LEKTURY I MATERIAŁ DO EGZAMINU
"LOGIKA OGÓLNA"

*lektury pomocnicze

Ajdukiewicz K., Logika pragmatyczna, Warszawa 1965, 1975 (część pierwsza)
Borkowski L., Elementy logiki formalnej, Warszawa 1972 (kilka wydań)
Kwiatkowski T., Logika ogólna, Lublin 1992
Pawłowski T., Tworzenie pojęć i definiowanie w naukach humanistycznych, Warszawa 1978, 1986
Ruchlis Hy, Sandra Oddo, Clear Thinking: A Practical Introduction, 1990, tł. pol. Krzysztof Wójtowicz, Jak myśleć logicznie. Praktyczne wprowadzenie, Warszawa 1999.
Ziembiński Z., Logika praktyczna, Warszawa (wiele wydań); tekst obowiązujący wraz z konspektem

*na egzaminie obowiązuje materiał:

wyłożony na wykładzie kursorycznym dla studentów studiów dziennych na podstawie notatek z wykładu
lub
1) według konspektu na podstawie podręcznika Z. Ziembińskiego, Logika praktyczna, Warszawa 1994 (paginacja dotyczy wymienionego wydania; są inne wydania, z których można korzystać), dopełniony niektórymi wiadomościami z wymienionych lektur

"LOGIKA PRAKTYCZNA"

 

*LOGICZNA TEORIA JĘZYKA (SEMIOTYKA)

1) semiotyka, logika formalna i metodologia nauk
a) określenie semiotyki (10)
jak logika patrzy na język?
b) działy semiotyki: syntaktyka, semantyka i pragmatyka (10)

2) definicja języka (15)

3) struktura języka: słownictwo (słownik) i reguły użycia słów (składnia) (17)
a) słownictwo (17)
b) składnia (18)

4) typy języków (15)
a) języki naturalne i sztuczne (15)
b) metajęzyk (18) contra język przedmiotowy
c) typy języków: język prawny i prawniczy (18)
język naukowy, filozoficzny, religijny

5) pojęcie znaku (13)
a) określenie znaku (14)
b) oznaka (14)
c) znaki słowne (14, 15)
d) pojęcie materialnego substratu znaku (15)
e) oznaczanie i wyrażanie (16)
f) pojęcie idiomu (17)

6) kategorie syntaktyczne; trzy typy (19)
pojęcie kategorii wyrażeniowej
a) zdania (19, 63)
b) nazwy (19, 26)
c) funktory (19)
1) typy funktorów: zdaniotwórcze, nazwotwórcze i funktorotwórcze (19)
2) argument funktora (19)
3) sposób oznaczania funktorów [indeksowanie] (20)
4) funktor prawdziwościowy (77)

7) funkcje (role) semiotyczne wypowiedzi (22)
a) opisowa (22)
b) ekspresywna (22)
c) sugestywna (22)
d) performatywna (23)

8) zdanie - podstawowa jednostka języka (63
a) definicja zdania w sensie logiki (63)
b) pojęcie wartości logicznej zdania (65)
c) odpowiedniki zdań w świadomości ludzkiej: rozumienie i przypuszczenie (74)
sąd jako znaczenie zdania (74)
d) pojęcie faktu, zdarzenia i stanu rzeczy (64)
e) pojęcie zdania prawdziwego i fałszywego (64, 65)
f) obiektywność prawdziwości i fałszywości zdań (65)
g) rola słówka "jest" (72)
h) funkcja zdaniowa (69)
i) typy zdań:
1) pojęcie zdania analitycznego, syntetycznego i kontradyktorycznego (66)
2) zdania proste i złożone (71)
3) zdania egzystencjalne (72)
4) zdania subsumcyjne (72)
5) zdania tzw. kwadratu logicznego, czyli klasyczne zdania kategoryczne (73)

9) nazwa (26)
a) pojęcie nazwy: zakres i treść (26)
pojęcie w sensie logicznym i psychologicznym (74, p. 6)
b) typy nazw:
1) proste i złożone (26)
2) konkretne i abstrakcyjne (26)
3) indywidualne (imiona własne) i generalne (imiona pospolite) (28)
c) desygnat nazwy (27)
d) treść nazwy (29)
1) cechy konstytutywne i konsekutywne (30)
2) cechy istotne (30)
3) treść leksykalna (30)
4) nazwy jasne (wyraźne) i niejasne (36)
5) nazwy wyraźne i intuicyjne (36)
e) zakres nazwy (32)
1) nazwy ogólne, jednostkowe i puste (33)
2) nazwy dystrybutywne i zbiorowe (kolektywne) (33); zbiór i agregat (32)
3) ostrość i nieostrość zakresu nazwy (34)
4) supozycja nazwy: formalna, materialna, zwykła (31)
f) stosunki między zakresami nazw (38)
1) klasa uniwersalna i negatywna (38)
2) rodzaje stosunków między zakresami nazw: zamienność, podrzędność, nadrzędność, krzyżowanie i wykluczanie (jako sprzeczność lub przeciwieństwo) (39)
3) pojęcie synonimu (41)

*BŁĘDY JĘZYKOWE: PRZYCZYNY NIEPOROZUMIEŃ JĘZYKOWYCH [SŁOWNYCH] (137)

10) porozumienie i nieporozumienie (24)
11) wypowiedzi niezupełne (eliptyczne) (67)
12) wieloznaczność słów (137); pojęcie homonimu (16, 137)
13) typy wieloznaczności: aktualna i potencjalna (138)
14) wyrażenia okazjonalne (138)
15) błąd ekwiwokacji (139)
16) spory słowne (logomachia) (139)
17) wieloznaczność wypowiedzi złożonych (140)
błąd amfibolii (141)

*DEFINICJE I DEFINIOWANIE (44)

18) definicja realna (44) i definicja nominalna (45)
19) struktura definicji: definiendum, definiens i zwrot łączący (48)
20) typy definicji nominalnych (45)
a) definicja sprawozdawcza (45)
b) definicja projektująca, konstrukcyjna i regulująca (46)
21) typy definicji ze względu na budowę (48)
a) definicja równościowa (48)
b) definicja klasyczna (48 n.)
c) definicja przez postulaty (50)
d) definicja cząstkowa (51)
22) błędy definicji (52)
1) ignotum per ignotum (52)
2) błędne koło: bezpośrednie lub pośrednie (52)
3) za szeroka (53)
4) za wąska (53)
5) błąd przesunięcia kategorialnego (53)

*CZYNNOŚCI PORZĄDKOWANIA PEWNEJ DZIEDZINY

23) podział logiczny (56)
a) pojęcie: operacja na zakresach nazw (56)
b) struktura: całość dzielona - człony podziału (57)
c) warunki poprawności podziału logicznego: adekwatność (wyczerpujący) i rozłączność (57)
d) zasada (kryteria) podziału (58)
warunek naturalności podziału (61)
e) typy podziału:
1) podział dychotomiczny (58)
2) pojęcie klasyfikacji (60)
3) podział naturalny lub sztuczny (61)
24) wyróżnianie typów (typologia) (61)
25) partycja (62

*PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RELACJI [POJĘCIE RELACJI PORZĄDKUJĄCEJ] (95)

26) pojęcie relacji (95)
27) struktura relacji: poprzednik i następnik (95)
28) struktura relacji: dziedzina i przeciwdziedzina (96)
29) typy relacji (96)
a) relacja odwrotna (konwers) (96)
b) relacja symetryczna, asymetryczna i nonsymetryczna (96 n.)
c) relacja wynikania (97)
d) stosunek przechodni (tranzytywny) (98)
e) stosunek porządkujący: asymetryczny, przechodni, spójny (96)
f) stosunek równościowy w danej klasie przedmiotów (99, 100)
g) stosunek spójny (99)
h) stosunek zwrotny (100)

*WYPOWIEDZI OCENIAJĄCE I NORMY (102)

30) oceny
df: wypowiedź wyrażająca aprobatę lub dezaprobatę kogoś lub czegoś
a) przeżycie oceny a ocena (102)
b) wypowiedź ocenna i wypowiedź opisowa (103 n.)
31) normy
a) pojęcie normy postępowania (106)
df wyrażenie, które coś nakazuje lub zakazuje
b) typy norm: aksjologiczna (111, 112), techniczna (111), tetyczna (108, 111)
c) norma: indywidualna - generalna (106)

*WYPOWIEDZI MODALNE (121)

32) interpretacje (to jest odcienia znaczeń) słów "musi" i "może": (121)
a) logiczna (121)
b) dynamiczna (122, 123)
c) aksjologiczna (122)
d) tetyczna (122)
e) psychologiczna (123, 124)
33) zdania asertoryczne a modalne (125)
a) zdania apodyktyczne (125)
b) zdania problematyczne (125)

*PYTANIA I ODPOWIEDZI (130)

34) pojęcie wypowiedzi pytajnych [wyrażenia pytanjne] (130)
uwaga: w sensie logiki pytania nie są zdaniami (prawdziwymi lub fałszywymi)
35) logiczna struktura pytania:
a) partykuła pytajna (131)
b) założenie pytania (131), niewiadoma pytania (132), zakres niewiadomej pytania (132)typy pytań ze względu na możliwe odpowiedzi:
c) zamknięte i otwarte (131)
d) rozstrzygnięcia (131)
e) uzupełnienia (dopełnienia) (132)
f) sugestywne (133)
g) podchwytliwe (134)
36) warunki pytań (130, 133 i inne)
37) rodzaje odpowiedzi: (134)
a) odpowiedź właściwa i niewłaściwa (134)
b) odpowiedź całkowita i częściowa

*UZASADNIANIE TWIERDZEŃ (144)

38) pojęcie uzasadniania (144)
39) sposoby uzasadniania: bezpośrednie i pośrednie (=wnioskowanie) (144)
40) sposoby uzasadniania bezpośredniego:
a) spostrzeganie (percepcja): zewnętrzne i wewnętrzne (145)
b) obserwacja (147):
1) jakościowa
2) ilościowa: pomiar (147)
c) eksperyment (148)
eksperyment krzyżowy (experimentum crucis) (200)

*WNIOSKOWANIE (ROZUMOWANIE) (150)

41) pojęcie wnioskowania (150)
42) struktura wnioskowania: przesłanki - wniosek (150)
przesłanka entymematyczna (entymemat) (150)
43) pojęcie schematu inferencyjnego (schemat wnioskowania); schematy wnioskowań niezawodnych i uprawdopodobniających (151)
44) proces wnioskowania (rozumowania) a stosunek wynikania (151)
a) racja - następstwo (152)
b) przesłanka - wniosek (152)
45) pojęcie prawa logicznego i tautologii logicznej (152, 153)
46) pojęcie wnioskowania dedukcyjnego (dedukcja) (155)
przypomnij: pojęcie wynikania logicznego (97, 154)
wnioskowanie dedukcyjne entymematyczne (156)
47) związki między zdaniami subsumcyjnymi i prawa obowiązujące w tzw. kwadracie logicznym (169)
48) błędy wnioskowań dedukcyjnych: (176)
a) błąd materialny (176)
b) błąd formalny (177)
49) wnioskowania uprawdopodobniające: (182)
a) wnioskowanie redukcyjne (182)
b) wnioskowania indukcyjne: (184)
1) indukcja zupełna (jako rozumowanie niezawodne) (184 n.)
2) indukcja niezupełna (184 n.)
c) kanony indukcji eliminacyjnej Johna Stuarta Milla: (188)
1) kanon jedynej zgodności (188)
2) kanon jedynej różnicy (189)
3) kanon zmian towarzyszących (190)
d) wnioskowanie z analogii (191)
50) myślenie spontaniczne i wyznaczone zadaniami (194)
51) pojęcie dowodzenia (195)
a) dowodzenie wprost i nie wprost (apagogiczne) (195)
b) błędy dowodzenia: materialny i formalny, petitio principii, błędne koło w dowodzeniu, ignoratio elenchii (196)
a)
52) pojęcie sprawdzania (197)
sprawdzanie z wynikiem negatywnym lub pozytywnym (197)
53) wyjaśnianie i hipotezy wyjaśniające (198)
a) pojęcie hipotezy (198)
b) hipoteza wyjaśniająca (199)
c) hipoteza sformułowana ad hoc (200)

*UMIEJĘTNOŚĆ PRZEKONYWANIA I DYSKUSJI (211)

54) dowodzenie a argumentowanie (211)
55) erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów (212)
56) dyskusja i jej rodzaje: (212)
a) rzeczowa (212)
b) teoretyczna i praktyczna (213)
57) zarzuty w dyskusji: (213)
a) merytoryczne i formalne (213)
b) argumentum ad hominem (214, 215)
58) fortele erystyczne (214)
a) argumentum ad personam (214)
b) argumentum ad populum (214)
c) argumentum ad vanitatem (214)
d) argumentum ad misericordiam (215)
e) argumentum ad ignorantiam (215)
f) argumentum ad verecundiam (215)
59) pojęcie sofizmatu (215)

*METODOLOGIA NAUK (255)

60) pojęcie metody poznawczej (255)
61) ogólna metodologia nauk i szczegółowe metodologie (255, 256)
62) metodologia pragmatyczna i apragmatyczna (255)
63) metodologia opisowa i normatywna (255)
64) pojęcie paradygmatu (257)
65) pojęcie teorii naukowej: (201)
a) w naukach formalnych (logika i matematyka) (201)
b) w naukach empirycznych (201 n.)
1) terminy obserwacyjne i teoretyczne (202)
2) idealizacyjny charakter teorii naukowej (202)

*KONSULTACJE

poniedziałek g. 14-15 Katedra Metodologii Nauki i po uzgodnieniu
Autor: Andrzej Bronk
Ostatnia aktualizacja: 15.03.2006, godz. 11:13 - Andrzej Bronk