Instytut Filologii Polskiej KUL  strony dla maturzystów i kandydatów na studia

 

SERWIS REKRUTACYJNY →

Tropy i podstawowe figury stylistyczne

 

Alegoria:

 

W życia wędrówce, na połowie czasu,

Straciwszy z oczu szlak niemylnejdrogi,

W głębi ciemnego znalazłem się lasu.

(Dante Alighieri, Boska komedia)

 

Postać bądź motyw, które odsyłają do drugiego, ukrytego znaczenia, ustalonego na mocy konwencji w tradycji literackiej. Tu: wędrówka jako życie, ciemny las jako zbłądzenie duchowe bohatera.

 

 

Anagram:

Roma, to odwróć – Amor ci odpowie!

(Cyprian Norwid, Promethidion)

 

Gra słowna polegająca na tworzeniu różnych słów z tych samych liter.

 

 

 

Antonimy:

 

To są nazwy puste i jednoznaczne

człowiek i zwierzę

miłość i nienawiść

wróg i przyjaciel

ciemność i światło.

(Tadeusz Różewicz, Ocalony)

 

Pary słów przeciwstawnych znaczeniowo.

 

 

Apostrofa:

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

U twego Syna Gospodzina, matko zwolena, Maryja!

(Bogurodzica)

 

Rzeko – klepsydro wody przenośnio wieczności

wstępuję w ciebie coraz bardziej inny

(Zbigniew Herbert, Do rzeki)

 

Bezpośredni i najczęściej rozbudowany zwrot do osoby, bóstwa, idei, pojęcia czy przedmiotu. Charakteryzuje ją styl uroczysty, podniosły, często występuje w hymnach i odach.

 

 

Dialektyzm:

Trza było... roboty już la mnie nie miały... na zimę idzie, to jakże

– darmo mi to dadzą warzę albo i ten kąt do spania.

 

Element językowy pochodzący z jakiegoś dialektu, użyty w celu stylizowania wypowiedzi na mowę gwarową.

 

Elipsa:

cieśla Józef gościł boga

cacka z cedru strugał mu

 

drugi cieśla nie podlejszy

wyciosał mu krzyż

 

ciesiołka dobrze umie

i niebo i piekło

 

z pnia drzewa niewinnego

bezgrzeszną siekierą

(Jerzy Ficowski, Cieśle)

 

Opuszczenie jakiegoś wyrazu w wypowiedzi (zazwyczaj czasownika). Mimo tego pominięcia sens daje się jednak uchwycić. To kontekst (znaczenie całości i innych wyrazów) pozwala zrekonstruować brakujący element w zdaniu. Często stosowana w celu uniknięcia powtórzeń i nadania większej dynamiki wypowiedzi czy zbliżenia do mowy potocznej.

 

 

Epitet:

Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,

Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;

(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)

 

Określa rzeczownik, najczęściej jest to przymiotnik, czasem imiesłów. Używany, by ukazać jakąś cechę osoby czy rzeczy albo podkreślić stosunek mówiącego do tego, o czym mówi. Uwydatnia, wzbogaca, ukonkretnia sens wyrazu, buduje nastrój, uplastycznia obraz.

 

 

Eufemizm:

niemądry zamiast głupi

odszedł zamiast umarł

 

Użycie języka polegające na osłabieniu dosadności wypowiedzi i złagodzeniu towarzyszących jej emocji.

 

 

Hiperbola:

kiedy ptak znad bystrzycy ulatuje wzwyż

ziemia cała spada ciężką kroplą

(Józef Czechowicz, Hymn)

Pękać ze śmiechu

 

Wyolbrzymienie cech przedmiotów, zjawisk, osób.

 

 

Inwersja:

Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności

Samej, nie widzi, celu swej miłości.

(Mikołaj Sęp Szarzyński, O nietrwałej miłości rzeczy świata tego)

 

Przestawienie bądź odwrócenie szyku wyrazów w związku frazeologicznym bądź zdaniu, odczuwane jako gra ze znormalizowanym ogólnie porządkiem składniowym wypowiedzi.

 

 

 

Ironia:

Jak dobrze się z tobą rozmawia

bez sporu, bez różnych zdań,

jesteś najmilsza, zegarynko –

ze wszystkich znajomych pań –

(Władysław Szlengel, Telefon)

 

Wypowiedź, która znaczy coś innego, czasem odwrotnego, niż jej sens bezpośredni. Bywa nośnikiem dowcipu, satyry. Sygnałem ironiczności bywają elementy pozawerbalne, jak: intonacja, gesty, chrząknięcia. W wypowiedzi pisanej odbiorca musi wyczytać właściwą intencję z kontekstu, np. wykrzyknienie: „Aleś ty mądry!” może oznaczać pochwałę, jak i przyganę, w tym drugim przypadku jest ironiczne. W wierszu Szlengla mowa jest o samotności i absolutnej nieprzystawalności światów podzielonych murem getta.

 

 

Metafora:

pogryzł deszcz widnokręgi niedobry pies

(Józef Czechowicz, ze wsi)

 

Inaczej przenośnia. To postrzeganie jednej rzeczy poprzez cechy innej. Używając metafory, mówimy o czymś, że jest czymś innym, np. w wierszu Czechowicza deszcz jest psem, w sonecie Mickiewicza step to (suchy) ocean, a w żeglarskiej piosence gwiazdy to ryby latające. Nasze skojarzenia związane z jedną rzeczą (np. psem) nakładamy na obraz innej rzeczy (np. kropel siekących gliniastą ziemię). Na pierwszy rzut oka to konstrukcja absurdalna i nielogiczna, wiemy przecież, że deszcz nie jest psem, jednak dzięki temu niezwykłemu nałożeniu się sensów i ich współoddziaływaniu, przeświecaniu powstaje nowe znaczenie. W tradycyjnym ujęciu metafora to wykorzystanie niedostrzeganego wcześniej podobieństwa między rzeczami (np. perłowy uśmiech) lub analogii (np. gdy mówimy o starości jako jesieni życia).

 

 

 

Metonimia:

Maryjo, Pani Aniołów! – u Ciebie

O Twej korony prosim zmartwychwstanie – –

(Cyprian Norwid, Maryjo, Pani Aniołów!)

 

To po polsku zamiennia. Między zamienionymi wyrazami istnieje jakaś więź: materialna, przyczynowa, logiczna. Chodzi o relacje takie, jak np.: skutek zamiast przyczyny, autor zamiast dzieła, znak zamiast przedmiotu (aluzyjna korona w wierszu Norwida zamiast Polska), część zamiast całości lub na odwrót (to tzw. synekdocha).

 

 

 

Oksymoron:

Ogień krzepnie, blask ciemnieje,

Ma granice nieskończony

(Franciszek Karpiński, Pieśń o narodzeniu Pańskim)

 

To sprzeczne określenie w rodzaju „czarne mleko”, „zimny ogień”, „ciemna jasność”.

 

 

 

Peryfraza:

Co robił Stary Doktor

w bydlęcym wagonie

[...]

Co robił Charon dobrowolny

przewoźnik bez wiosła

(Jerzy Ficowski, 5 VIII 1942)

 

To opis, często rozbudowany, zamiast konkretnego imienia czy nazwy rzeczy. W wierszu Ficowskiego o Januszu Korczaku mówi się Stary Doktor czy Charon dobrowolny.

 

 

 

Przerzutnia:

Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie

Bytnasz podniebny. On srogi ciemności

Hetman i świata łakome marności

O nasze pilno czynią zepsowanie.

(Mikołaj Sęp Szarzyński, O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem)

 

Niezgodność między podziałem składniowym (na zdania) a podziałem wierszowym (na wersy) wypowiedzi. Najczęściej stosowana w celu podkreślenia konkretnych słów.

 

 

 

Pytanie retoryczne

Czemuż się skarżysz na Fortuny ciosy,

W swych użaleniach mniej baczny?

(Ignacy Krasicki, Do...)

 

To pytanie pozorne, zadane dla wzmocnienia efektu i przykucia uwagi odbiorcy, a nie dla uzyskania odpowiedzi, gdyż ta jest pytającemu znana i często wpisana w tekst utworu.

 

 

Symbol:

krzyż (chrześcijaństwo, ofiara, miłość , zbawienie etc.)

chochoł z Wesela Stanisława Wyspiańskiego(ojczyzna w niewoli, przemiana śmierci w życie, odradzanie się natury etc.)

 

Obraz (postać, przedmiot, zdarzenie etc.), który odsyła do szerokiego pola znaczeniowego, a w konsekwencji pozwala na co najmniej kilka różnych interpretacji. W odróżnieniu od alegorii sens symbolu nie jest wskazywany przez utrwaloną w tradycji kulturowej konwencję, ale pozostaje bardziej mglisty (nie do końca jasny) i migotliwy (wielowariantowy).

 

 

 

STRONA GŁÓWNA →