Bibliografia map i planów zestawiona przez Roberta Kozyrskiego obejmuje bardzo poważny dorobek pracowni naukowej i związanego z nią blisko środowiska pracowników i współpracowników Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Instytut, działający od 1956 roku, realizuje ambitny program nowocześnie pojętej geografii społeczno-religijnej z myślą o opracowaniu przede wszystkim historii społeczności religijnych i Kościołów na obszarach Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów[1]. Siłą rzeczy skupiliśmy nasz wielki, zespołowy wysiłek na ujęciu dziejów Kościoła katolickiego, najważniejszego w historii Polski i Polaków, nie pomijając innych Kościołów chrześcijańskich i wyznań. Obok przygotowywanych prac monograficznych dotyczących zwłaszcza struktur – wspólnot parafialnych, zakonnych czy diecezjalnych, od początku widzieliśmy jasno potrzebę opracowania całościowych ujęć syntetycznych. To celowe założenie badawcze podkreślało wagę i potrzebę obiektywnego, naukowego informowania społeczeństwa o historii polskiego chrześcijaństwa w dobie komunistycznej walki z Kościołem i świadomej polityki dezinformacji wspieranej policyjną kontrolą i różnego rodzaju przymusami. Kilka kolejnych, stale poprawianych syntez znaczyło etapy naszych wielostronnych badań (1965, 1980, 1986, 1992)[2]. Do tych opracowań nawiązuje również moja własna próba generalnego spojrzenia na dzieje polskiego chrześcijaństwa (1987-1991 oraz 2000)[3].

Znacznie pogłębione ujęcie dziejów przedrozbiorowych chrześcijaństwa, skoncentrowane zwłaszcza na diecezjach, parafiach i zakonach, wydaliśmy w dwóch tomach (1968, 1970); dziś jednak wymagają one nowego opracowania, poszerzonego o stulecia XIX i XX, których dotąd w całości nie udało się zanalizować[4].

Kolejnym obszarem badawczym, na którym skupiają się zainteresowania Instytutu jest szeroko pojęta Europa Środkowo-Wschodnia. Dla naszego kręgu kulturowego jej historia nabrała szczególnego znaczenia zwłaszcza po wyborze Polaka – Karola Wojtyły – na papieża, obok prymasa Stefana Wyszyńskiego, bardzo życzliwego patrona naszych prac. Z tego powodu inicjowanie i wspieranie prac w różnych krajach oraz międzynarodowa współpraca w niełatwych warunkach reżimów komunistycznych stanowiły istotny program naszych działań.

Współpraca z bardzo dynamicznie rozwijającą się historiografią zachodnią w bliskich nam nurtach społeczno-religijnych stanowiła od początku bardzo ważny punkt badań Instytutu. Naukowe cele historii porównawczej szły tu w parze z niezwykle istotną w czasach komunistycznych sprawą ukazywania znaczenia chrześcijaństwa w Polsce i całej Europie Środkowo-Wschodniej. Kierując Instytutem, sprawowałem jednocześnie od początku, od roku 1968/70, funkcję przewodniczącego Polskiej Komisji Historii Porównawczej w Komitecie Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk, należącej do Międzynarodowej Komisji Historii Porównawczej Kościołów (CIHEC)[5]. Bardzo ważną rolę naukową, ale także i polityczną w sensie reprezentacji Polski, odegrały zwłaszcza międzynarodowe zjazdy w Warszawie (1971, 1978)[6] oraz Lublinie (1996)[7]. W najpoważniejszej z ostatnich prób ujęcia dziejów chrześcijaństwa światowego – Histoire du Christianisme des origines a nos jours, t. 1-13 (także wersja niemiecka i polska) – chrześcijaństwo Europy Środkowo-Wschodniej zostało po raz pierwszy w tego rodzaju syntezach w pełni uwzględnione wraz z materiałem kartograficznym[8].

W ramach programu badań Instytutu wykonana została ogromna praca nad ustaleniem sieci parafii i domów zakonnych na obszarach Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jej rezultaty tylko w części zostały opublikowane. W szczególności przypomnieć trzeba pełne opracowanie sieci parafii oraz klasztorów w granicach Rzeczypospolitej sprzed pierwszego rozbioru w 1772 roku, rzecz o fundamentalnym znaczeniu dla historii podstawowych struktur Kościoła katolickiego na całym tym obszarze[9]. Opracowanie sieci parafii polskich w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, poza celami naukowymi, służyło także celom praktycznym[10].

W ścisłej współpracy z Instytutem podjęta została przez historyczki żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce praca nad ustaleniem sieci domów zakonnych i ich społeczną rolą w dramatycznych latach 1939-1947. Rezultatem tych prac jest kilkunastotomowa, znakomicie udokumentowana, seria jednolicie opracowanych, według przyjętego kwestionariusza, tomów. Siostry zakonne są pierwszą dużą grupą społeczną w polskim społeczeństwie lat drugiej wojny, które uzyskały tak pełną dokumentację[11]. Zespół, stale odmładzany, przystępuje teraz do opracowania w podobny sposób całego okresu rządów komunistycznych (1944-1989).

Dla całościowej oceny dorobku Instytutu należałoby przygotować pełną bibliografię opracowań, monografii, artykułów itd., opublikowanych przez badaczy zatrudnionych w pracowni Instytutu i badaczy-członków Instytutu ściśle z nim współpracujących[12]. Pracownia Instytutu współpracowała najściślej z autorami doceniającymi znaczenie ujęć kartograficznych dla podejmowanych tematów, realizujących na bardzo różnych odcinkach plan badawczy.

Bibliografia map i planów przygotowana przez Roberta Kozyrskiego ułatwi dotarcie do rozproszonych i nieraz trudno dostępnych publikacji, pozwoli też uchwycić lepiej rozmiary wykonanej pracy, stwarzającej mocny fundament dla nowocześnie pojętej historii polskiego społeczeństwa i szerzej dla historii społeczno-religijnej Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Jerzy Kłoczowski

Przypisy:
[1]. J. Kłoczowski, Prace nad atlasem historycznym Kościoła w Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 6(1958), z. 5, s. 259-274; tenże, Atlas historyczny Kościoła w Polsce, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 8(1961), z. 3, s. 60-62; tenże, Rozwój i problematyka badań nad geografią historyczną Kościoła katolickiego, „Roczniki Humanistyczne”, 11(1962), z. 2, s. 5-93; tenże, Instytut Geograficzny Historii Kościoła w Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 16(1968), z. 2, s. 123-126, 174; S. Litak, Z prac nad Atlasem Historycznym Kościoła w Polsce, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, 2(1959), nr 1, s. 145-150; tenże, Prace nad Atlasem Chrześcijaństwa w Polsce, „Kwartalnik Historyczny”, 74(1967), nr 4, s. 1147-1150; tenże, Działalność pracowni Instytutu, „Roczniki Humanistyczne”, 16(1968), z. 2, s. 127-132; Z. Sułowski, Instytut Geografii Historycznej Kościoła w Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 7(1960), z. 2, s. 9-21.
[2] Zarys rozwoju organizacji Kościoła katolickiego w Polsce, red. J. Kłoczowski, „Znak”, 17(1965), nr 11-12, s. 1391-1688; Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1945, red. J. Kłoczowski, Lublin 1980; J. Kłoczowski, L. Müllerowa, J. Skarbek, Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986; Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992, wyd. 2.
[3] J. Kłoczowski, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, t. 1-2, Paryż 1987-1991; tenże, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2000; tenże, A History of Polish Christianity, Cambridge 2000.
[4] Kościół w Polsce. Studia nad historią Kościoła katolickiego w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 1-2, Kraków 1968-1970.
[5] J. Kłoczowski, Komisja Historii Porównawczej Kościołów – [maszynopis].
[6] Miscellanea Historiae Ecclesiasticae. V. Colloque de Varsovie: 27-29 octobre 1971: La cartographie et l'histoire socio-religieuse de l'Europe jusqu'à la fin du XVIIe siècle, Louvain 1974 (Bibliothèque de la Revue d'Histoire Ecclésiastique, Fascicule 61); Miscellanea Historiae Ecclesiasticae. VI. Congrès de Varsovie 25 juin-1er juillet 1978, section II: Les courants chrétiens de l'Auklärung en Europe de la fin du XVIIe siècle jusque vers 1830, Warszawa-Louvain-la-Neuve-Wrocław-Bruxelles 1987 (Bibliothèque de la Revue d'Histoire Ecclésiastique, Fascicule 68); J. Kłoczowski, Congrès International d'Histoire Ecclésiastique Comparée Varsovie 1971, „Revue d'Histoire Ecclésiastique”, 66(1971), no 2, p. 802-803.
[7] Early Christianity in Central and East Europe, ed. P. Urbańczyk, p. 1, Warszawa 1998; Christianity in East Central Europe. Late Middle Ages, ed. J. Kłoczowski, P. Kras, W. Polak, p. 2, Lublin 1999; Churches and Confessions in East Central Europe in Early Modern Times, ed. H. Łaszkiewicz, p. 3, Lublin 1999, Churches-States-Nations in the Enlightenment and in the Nineteenth Century, ed. M. Filipowicz, p. 4, Lublin 2000; Churches in the century of the totalitarian systems. Eglises a l'epoque des systemes totalitaires, ed. J. Kłoczowski, W. Lenarczyk, S. Łukasiewicz, p. 5, vol. 1-2, Lublin 2001.
[8] Histoire du Christianisme des origines à nos jours, sous la direction de J.-M. Mayeur i in., t. 1-13, Paris-Desclée 1990-2000 – ostatni tom (14) jest przygotowywany do druku; Die Geschichte des christentums. Religion-Politik-Kultur, red. J.-M. Mayeur, band 1-13, Freiburg-Wien 1990-2000 – ostatni tom (14) jest przygotowywany do druku; Historia chrześcijaństwa. Religia-Kultura-Polityka, red. J.-M. Mayer i In., red. wyd. Pol. J. Kłoczowski, t. 4, Warszawa 1999 – kolejny tom (5) jest przygotowywany do druku.
[9] Zakony męskie w Polsce w 1772 roku, kom. Red. L. Bieńkowski, J. Kłoczowski, Z. Sułowski, Lublin 1972 (Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce, t. 1); S. Litak, Struktura terytorialna Kościoła łacińskiego w Polsce w 1772 roku, Lublin 1980 (Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce, t. 4); tenże, Kościół łaciński w Polsce około 1772 roku. Mapa-Komentarz-Indeks, Lublin 1991; tenże, Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Struktury administracyjne, Lublin 1996 (Wspólnoty religijne i narodowe w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku, t. 1); W. Kłobuk, Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Struktury administracyjne, Lublin 1998 (Wspólnoty religijne i narodowe w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku, t. 2).
[10] L. Müllerowa, Sieć parafialna Kościoła katolickiego w Polsce w 1970-1972 roku, Lublin 1975 (Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce, t. 3); taż, Sieć parafialna Kościoła katolickiego w Polsce w 1980 roku, cz. 1-2, Lublin 1982-1989 (Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce, t. 5).
[11] Żeńskie zgromadzenia zakonne w Polsce 1939-1947, red. A. Chruszczewski i in., t. 1-15, Lublin 1982-2001 (Studia i materiały do historii chrześcijaństwa w Polsce) – kolejny tom (16) w druku.
[12] J. Flaga, Wkład międzywydziałowych jednostek KUL w prace badawcze, [w:] Nauka i wiara. 80 lat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. A. Szostek MIC, Lublin 1999, s. 161-185; J. Ziółek, Bibliografia publikacji pracowników Sekcji Historii na Wydziale Nauk Humanistycznych i Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z lat 1918-1971, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 27(1973), s. 261-324; tenże, Osiągnięcia naukowe humanistyki KUL w ciągu 80 lat istnienia, [w:] Nauka i wiara. 80 lat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. A. Szostek MIC, Lublin 1999, s. 89-121.

 

Aktualizacja: R.K. 18 XII 2006