O Karolu wspomnienia lubelskie, i nie tylko

 

Pierwszy raz usłyszałem imię i nazwisko „Karol Wojtyła” z ust profesora Stefana Swieżawskiego w styczniu 1952 roku, po jego powrocie z ferii bożonarodzeniowych. „Mistrz” był pod wrażeniem przewodu habilitacyjnego, w którym brał udział na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego i podczas którego zetknął się właśnie z Księdzem Karolem Wojtyłą**. O „świeżo upieczonym” Docencie urobił sobie jak najlepsze zdanie, a księdzu rektorowi Józefowi Iwanickiemu i mnie, jako ówczesnemu dziekanowi Wydziału Filozoficznego KUL, sugerował zaangażowanie Księdza Wojtyły na wykłady z etyki. Sprawa została omówiona na naszej Radzie Wydziału.
Powoli zbliżał się dzień 7 marca, święto patrona szkół katolickich św. Tomasza z Akwinu. W nastroju tamtych dni, jaki zapanował po sprawie księdza rektora Antoniego Słomkowskiego i po usunięciu wraz z nim z Uniwersytetu i z miasta dziewięciu innych profesorów, w tym naszego założyciela i pierwszego, wieloletniego dziekana księdza Józefa Pastuszki, naszego prodziekana księdza Stanisława Adamczyka i jednego z naszych profesorów, mianowicie Czesława Strzeszewskiego. W tej sytuacji Wydział Teologiczny, który tradycyjnie organizował z okazji 7 marca akademię Tomaszową, oświadczył, że się nią tym razem nie zajmie.

Jednakże w filozoficznej szkole lubelskiej dzięki jej twórcom: profesorowi Stefanowi Swieżawskiemu i ojcu profesorowi Mieczysławowi A. Krąpcowi, przywiązanie filozofów do św. Tomasza było tak wielkie, że postanowiliśmy zastąpić tym razem teologów. Nastręczyło nam to sposobność zetknięcia się po raz pierwszy w Uniwersytecie z człowiekiem, któremu chcieliśmy zaproponować wykłady z etyki na Wydziale Filozoficznym. Wysłałem więc do Księdza Wojtyły oficjalny list z zapytaniem, czy zechce wygłosić referat na akademii św. Tomasza. Nowy Docent zaproszenie przyjął. Mówił o Tomaszu i Schelerze, któremu poświęcił swą rozprawę habilitacyjną. Swym odczytem podbił umysły i serca nas wszystkich.

Tak się zaczęły stosunki Karola Wojtyły z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, w którym podjął wykłady. Kontynuował je, kierując Zakładem i Katedrą Etyki oraz prowadząc seminarium z etyki, nawet gdy został kolejno: biskupem, arcybiskupem, kardynałem. Wszystko to przez dwadzieścia pięć lat. Dopiero wybór na papieża położył kres Jego profesorowaniu, ale niczego nie zmienił w życzliwości dla KUL-u, chyba tylko troskę o Uczelnię zwiększył.

Relacja moja opiera się na tym, co mi podyktowała pamięć. Jeśli co pomyliłem lub opuściłem, liczę na historyków, by na podstawie źródeł pewniejszych niż ułomna ludzka pamięć, sprostowali moje słowa lub je uzupełnili. Trzeba było notować, ale kto mógł przewidzieć, że to będzie należało do historii Kościoła!

Od owego 7 marca, a raczej od niedzieli po nim, gdyż akademia miała miejsce w niedzielę, nagromadziło się wspomnień niemało, i to przeróżnych: wspomnień z zebrań Rady Wydziału... wspomnień z posiedzeń Towarzystwa Naukowego... wspomnień prywatnych, osobistych... Pamiętam odwiedziny Księdza Karola u nas przy ulicy Szopena, gdzie mieszkaliśmy wówczas na drugim piętrze. Bywało, że przyszedłszy pod wieczór po dniu pracy, siadywał w kuchni na rogu stołu i gawędząc z moją żoną i ze mną, przegryzał sobie, „co było pod ręką”... Gawędziliśmy w pokoju naszego mieszkania, siedząc na tapczanie, gdzie kilka lat później, 15 lipca 1956 roku o czwartej rano, zobaczyła światło dzienne nasza Agnieszka, o której szczęśliwe przyjście na świat Ksiądz Karol z przyjaźni niejedną Mszę Świętą odprawił (toteż mógł powiedzieć do mojej żony w wieczór przed uroczystością „intronizacji” w swym watykańskim mieszkaniu: „Udało się nam dziecko!”).

 

* Prof. dr hab. Jerzy Kalinowski (1916-2000), etyk, logik, teoretyk prawa; profesor Centre National de la Recherche Scientifique (Paris), długoletni profesor i dziekan Wydziału Filozoficznego KUL.
** Było to prawdopodobnie w roku 1954, ponieważ kolokwium habilitacyjne Karola Wojtyły miało miejsce na UJ 1 grudnia 1953 roku.

Strona 1 z 3 :: Idź do strony: [1] 2 3

Tamże, pamiętam, profesor Irena Sławińska, Marzena Pollakówna, żona i ja, a może jeszcze i kto inny, już nie pomnę (czyżby Irenka Winklerówna?), słuchaliśmy pierwszej wersji Przed sklepem jubilera czytanej przez Autora, która wówczas - o ile się nie mylę - nosiła tytuł: Głosy spotykają się po latach. Ochrzcił Agnieszkę 3 października tegoż roku, w dzień św. Teresy od Dzieciątka Jezus, drugiej patronki Agnieszki, w kaplicy uniwersyteckiej KUL-u. Po Bożym Narodzeniu wspomnianego roku 1956, przy zapalonej choince, trzymając swą chrześniaczkę wyciągającą rączęta ku świeczkom i pryskadełkom, śpiewał Karol kolędy... Te same - Oj maluśki, maluśki i inne - zaśpiewał już nie Agnieszce, lecz z Agnieszką w kaplicy watykańskiej, odwracając się od ołtarza, by zobaczyć, czy śpiewa razem z nim, czy je zna (egzamin wypadł dobrze - plus dla jej ojca), i innym razem, też w Watykanie, l stycznia 1979 roku przy stole, po noworocznej kolacji, wraz z księdzem Styczniem i z innymi gośćmi, mając swą chrześniaczkę po prawej ręce.

Wspomnienia wspólnych rozmów prowadzonych na ulicy w drodze powrotnej z KUL-u na ulicę Szopena... Pamiętam, jak raz wieczorem, późną jesienią, siąpił deszcz i było ciemno, rozmawialiśmy o Bogu. Powiedziałem wtedy, iż uderzał mnie i zastanawiał fakt groźnie twardych słów kierowanych do faryzeuszów przez Jezusa pełnego miłosierdzia dla grzeszników...

Wspomnienia wspólnych przechadzek w niedzielne popołudnia... Widzę, jak gdyby to było dziś, Karola (byliśmy ze sobą na ty) podnoszącego ze zgorszeniem i z uszanowaniem kawałek chleba rzucony na ziemię (na niezabudowanym wówczas terenie między ulicami Szopena a Lipową): oczyścił go i położył na widocznej kupie kamieni, mówiąc: „Niech go zje jakie zwierzę lub ptak”.

Wspomnienia wycieczek... Raz namówiłem Go na jazdę rowerem do Kazimierza nad Wisłą przez Nałęczów, gdzie jedna z moich ciotek mieszkała u sióstr. Na drugi dzień, w niedzielę, odprawił im Mszę Świętą, nim ruszyliśmy znów w drogę. Wróciliśmy szosą warszawską.

Innym razem umówiliśmy się na narty w czasie przerwy semestralnej. Wynająłem pokój na Antałówce (u ciotki Krzysztofa Kozłowskiego). Z kolei przyjechał Karol i nazajutrz, przy pięknej pogodzie i wspaniałym śniegu, wyszliśmy na fokach na Kasprowy, czekając na młodych Jego przyjaciół z Krakowa, z którymi mieliśmy pójść w Beskidy. Uważałem to dla siebie za awans, bo narciarz ze mnie był nienadzwyczajny: na rowerze byłem lepszy. (Cóż, człowiek nizin i równin; biegałem na nartach po podlubelskich polach; ABC górskiego narciarstwa nauczył mnie Józek Mróz na kursie, który w Chochołowskiej zorganizował Paweł Czartoryski. Od tej pory podciągnąłem się trochę w Alpach).

Lecz wróćmy do tematu owej wyprawy w Tatry. Pogoda niestety popsuła się i skończyło się na Chochołowskiej (dokładnie w tym samym miejscu, które na krótko odwiedził na koniec swej drugiej papieskiej wizyty w Polsce Jan Paweł II). Po Mszy Świętej, odprawionej w schronisku na przenośnym ołtarzyku (plecak Wujka był skutkiem tego cięższy niż nasze, toteż nosiliśmy go na zmianę), wyruszyliśmy mimo wszystko. Padał śnieg: duże, mokre płaty. Narty zapadały się głęboko. Szybko miałem tego dosyć. Mówię więc do Karola: „Zjeżdżamy?”. A On na to: „Pochodźmy jeszcze przez czas Koronki”. Męczymy się więc dalej i modlimy. Po skończeniu ponawiam pytanie: „No co, teraz zjeżdżajmy?”. A Karol: „Zmówmy jeszcze Litanię do Najświętszej Maryi Panny”. „Wolę liturgię rzymską niż bizantyjską, gdyż krótsza” - odburknąłem. Ale podziwiałem: najpierw, że Karol nie pomylił się ani razu w kolejności wezwań, a potem, że w tym grubym, mokrym, ciężkim śniegu, w którym można było połamać sobie nogi, kręcił nartami jak w maśle. Zazdrościłem Mu i sprawności, i siły.

Strona 2 z 3 :: Idź do strony: 1 [2] 3

Ilekroć Wujek przyjeżdżał z Krakowa, przynosił mi kopertę z pieniędzmi. Ile tam za każdym razem było, dokładnie dziś nie pamiętam. Raz dwa, raz trzy tysiące, może więcej, może nawet pięć. Zawstydzony zabiegałem o to, by i świeccy profesorowie coś tam dorzucili. I zanosiłem to ojcu Mirewiczowi do jego pokoiku na pięterku za kaplicą uniwersytecką: dla najbardziej potrzebujących studentów (a którzy to byli, ojciec duszpasterz wiedział najlepiej). Taki był Ksiądz Profesor Wojtyła, taki nam dawał przykład i tak nas nim za sobą pociągał.

Pewnego razu poprosiłem Go o kazanie na naszym triduum listopadowym, poprzedzającym dzień św. Alberta Wielkiego, dzień naszej filozoficznej inauguracji. Słuchaliśmy Autora pracy habilitacyjnej o Maxie Schelerze, ale miałem przy tym pewne wątpliwości, czy wszyscy w kaplicy dobrze Go rozumieli. Cóż, wtenczas jeszcze nie był papieżem (teologia zawiera też rozdział o łaskach stanu)... A może to tylko ja jestem po prostu nazbyt tomistą?... Słyszałem bowiem od zięcia, który też nim jest (powiedział mu to ktoś w Watykanie!), że sam tomizm zacieśnia horyzont myślowy i sprawia, że się pewnych rzeczy nie rozumie. Chyba coś w tym jest, gdyż muszę wyznać, że Osoba i czyn to lektura dla mnie trudna... Przeczytałem tę książkę co najmniej trzy czy cztery razy, ale pewnie dlatego, że jej mimo to dobrze nie zrozumiałem, a od roku 1969 do dziś z najczcigodniejszym jej Autorem dyskutuję, a nawet polemizuję. Wszyscy wiemy: „Amicus Plato...”, ale mimo to boję się, żeby się to kiedyś źle, z tym moim tomizmem, nie skończyło (raz w Orsay Kardynał Wojtyła powiedział o mnie do mojej córki: „To nasz wróg...”, a Emmanuel Lévinas ze swej strony rzekł: „Zobaczysz, twój ojciec zostanie któregoś dnia ekskomunikowany”). Mam nadzieję, że do tego nie dojdzie: Papież jest autorem między innymi encykliki Dives in misericordia, a ja napisałem nie tylko Metafizykę i fenomenologię osoby ludzkiej, lecz także Cyrenajczycy Ojca Świętego (w „Naszej Rodzinie”), Humanisme théocentrique (w „Seminarium”) i Jean Paul II sur l’homme et la famille (w „Divinitas”). A co do samego studium Kardynała Karola Wojtyły: ponoć niektórzy - i to kapłani - za czasu Jego arcypasterzowania w Krakowie szeptali, że w czyśćcu będą musieli czytać Osobę i czyn... To jednak też zostawiam do sprawdzenia historykom.

Przyszedł wreszcie grudzień 1957. Ostatnie wykłady przed Bożym Narodzeniem. Wyszliśmy razem z Uniwersytetu i podprowadziłem naszego Krakowianina do konwiktu, gdzie tym razem nocował. Pora była kolacyjna. Niebo czyste, usiane gwiazdami. Nie czuło się zimna. Przystanęliśmy, by się pożegnać: był na odjezdnym. Ja też, o czym jeszcze nie wiedział. Powiedziałem Mu: „Wracam do Francji na początku stycznia”. Spojrzał na mnie ze smutkiem. „Szkoda” - rzekł. Odparłem: „Baba z wozu, koniom lżej”... I rozstaliśmy się.

Na razie jeszcze nie na zawsze na tej ziemi (chwila ta zbliża się nieustannie, kiedyś przyjdzie, ale nie należy do wspomnień). Nie tylko zaczęliśmy pisywać do siebie, ale i żona, i ja spotykaliśmy się z Wojtyłą, nie mówiąc o Agnieszce, która od lata 1975 roku, czyli od matury, co roku - niekiedy dwa, trzy razy w roku - jeździła do Krakowa (tak do swego Chrzciciela, jak do swego Stryja). Mieliśmy kilkakrotnie szczęśliwą okazję i radość gościć u siebie najpierw Księdza Biskupa, później Księdza Arcybiskupa, wreszcie Księdza Kardynała Wojtyłę... W roku 1965 był u nas w Goussainville w sprawie przejrzenia francuskiego tłumaczenia swej książki Miłość i odpowiedzialność (nawiasem mówiąc, nasza obecność we Francji okazała się wówczas opatrznościowa - czcigodny Autor taki o niej sponte sua wydał sąd).

Ostatni raz odwiedził nas w Orsay, bodajże 1 lipca 1978 roku. We właściwy sobie żartobliwy sposób wywoływał wspomnienia lubelskich lat, oświadczając z udaną emfazą, iż przyjechał pozdrowić swego byłego szefa (dziekana). Niecałe cztery miesiące później, 22 października, były szef zaczął jeździć od czasu do czasu do Watykanu lub Castel Gandolfo, ażeby pokłonić się Namiestnikowi Chrystusa i otrzymać błogosławieństwo.

 

Strona 3 z 3 :: Idź do strony: 1 2 [3]