Trudno dziś nie wiedzieć o nadzwyczajnych osiągnięciach, jakie są zasługą badaczy pracujących w różnych dziedzinach nauk przyrodniczych oraz w powiązanych z nimi obszarach działalności praktycznej, takich jak: medycyna, technologia, czy telekomunikacja. Choć budzą one zrozumiały podziw, zmuszają także do stawiania fundamentalnych pytań. Jedną ich grupę stanowią te, które już od dawna mają swoje miejsce w tradycji filozoficznej. Są to m.in. dociekania dotyczące początku Wszechświata, okoliczności powstania życia i pierwszych ludzi czy też nad możliwością istnienia życia lub istot rozumnych w przepastnych głębiach Wszechświata.

Te pytania i problematyka, choć ściśle wiążą się z naukami przyrodniczymi, mają jeszcze przynajmniej dwa dodatkowe powiązania.

1. Pierwsze z nich stanowi filozoficzna refleksja nad obrazem Wszechświata uzyskanym przy istotnym wsparciu nauk przyrodniczych oraz nad skutkami praktycznych zastosowań wiedzy naukowej.
2. Drugie dotyczy refleksji nad relacjami związkami zachodzącymi pomiędzy wiedzą z zakresu przyrodoznawstwa a wiarą religijną i powiązaną z nią teologią.

Wielka doniosłość obydwu tych gałęzi problematyki jest racją istnienia filozofii przyrody jako ważnego obszaru dociekań filozoficznych.

Nie można jednak nie zauważać tego, że rozwój nauk, oraz dziedzin wykorzystujących ich wyniki, przyniósł nie tylko poszerzenie i pogłębienie wiedzy o świecie oraz różnorodne korzyści praktyczne, ale sprowadził także wiele zagrożeń. Wiele z nich już pokazało swe budzące grozę oblicze (m. in. broń jądrowa, chemiczna i biologiczna, skażenie środowiska będące skutkiem rozwoju przemysłu i telekomunikacji). Ujawnia się też wiele postaci możliwego zagrożenia, które już teraz trzeba uznać za bardzo prawdopodobne (np. zmiany klimatu prowadzące do zalania nisko położonych wybrzeży morskich i oceanicznych, epidemie spowodowane wprowadzeniem sztucznie skonstruowanych jednostek genetycznych, których namnażania się nie można zahamować etc.).

Systematyczne śledzenie osiągnięć nauki oraz podejmowanie problemów, które - choć należą do określonej nauki - daleko wykraczają poza właściwą jej dziedzinę, staje się więc konieczne. Pozwala bowiem na umieszczanie dyskutowanych zagadnień w nurcie najbardziej zasadniczych rozważań, będących tradycją i ambicją każdej rzetelnie uprawianej filozofii. Naprzeciw temu zapotrzebowaniu, zarówno w wymiarze badawczym, jak też dydaktycznym, wychodzi nasz Instytut.

Posiada on dwie wyraźnie widoczne specjalności: kosmofilozofię i biofilozofię, których tradycyjnymi nazwami są filozofia przyrody nieożywionej oraz filozofia przyrody ożywionej. W ramach kosmofilozofii podejmuje się problematykę kosmosu jako dynamicznego układu o możliwie największych rozmiarach przestrzennych i czasowych; w ramach drugiej - problematykę dotyczącą natury, pochodzenia i ewolucji życia, jego zagrożeń ze strony chemicznego i fizycznego (w szczególności elektromagnetycznego) skażenia środowiska.

Jak wskazuje drugi człon nazwy naszego Instytutu, poświęca się również należną uwagę metodologii nauk przyrodniczych oraz filozoficznej refleksji nad naukami o Wszechświecie i życiu. Atmosfera tych dociekań oraz studiów jest przyjazna. Tak bowiem układają się relacje zarówno między studentami różnych lat studiów, jak też między studentami i ich nauczycielami.


Józef Zon