ARTYKUŁ DYSKUSYJNY
Jerzy BRZEZIŃSKI (2014). O tym co ważne, gdy myślimy o psychologii w Polsce. Annals of Psychology, 17 (3), 475-494.
Streszczenie: Autor podejmuje problem kondycji psychologii widzianej jako dyscyplina naukowa. Pole swoich rozważań zawęża do udzielenia odpowiedzi na cztery pytania odnoszące się do kontekstu kraju (tu: Polski), w którym rozwijana jest psychologia. Na pytanie 1 - Czy ma sens mówienie o jakiejś osobliwości badań naukowych prowadzonych przez psychologóww Polsce? - autor odpowiada negatywnie. Poznanie psychologiczne jest intersubiektywne i ma charakter globalny. Na pytanie 2 -Czy psychologowie powinni publikować (też) w rodzimym języku? - autor odpowiada pozytywnie. W kontekście pytania 3 - Za pomocą jakich wskaźników dokonuje się (powinna się dokonywać) ocena pozycji psychologa w światowej nauce? - autor krytycznie odnosi się do nadużywania różnych, nie zawsze przemyślanych wskaźników bibliometrycznych i opowiada się za zwiększeniem roli ocen podejmowanych w trybie peer review. Na pytanie 4 - Jakie powinniśmy wyciągnąć wnioski z ujawnionych patologii naukowych i jaka powinna być na nie nasza reakcja? - autor odpowiada, iż psychologowie powinni udostępniać dane surowe, dzielić się nimi z innymi badaczami, aby możliwe było przeprowadzenie zewnętrznych replikacji badań empirycznych.
Słowa kluczowe: psychologia, badania naukowe, publikowanie, replikacje, nadużycia w nauce.
DYSKUSJA
Gian Vittorio CAPRARA (2014). Uwagi do artykułu Jerzego Brzezińskiego. Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 517-520.
Streszczenie: Zasadniczo panuje zgoda co do wagi pytań, jakie stawia Jerzy M. Brzeziński, a także w kwestii proponowanych odpowiedzi. Powszechne użycie języka angielskiego w komunikacji naukowej nie powinno prowadzić do zaniedbywania tych jej środków, które służą upowszechnianiu wiedzy w językach lokalnych. Dbałości o ocenę jakości psychologicznych badań naukowych i instytucji badawczych powinna towarzyszyć taka sama dbałość o odpowiednie kryteria oceny jakości praktyki psychologicznej i kształcenia psychologów praktyków. Kryteria oceniania zarówno badań, jak i praktyki powinny być oparte na solidnych teoriach psychologicznych.
Słowa kluczowe: rozpowszechnianie wiedzy, ocena badań i praktyki.
Dariusz DOLIŃSKI (2014). Nie wszystko można zadekretować. Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 525-528.
Streszczenie: Walka z patologią polegającą na plagiaryzmie czy fałszowaniu danych jest bez wątpienia konieczna. Ograniczenie się do zbudowania systemu kontroli sprawi jednak, że walka ta przeistoczy się w zabawę w policjantów (kontrolerów) i złodziei (nieuczciwych naukowców). W zabawie takiej, tak czy inaczej, górą będą złodzieje. Rozwiązania instytucjonalne powinny więc doprowadzić do zbudowania systemu umożliwiającego swobodny dostęp do danych surowych oraz możliwość publikowania wyników, w których nie wykazano statystycznie istotnych różnic między warunkami. Jeszcze ważniejsza jest organiczna praca w środowisku akademickim, uświadomienie, że nieuczciwość uderza w nas wszystkich.
Słowa kluczowe: nierzetelność w nauce, FFP (fabrykowanie, fałszowanie, plagiatowanie), moralność.
Janusz GRZELAK (2014). Psychologia polska, czy świata? Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 533-541.
Streszczenie: Psychologia jest nauką globalną i intesubiektywnie komunikowania oraz globalną, a nie narodową. Nie jest jednak nauką uniwersalną, gdyż wiedza w niej gromadzona jest wiedzą kontekstualną, zależną od systemu społecznego, od kultury. Globałność nie polega zatem na odkrywaniu prawd uniwersalnych, ale przede wszystkim na stosowaniu metod, które w danej kulturze pozwalają na replikowalność wyników i na powszechny, globalny do nich dostęp. Dostęp ten jest możliwy dzięki wspólnemu językowi. Jednym z istotnych elementów polityki naukowej jest zatem udostępnianie wiedzy, gromadzonej przez psychologów polskich, w językach kongresowych, przede wszystkim w języku angielskim. Wspieranie publikacji anlojęzycznej odbywa się w Polsce i w wielu innych krajach jest silnie skorelowane z parametryzacją ocen dorobku naukowego. Parametryzacja ma jednak swoje wady. Premiuje prace empiryczne, czasem przyczynkarskie, może obniżać poziom prac teoretycznych. Dla udostępnienia wiedzy w świecie potrzebne są zatem inne narzędzia: zmiana polityki wydawniczej. Artykuł kończą dwie tezy, które są zaproszeniem do dyskusji o mobilności kadry naukowej i strukturze nauki w Polsce.
Słowa kluczowe: psychologia, badania naukowe, publikowanie, intersubiektywność.
Michał HARCIAREK (2014). Polscy psychologowie nie gęsi i swój język mają. Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 553-558.
Streszczenie: Punktem wyjścia do dyskusji na temat ewentualnej osobliwości badań naukowych prowadzonych przez psychologów w Polsce oraz kwestii publikowania przez nich prac w rodzimym języku jest otwierający niniejszy numer Roczników Psychologicznych artykuł Jerzego M. Brzezińskiego „O tym, co ważne, gdy myślimy o psychologii w Polsce". Zgadzając się z Autorem uważam, że badania psychologiczne, w odróżnieniu od praktyki psychologicznej, mają charakter globalny, przez co mówienie tu o osobliwości polskich badań nie ma specjalnego sensu, zwłaszcza w przypadku szeroko rozumianej neuronauki. Popieram także wyrażoną przez Brzezińskiego opinię, że oprócz publikowania wyników naszych prac w czasopismach anglojęzycznych winniśmy także opracowywać książki i artykuły w języku polskim. Prezentuję jednak stanowisko, że prace te powinny mieć przede wszystkim status podręczników akademickich i artykułów poglądowych, pisanych przez psychologów z bogatym dorobkiem naukowym, nie zaś studentów czy doktorantów.
Słowa kluczowe: psychologia w Polsce, publikowanie w języku polskim, neuronauka.
Wiesław ŁUKASZEWSKI (2014). O czym myślimy, a o czym nie myślimy? Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 565-572.
Streszczenie: Jerzy M. Brzeziński w swoim artykule przedstawił wiele ważnych problemów, które powinny stać się przedmiotem środowiskowej dyskusji nad stanem psychologii w Polsce. W niniejszym artykule wskazuje się na szereg innych problemów, do których należą między innymi: (1) kastowość i elitarność publikacji naukowych i towarzysząca temu pogarda dla monografii naukowych z prawdziwego zdarzenia; (2) bezkrytycyzm i brak skromności z jednej strony, a z drugiej naciski na konieczność publikowania, co sprawia, że spora część materiałów kierowanych do publikacji nie spełnia elementarnych standardów naukowych; (3) język (języki) tekstów kierowanych do publikacji, i nieraz publikowanych, daleki od poprawności; (4) koncentracja uwagi na punktach, listach i indeksach zamiast na odkryciach naukowych oraz (5) przenoszenie badań psychologicznych w sferę wyobraźni - zastępowanie rzeczywistych aktorów i rzeczywistych sytuacji historyjkami przetwarzanymi w wyobraźni.
Słowa kluczowe: język psychologii, odkrycia naukowe, oceny parametryczne.
Katarzyna MARKIEWICZ (2014). Wirtualna przestrzeń współczesnej psychologii . Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 581-585.
Streszczenie: Po przeczytaniu artykułu profesora Jerzego M. Brzezińskiego nasuwają się dwa główne wnioski. Pierwszy odnosi się do argumentacji zawartej w treści wypowiedzi. Jest ona zasadnicza, rzeczowa i kompletna, co sprawia, że trudno podjąć polemikę. Drugi wniosek odnosi się do sformułowania zawartego w tytule: „O tym, co ważne, gdy myślimy o psychologii w Polsce". Pojawia się tu bowiem pytanie, czy we współczesnych czasach rozważania dotyczące jakiejkolwiek dyscypliny naukowej z perspektywy lokalnej mają sens? Tym bardziej że zarówno akademików, jak i praktyków coraz częściej obowiązują standardy, na których podstawie ich praca podlega ocenie. Mają one często uniwersalny, międzynarodowy charakter i są efektem zmian, jakich doświadczamy w ostatnich dziesięcioleciach w wielu obszarach życia, w tym - w sposobie „uprawiania" nauki. Obowiązujące standardy prowadzą z jednej strony do ujednolicenia sposobu oceniania pracowników uniwersyteckich za ich naukowy dorobek. Z drugiej strony mogą prowadzić do nadużyć, nierzetelności, a nawet do naukowych oszustw. Autorka polemiki zwraca uwagę na fakt, iż praca intelektualna podlega innym kryteriom niż praca fizyczna i nadmierne jej parametryzowanie nie zawsze przynosi pozytywne efekty. Rozwiązaniem pojawiających się problemów może być prezentowanie publikacji na otwartych stronach Web, oczywiście z zachowaniem zasad recenzenckiej oceny wartości publikacji.
Słowa kluczowe: wirtualna przestrzeń badań, komfort czasu, wysiłek intelektualny, publikacje wieloautorskie.
John NEZLEK (2014). Znaczenie norm i wartości. Uwagi do artykułu Jerzego Brzezińskiego. Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 593-597.
Streszczenie: Uważam, że prof. Brzeziński przedstawił kilka ważnych kwestii, jakie napotyka polska psychologia i inne dyscypliny naukowe. Sądzę ponadto, że wiele spośród poruszonych przez niego zagadnień - takich jak rozkwit bibliometrii czy uczciwość w prowadzeniu badań - dotyczy wszystkich krajów i dyscyplin nauki, nie tylko Polski i nie tylko psychologii. W moich uwagach zasadniczo zgadzam się z ocenami Pana Profesora. Jedyna różnica pomiędzy nami polega na tym, że moim zdaniem rozwiązania problemów stojących przed nauką (i ogólnie przed środowiskiem akademickim) powinny akcentować rolę wartości i norm w większym stopniu, niż przedstawił to Pan Profesor. Istnieje niebezpieczeństwo, że środowisko akademickie zostanie zdefiniowane jako jedna z branż usługowych, a takie ujęcie bardzo źle wróży na przyszłość. Przypuszczam, że Pan Profesor zgodzi się z moją sugestią i że odnotowana tu różnica zdań ma charakter nie tyle zasadniczej rozbieżności, co odmiennego rozłożenia akcentów.
Słowa kluczowe: bibliometria, uczciwość badawcza, zasady prowadzenia badań.
Santo F. Di NUOVO (2014). O badaniach w psychologii: Publikacja, ocena, zapobieganie patologiom nauki. Roczniki Psychologiczney, 17 (3), 603-608.
Streszczenie: Czy można wskazać jakąkolwiek specyfikę badań prowadzonych przez psychologów w ich własnym kraju, która uzasadniałaby publikację również w ich języku ojczystym? Pytanie, jakie stawia Brzeziński (2014), wymaga rozważenia różnych typów badań psychologicznych: prace dotyczące zagadnień uniwersalnych muszą być rozpowszechniane w powszechnie uznawanym naukowym formacie i w międzynarodowym języku, natomiast prace, których przedmiot dotyczy określonych aspektów aplikacyjnych powiązanych z konkretnymi kontekstami, mogą być publikowane w języku, którym swobodnie posługują się psychologowie mieszkający w danym kraju. Badań tego drugiego rodzaju, o ile są prowadzone przy użyciu poprawnej metodologii, nie powinno się uznawać za drugorzędne pod względem wartości naukowej. Jeśli chodzi o pytanie dotyczące wskaźników, które powinny być stosowane do określania pozycji psychologa w światowej nauce, omówię założenie „obiektywizmu" w tego rodzaju ocenie. Obiektywizm bardzo trudno uzyskać, posługując się kryteriami liczbowymi, natomiast ustalone z góry progi oraz kryteria naukowe i dydaktyczne mogłyby lepiej nadawać się do pełnej oceny dokonywanej w związku z habilitacją lub dla innych celów akademickich. Jeśli chodzi o reakcje na patologie w nauce, takie jak fabrykowanie, fałszowanie i plagiatowanie danych, metaanaliza oparta na kumulatywnym badaniu badań pozwoliłaby wykryć nieoczekiwane wartości skrajne i odkryć „efekty szuflady", umożliwiając replikacje oraz zwiększając poszanowanie reguł nauki i zasad etyki.
Słowa kluczowe: badania naukowe, publikacja, ocena, fałszowanie, metaanaliza.
ODPOWIEDŹ AUTORA // AUTHOR’S RESPONSE
Jerzy BRZEZIŃSKI (2014). Czy warto (trzeba) dyskutować o różnych aspektach uprawiania psychologii w Polsce? Roczniki Psychologiczne, 17 (3), 615-629.
Streszczenie: Ustosunkowując się do głosów w dyskusji, autor podnosi dwie kwestie. Pierwsza kwestia dotyczy ewentualnych osobliwości badań psychologicznych oraz transferu ich wyników do sfery praktyki społecznej. W szczególności chodzi też o publikowanie prac psychologicznych w języku danego kraju (tu: Polski), mimo to, że psychologia skutecznie wypowiada się w języku angielskim. W związku z tym autor przypomniał, że wyróżnia dwa poziomy uprawiania psychologii. Pierwszy to poziom badań naukowych. Psychologia jest nauką empiryczną i ma charakter intersubiektywny. Drugi to poziom praktyki psychologicznej. Ta zaś jest pochodna względem osiągnięć psychologii pojmowanej jako nauka. Mało tego, tylko osiągnięcia naukowe czynią sensowymi (ale i etycznymi) działania podejmowane w sferze praktyki psychologicznej. I tu autor wypowiada się przeciwko tak popularnym różnorakim harlequinom psychologicznym. Z kolei druga kwestia związana jest z nadużyciami naukowymi, pojawiającymi się (nazbyt często) w praktyce badawczej psychologów, takimi jak: HARKing, p-hacking, ukrywanie wyników negatywnych, ghostwriting, guestw-riting itp. Autor odnosi się też do nowej inicjatywy publikacyjnej - walki ze zjawiskiem HARKin-gu -pre-registration. Podkreśla, że w walce z nadużyciami ważna jest praca formacyjna ze studentami i doktorantami mająca na celu przyswojenie przez nich etycznych norm pracy badawczej.
Słowa kluczowe: psychologia, praktyka, publikowanie, etyka.
Ostatnia aktualizacja: 25.02.2015, godz. 23:02 - Karol Juros
