Anna Dymmel, Piotr Dymmel:

PL: Biblioteka kolegium jezuitów w Lublinie i jej losy

EN: The Library of the Jesuit College in Lublin and its history

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 109 (2018)

Strony / pages: 135-168

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.109.07

 

 

Streszczenie:

Biblioteka kolegium jezuitów w Lublinie powstała w 1584 r. Sukcesywnie powiększana darami, zakupami, twórczością jezuitów i produkcją własnej drukarni liczyła w chwili kasaty zakonu 5.000-7.000 dzieł. Należała do grupy największych bibliotek jezuickich w Polsce. Znajdowały się w niej dzieła teologiczne, filozoficzne, historyczne, matematyczne, ponadto polityczne, prawne, do nauki szkolnej, medyczne, traktaty polemiczne, zbiory kazań i mów. W kolegium lubelskim działały różne rodzaje bibliotek. Najważniejszą, dostępna dla braci zakonnych, była biblioteka domowa, zwana też wspólną. Oprócz niej istniały biblioteki i księgozbiory związane z pełnieniem urzędów i funkcji, zwane specjalnymi lub specjalistycznymi. Można stwierdzić, ze w Lublinie było co najmniej 12 bibliotek specjalnych. Do połowy XVIII w. biblioteka jezuitów lubelskich specjalnie się nie wyróżniała spośród innych domów zakonnych dopiero w połowie tego stulecia została odnowiona i ozdobiona sala biblioteki wspólnej. Dzięki temu nabrała ozdobnego charakteru, wzbudzając tym podziw oglądających. Uporządkowano też zapewne księgozbiór w ramach działów przedmiotowych. Niestety nie zachowały się dawne katalogi, o istnieniu których wiadomo z not własnościowych.

Po kasacie zakonu jezuitów lubelska biblioteka nie wzbudzała większego zainteresowania, chociaż decyzją KEN powinna zasilić księgozbiory szkolne. Powolnej degradacji ulegał budynek biblioteki, księgozbiór, jako mało przydatny pozostawał w nieładzie. Jednak część zbiorów (prawdopodobnie ok. 500 książek) znalazło się w bibliotece szkoły powstałej w miejsce kolegium jezuickiego i dzieliło losy szkolnego księgozbioru. W 1919 r. księgozbiór po gimnazjum lubelskim przekazany został do biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego, chociaż faktycznie trafił tam dopiero po II wojnie światowej. Obecnie według katalogu w zbiorach specjalnych Biblioteki Wojewódzkiej znajdują się 94 druki pochodzące z biblioteki pojezuickiej. Znaczna część zbiorów, bo ok. 3000 tomów została złożona w katedrze i w chwili przeniesienia Bobolanum do Lublina w okresie międzywojennym została włączona do jej biblioteki.

Słowa kluczowe: Jezuici, kolegium jezuitów, biblioteka jezuitów, Lublin

 

Summary

The Library of the Jesuit College in Lublin was established in 1584. The collection successively increased thanks to gifts, purchases, Jesuit works and publications from its own printing house. At the time of the dissolution of the order, it included 5.000-7.000 works. It was one of the largest Jesuit libraries in Poland. It contained theological, philosophical, historical, mathematical, political, legal and medical works; school textbooks; polemical treatises; collections of sermons and talks. There were various types of libraries in the college of Lublin. The most important one, available to monks, was a home library (also called a common library). In addition, there were libraries and book collections related to different offices and functions; they were called special or specialized. There were at least 12 special libraries in Lublin. At first, the Library of the Lublin Jesuits was not particularly distinguished from other religious houses.  However, in the middle of the 18th century, the common library hall was renovated and decorated. Thanks to this, it acquired a decorative character, arousing the admiration of visitors. The book collection was probably also arranged in subject sections. Unfortunately, the old catalogues have not survived, and we know about their existence from bookplates.

After the dissolution of the Jesuits, the Library of Lublin did not attract much interest, although the Commission of National Education decided that the collection should be transferred to school libraries. Both the building of the library and the collection gradually deteriorated. However, some books of the collection (probably around 500) were placed in the library of the primary school established in the former Jesuit College. In 1919, the collection of the Jesuit Library was donated to Hieronim Łopaciński Library, although it was not transferred there until after World War II. Currently, according to the catalogue, in the special collections of the Provincial Library, there are 94 books from the Jesuit Library. A large part of the collection – about 3.000 volumes – was deposited in the cathedral, and at the time of transferring Bobolanum to Lublin in the interwar period, it was incorporated into the Bobolanum Library.

Key words: the Jesuits, the Jesuit College, the Jesuit Library, Lublin

 

Bibliografia / References

Bednarski Stanisław, Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków 1933 (repr. Kraków 2003).

Bieś Andrzej Paweł, Podstawowa bibliografia jezuickich bibliotek w Polsce, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 193-200.

Chwalewik Edward, Zbiory polskie, t. 1, Warszawa 1926.

Dobrzański Jan, Lubelska szkoła Komisji Edukacji Narodowej, w: Ze studiów nad Komisją Edukacji Narodowej i szkolnictwem na Lubelszczyźnie. Rozprawy i artykuły, red. Jan Dobrzański, Albin Koprukowniak, Lublin 1973, s. 259-291.

Dziok-Strelnikowa Irena, Bibliografia starych druków lubelskich 1630-1800, Lublin 1997.

Graczyk Waldemar, Kwiatkowski Jarosław, Jezuici w Płocku 1611-1773, Warszawa 2002.

Grzebień Ludwik, Biblioteki jezuickie w Krakowie od XVI do XVIII wieku, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 29-55.

Grzebień Ludwik, Dzieje kulturalne jezuitów toruńskich (1596-1996), w: Jezuici w Toruniu 1596-1996, red. Kazimierz Maliszewski, Waldemar Rozynkowski, Toruń 1997, s. 55-83.

Grzebień Ludwik, Józef Andrzej Załuski a jezuici, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 31 (1984) z. 4, s. 55-70.

Grzebień Ludwik, Katalog starych druków biblioteki teologicznej Bobolanum (Polonica XVI w.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 16 (1968) s. 243-278.

Grzebień Ludwik, Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Kraków 2013.

Grzebień Ludwik, Wydział Teologiczny „Bobolanum” w Lublinie (1926-1939), w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 5, red. Tadeusz Mencel, Warszawa 1986, s. 189-209.

Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej, t. 7, red. Krystyna Muszyńska, Warszawa 1969.

Andrzej Kempa, Losy jezuickich księgozbiorów, „Bibliotekarz”, 9 (2009) s. 29.

Piotr Kochanowicz, Inwentarze bibliotek jezuickich 1570-1820. Próba rekonstrukcji, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 163-178.

Sławomir Kościelak, Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Kraków 2003.

Helena Kozerska, Straty w zbiorze rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w czasie I i II wojny światowej, Warszawa 1960.

Zygmunt Kukulski, Obrady zgromadzeń akademickich Wydziału Małopolskiego w Lublinie w 1790 r., Lwów 1923.

Bogdan Lisiak, Proces przed Trybunałem Lubelskim w sprawie książek Potockiego w bibliotece jezuitów lubelskich, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 127-131.

Czesław Majorek, Książki szkolne Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1995.

Niesiecki Kasper, List Kaspra Niesieckiego SJ do Józefa Andrzeja Załuskiego, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 133-135.

Jerzy Paszenda, Pomieszczenia biblioteczne u jezuitów polskich, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 111-118.

Ludwik Piechnik, Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548-1599), Kraków 2003.

Piechnik Ludwik, „Ratio studiorum”: fundament działalności edukacyjnej i naukowej jezuitów, w: Wkład jezuitów do nauki i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i pod zaborami, red. Irena Stasiewicz-Jasiuk, Kraków-Warszawa 2004, s. 69-90.

Piechnik Ludwik, Seminaria diecezjalne w Polsce prowadzone przez jezuitów od XVI do XVIII wieku, Kraków 2001.

Jadwiga Rudnicka, Biblioteka Wilanowska. Dwieście lat jej dziejów (1741-1932), Warszawa 1967.

Józef Rulikowski, Urywek wspomnień Józefa Rulikowskiego wydany z obszerniejszego rękopisu (1731-1789), Warszawa 1862.

Anna Sułek, Ekslibris i superekslibris XVIII w. w zbiorach Biblioteki Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Lublinie, „Bibliotekarz Lubelski”, 41 (1996) s. 27-34.

Wełna-Adrianek Maria, Instytut Bibliopoliczny – pierwsza biblioteka publiczna w Lublinie (1811-1813), „Roczniki Biblioteczne”, 12 (1968) s. 199-222.

Wełna-Adrianek Maria, Początki bibliotekarstwa publicznego w Lublinie, „Roczniki Biblioteczne”, 14 (1970) z. 3/4, s. 703-724.

Wolska Halina, Księgozbiór Gimnazjum Lubelskiego, „Bibliotekarz Lubelski”, 27 (1982) s. 13-19.

Zalewski Ludwik, Biblioteka seminarium duchownego w Lublinie i biblioteki klasztorne w diecezji lubelskiej i podlaskiej, Warszawa 1926.

Zalewski Ludwik, Katedra i jezuici w Lublinie, cz. 1, Lublin 1947.

Zalewski Ludwik, Orlęta lubelskie. Nauka, wychowanie i życie młodzieży męskiej w Lublinie 1586-1773, Lublin 1947.

Żukowska E.A., Powstanie i działalność drukarni jezuickiej w Lublinie, w: Lublin a książka, cz. 2: Centrum i peryferie, red. A. Krawczyk, Lublin 2011, s. 237-244.

Żurek Waldemar W., Biblioteki Kościoła Katolickiego w Polsce. Informator, Kielce 2005.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Anna Dymmel – dr hab. bibliologii i informatologii; kierownik Zakładu Kultury Informacyjnej i Czytelnictwa UMCS; e-mail: a.dymmel@poczta.umcs.lublin.pl

Piotr Dymmel – dr historii; dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie; e-mail: pdymmel@lublin.ap.gov.pl