nadzorca służby [pała]cowej, dowódca straży królewskiej, przełożony polowych dowódców oddziałów, czy to ktoś ni[żs]zej, [czy] też wyższej rangi, niech jego także Wysoka Rada pochwyci i pożre swymi zębami.


Ciąg dalszy dokumentu dotyczy reform administracyjnych, takich jak budowa fortyfikacji, zaopatrzenie ich w żywność oraz procedura przy sprawach o zabójstwo i czary.



[1] Tj. Aleppo.

[2] Osobny paragraf wg. rękopisu B.

[3] Osobny paragraf wg. rękopisu B.

[4] Nieczytelny tytuł.

[5] Uzupełnione wg. rękopisu B.

[6] Wszystkie miasta w północnej Syrii.

[7] Miasto na południowy-wschód od kraju Hatti, na granicy z terytoriami huryckimi.

[8] Uzupełnienie na podstawie tekstu akadyjskiego.

[9] Uzupełnienie na podstawie tekstu akadyjskiego.

[10] Dosł. „w te same dni",

[11] Miasto w płn. Syrii.

[12] Niedaleko Haššuwy, w paśmie gór Anty-Taurus.

[13] Tj. pozostawcie tę sprawę mnie.

[14] Tj. syn głównej żony króla.

[15] Tj. królewskiej dynastii.

[16] Znaczenie niejasne.

[17] Dosł. „jeśli jego świadectwo odejdzie".

[18] Wbrew nazwie to stanowisko mogło wiązać się z funkcjami militarnymi.

Münnich Munnich

Autor: Maciej Münnich
Ostatnia aktualizacja: 21.12.2014, godz. 22:14 - Maciej Münnich