Ks. Stanisław Kowalczyk, Współczesny kryzys ideowo-aksjologiczny

Wydawnictwo KUL, Lublin 2011, ss. 204, contents, posłowie Arkadiusz Jabłoński

Od wielu lat śledzę aktywnie twórczość naukową ks. infułata prof. zw. dra hab. Stanisława Kowalczyka. 23 czerwca 1988 r. uczestniczyłem razem z nim w audiencji u papieża Jana Pawła II. Ksiądz profesor wręczał wówczas papieżowi swoją niedawno wydaną książkę pt. Człowiek i Bóg w nauce św. Augustyna (Lublin 1987). Ojciec Święty wziął ją do ręki z nieukrywaną radością, a ks. Kowalczyka powitał słowami: „Pracowity i płodny Sandomierzanin”.

Faktycznie imponująca jest twórczość naukowa tego kapłana sandomierskiej diecezji. W swoim dorobku – oprócz wielu artykułów i różnego rodzaju innych publikacji, ks. prof. Stanisław Kowalczyk ma 45 książek z bardzo szerokiego zakresu tematycznego, obejmują bowiem niemal wszystkie aspekty refleksji filozoficznej, uwzględniają także zagadnienia teologiczne, religiologiczne i społeczne. Również recenzowana tu praca będąca efektem wieloletnich badań dotyczących ważnych zagadnień światopoglądowych i cywilizacyjnych współczesnej nam epoki, potwierdza niezwykłość jego twórczości naukowej.

W recenzowanej tu pracy są trzy obszerne rozdziały, omawiające kolejno: Kryzys idei człowieka jako osoby, Kryzys idei Boga i religii oraz Kryzys kultury w ogóle. Poszczególne rozdziały składają się z kilkunastu punktów. Każdy z nich, ze względu na znaczenie i aktualność, wymagałby odrębnego omówienia, co przekroczyłoby znacznie wymogi stawiane recenzji. Niektóre podpunkty, np. Deformacja kultury fizycznej i sportu (s. 175-178), zostały szeroko rozwinięte przez autora wcześniej w książce pt. Filozofia kultury. Próba personalistycznego ujęcia problematyki (Lublin 2006).

W omawianym dziele czytelnik znajdzie odniesienie do takich zagadnień, jak transformacja ustrojowa w Polsce (s. 57-61), integracja europejska (s. 61-65), globalizacja (s. 65-69), teologia wyzwolenia (s. 90-95). Autor daje się tu poznać jako wytrawny analityk, który na koniec dokonuje ważnej syntezy filozoficznej. Wykorzystuje dane empiryczne i korzysta z niezbędnej refleksji teologicznej. Ponieważ zna z autopsji specyfikę Europy Zachodniej (odbył kilka podróży naukowych, brał udział w sympozjach, pracował w duszpasterstwie na terenie kilku krajów) i swoje badania konfrontuje z bogatą literaturą zachodnią, można powiedzieć, że analizowane tu studium ma charakter porównawczy.

Współczesny kryzys ideowo-aksjologiczny to praca bardzo pomocna także dla pedagogów. Wychowanie, które niewątpliwie jest ingerencją, zawsze dokonuje się „gdzieś” i ma swoje „miejsce”, a ponieważ stanowi wejście w dialektyczny związek wychowanka z konkretnym światem rzeczywistości, jest metafizyką, pewną ontologią rozgrywającą się w warunkach wzajemności i transcendencji.

Ksiądz Stanisław Kowalczyk pisze ważne rzeczy o miejscu człowieka w świecie kryzysu. To miejsce, rozumiane jako locus educandi, jest filozoficzne i pedagogiczne zarazem, co stanowi też jego naturę. Nic dziwnego, że refleksja filozoficzna o miejscu człowieka w świecie kryzysu sytuuje się niejako równolegle z filozoficzną myślą o nim. Zagadnienia te autor omawia prawie we wszystkich punktach rozdziału I, zwłaszcza w tym punkcie, który nosi znamienny tytuł Człowiek „wyzwolony” antypedagogiki (zob. s. 37-41).

Książka na temat szeroko rozumianego współczesnego kryzysu ukazuje, jak żyjąc i jednocześnie ucząc się, poznajemy naszą kreacyjną rolę w świecie, który przychodzi nam zmieniać, a wraz z każdą lekcją życia podążać ku wiecznej metamorfozie. Miejsce człowieka w rzeczywistości ziemskiej domaga się od niego nieustannej zmiany. Każda aktywność życiowa człowieka współtworzy go tak, jak on zmienia rzeczywistość w rezultacie swoich nieustannych ingerencji i mniej lub bardziej spektakularnych przeobrażeń. Śmiało można zatem powiedzieć, że rzeczywistość odnosi się do nas z wzajemnością: my zmieniamy rzeczywistość, a rzeczywistość zmienia nas. O miejsce człowieka w świecie toczy się walka. Jest ono zawłaszczane, okupowane. Można je też znaczyć. Można nim wygrać lub przegrać. Ma więc sens pedagogiczny. Rozumowania na ten temat są przeprowadzone między innymi w punktach zatytułowanych Sekularyzacja postaw religijnych (s. 108-111), czy Wulgaryzacja idei miłości (s. 160-164).

Najnowsza książka ks. Stanisława Kowalczyka – jak wykazano na przykładach – ma wiele zalet. Przede wszystkim trafnie i przekonująco definiuje nowe zjawiska i procesy dokonujące się we współczesnym świecie. Niektóre z nich niosą poważne zagrożenia dla człowieka i dla świata, w którym człowiek żyje. Autor ostrzega przed dalszą sekularyzacją oraz przed rozpowszechnianiem relatywizmu aksjologicznego i kulturowego.

Główną zaletą dzieła ks. Kowalczyka – co należy podkreślić w zakończeniu – jest przenikanie się w zgromadzonych w nim głębokich refleksjach różnych przemyśleń i odniesień usytuowanych w kontekście społeczno-politycznym. Dzięki temu czytelnik zostaje wprowadzony w gąszcz problemów współczesnego świata i w jeszcze większą złożoność pojawiających się w nim wyzwań edukacyjnych, jakie stają współcześnie przed człowiekiem.

ks. Edward Walewander