Literatura a poznanie moralne. Epistemologiczne podstawy etycznej krytyki literackiej to monografia stawiająca pytanie, jak możliwe jest to, że dzieła literackie mogą być źródłem poznania świata realnego, szczególnie w aspekcie etycznym. Autorka prezentuje całościową analizę poznania rozumianego nie jako wytwór (czyli prawdziwe i uzasadnione przekonanie), lecz jako czynność uczenia się, spostrzegania, uświadamiania sobie czegoś, badania, opisywania, pojmowania, formułowania problemów, dostrzegania ich doniosłości, wartościowania, formułowania hipotez. Rolę literatury w nabywaniu wiedzy ujmuje jako plastyczne uświadamianie pytań, od których zaczyna się ludzkie myślenie. Poznanie, jakiego źródłem jest literatura piękna, jest rozpatrywane pod kątem: wiedzy o świecie rzeczywistym; poznania możliwości (w kontekście rozumienia utworów literackich jako eksperymentów myślowych); poznania konceptualnego; oraz poznania fenomenalnego, polegającego na pokazywaniu, jak rzeczy, stany, doświadczenia są odczuwane lub jakby to było znaleźć się na miejscu przedstawionego bohatera. Z perspektywy Autorki, ostatni rodzaj poznania ma szczególną doniosłość poznawczą, ponieważ rolą literatury jest wzbudzanie pewnych emocji i nastrojów oraz generowanie doświadczenia zbliżonego do zmysłowego. Autorka wymieniając techniki oddziaływania literatury (antropomorficzne predykaty i obiektywne korelaty, które są artystyczną formułą wyrażenia tego, co dzieje się w podmiocie; kongruencję, polegającą na relacji odpowiedniości między wrażeniem a afektem; metafory, które werbalizują to, co czasem niemożliwe do zwerbalizowania; oraz technikę strumienia świadomości, rejestrującą pracę umysłu i unikalną perspektywę podmiotu) pokazuje, w jaki sposób literatura może pobudzać wrażliwość etyczną czytelnika dając dostęp do doświadczeń niedostępnych lub trudno dostępnych. Pisze także o roli empatii i symulacji w czytaniu, różnicy między fantazją i wyobraźnią, a także między prawdziwymi i udawanymi uczuciami. Zajmuje się  również możliwością moralnej oceny dzieł literackich, określając to, co ją warunkuje w samej strukturze dzieła literackiego.

 

SPIS TREŚCI:

Wstęp

 

Rozdział I

Poznawcza koncepcja literatury i etyczna krytyka literacka

1. Literatura i poznanie

1.1. Argument z banalności

1.2. Argument z braku świadectwa

1.3. Argument z braku argumentu

1.4. Argument z braku wyjątkowości metod literackich

2. Główne problemy i stanowiska w dyskusji

2.1. Moralizm

2.2. Estetyzm (autonomizm)

2.3. Amoralizm

 

Rozdział II

Literatura jako laboratorium sądu moralnego

1. Literatura i wiedza propozycjonalna o świecie rzeczywistym

1.1. Przesłanie "poprzez" literaturę czy "w" literaturze?

1.2. Literatura - dyskurs informacyjny czy metaforyczny?

1.3. Literatura - mimesis życia czy gra w udawanie?

1.4. Sposób docierania do przesłania

1.4.1. Sugerowanie

1.4.2. Abdukcja

1.4.3. Interpretacja

2. Literatura i poznanie o możliwości

2.1. Świat możliwy w literaturze

2.2. Literatura jako eksperyment myślowy

2.2.1. Eksperyment interrogatywny

2.2.2. Eksperyment dydaktyczny

2.2.3. Eksperyment dyrektywny

2.3. Literatura jako kontrprzykład

3. Literatura i poznanie konceptualne

3.1. Klaryfikacja pojęć

3.2. Modyfikacja pojęć

3.3. Kontekstualizacja pojęć

4. Literatura i poznanie fenomenalne

4.1. "Poznanie, jak"

4.2. Artystyczne sposoby wyrażania doświadczenia świata

4.2.1. Antropomorficzne predykaty i obiektywne korelaty

4.2.2. Kongruencja

4.2.3. Metafora

4.2.4. Technika strumienia świadomości

4.3. Percepcja i percepcyjna równowaga

4.4. Uzasadnienie na podstawie doświadczenia

4.4.1. Entymemat

4.4.2. Kodukcja

 

Rozdział III

Literatura jako szkoła uczuć moralnych

1. Wyobraźnia i moralność

1.1. Wyobraźnia a fantazja

1.2. Empatia

1.2.1. Ujęcie replikacyjne i partycypacyjne

1.2.2. Identyfikacja przez wyobraźnię

1.2.3. Empatia bez użycia wyobraźni

1.2.4. Empatia a zło

1.3. Symulacja

1.3.1. Wyobrażenia pierwotne i wtórne

1.3.2. System lustrzanych neuronów

1.3.3. Manipulacja czy środek rozumienia innych?

1.4. Zdyscyplinowana wyobraźnia

2. Emocje i moralność

2.1. Emocje w kontekście realizmu i irrealizmu

2.2. Paradoks fikcji

2.2.1. Irracjonalizm

2.2.2. Faktualizm

2.2.2.1. "Ludzie tacy jak Anna Karenina"

2.2.2.2. "Prawdy o naszym życiu"

2.2.3. Teoria udawania

2.2.4. Teoria myśli

2.2.4.1. Teoria zawieszenia przekonania o nieistnieniu

2.2.4.2. Teoria treści myśli

2.2.4.3. Teoria myśli T

2.3. Racjonalność emocjonalnych reakcji na fikcję literacką

 

Rozdział IV

Etyka i estetyka: kryteria oceny moralnej dzieła literackiego

1. Argument z autora domyślnego

2. Argument z intencjonalności i autora postulowanego

3. Argument z zasłużonej odpowiedzi

4. Argumenty z jednoznaczności i złożoności moralnej dzieła

 

Zakończenie

Bibliografia

Summary

Indeks osób

 

 

---

 

Anna Głąb, Literatura a poznanie moralne. Epistemologiczne podstawy etycznej krytyki literackiej, Lublin: Wydawnictwo KUL 2016, ss. 410, ISBN: 978-83-8061-172-6.