„AUGUSTYN BYŁ DLA MNIE ZAWSZE WIELKIM PRZYJACIELEM I NAUCZYCIELEM”

Św. Augustyn w teologii Josepha Ratzingera / Benedykta XVI

Refleksje nad

Joseph Ratzinger, Volk und Haus Gottes in Augustins Lehre von der Kirche.Die Dissertation und weitere Studien zu Augustinus und zur Theologie der Kirchenväter, Freiburg 2011

Joseph Ratzinger, Lud i Dom Boży w nauce Augustyna o Kościele. Dysertacja i inne prace o Augustynie i teologii ojców Kościoła, Lublin 2014 

 
I.

Żaden inny biskup i teolog nie wpłynął przez dłuższy okres czasu od schyłku starożytności po wiek XXI na wiarę, teologię i pytanie o istotę Kościoła tak długofalowo jak pochodzący z Północnej Afryki Biskup z Hippony, Aurelius Augustyn. Dla niego zajmowanie się kwestiami wiary jest czułą i zapraszającą refleksją człowieka o Bogu i ofiarowanym mu w Jezusie Chrystusie zbawieniu. Mocą łaski Bożej człowiek jest zdolny do poznania wiary nie tylko jako teoretycznej  struktury, lecz jako spotkania z żywym Bogiem w sercu każdego człowieka.

II.

Emerytowany Papież Benedykt XVI już jako młody student zetknął się w roku 1950 w Monachium z intencją swojego nauczyciela, profesora Gottlieba Söhngena. Profesor ten przypuszczał na podstawie eklezjologii okresu międzywojennego, że pojęcie „lud Boży” stanowi motyw przewodni Augustynowej nauki o Kościele. Powoływał się przy tym na często cytowane zdanie z Katechizmu Soboru Trydenckiego: „Kościół jest wierzącym ludem rozsianym po całej ziemi.”¹ Konkursowa praca, która ze względu na to została rozpisana przez Söhngena, winna przynieść potwierdzenie tego przypuszczenia. Joseph Ratzinger, już wtedy, w wieku 23 lat oczytany znawca Augustyna, rozpoczął swoją dysertację, którą mógł opracować i ukończyć w okresie od czerwca 1950 do marca 1951 roku. To doprowadziło go do innego wyniku. Pojęcie „lud Boży” u Augustyna jest w oparciu o Pismo Święte określeniem dla Izraela jako ludu wybranego. Sam Augustyn opisuje Kościół jako lud Boży, powołany przez Chrystusa, aby był Jego Ciałem, powołanym z wszystkich tych, którzy w swoim sercu szukają żywego Boga i Go przyjmują. W oparciu o 1 Kor 10, 14-20 ten - przez Ratzingera opracowany - tekst można uznać za kluczowy dla eklezjologii Augustyna, mając na uwadze zwłaszcza wers 17: „Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba”. Tym samym Augustyn wykracza poza czyste powiązanie mnogości i rozróżnień wobec jednego Ciała, którym jest Kościół (1 Kor 11, 12-31 i Rz 12, 4-5) i łączy Communio wierzących w Chrystusa za sprawą łaski w jednym eucharystycznym Ciele, w jakie przemienia nas Chrystus.  On jest Głową, my zaś członkami. On obdarza nas jednością w swoim Ciele, którym jest Kościół. To jest eklezjologia eucharystyczna: Kościół żyje z Eucharystii i w Eucharystii sam staje się Ciałem Chrystusa.

________________

^{1. Cat. Cath. P I c10,2}

Strona 1 z 3 :: Idź do strony: [1] 2 3

^III.

Sobór Watykański II w Konstytucji Dogmatycznej o Kościele „Lumen Gentium” w rozdziale II (nr 9) o „Ludzie Bożym” podkreślił wymiar chrystologiczny: „Jak według ciała Izrael, który wędrował przez pustynię, jest już nazwany kościołem Bożym (Ne 13,1; Lb 20,4; Pwt 23), tak nowy Izrael, który żyjąc w doczesności, szuka przyszłego i trwałego miasta, również nazywa się Kościołem Chrystusa (por. Mt 16,18), jako że Chrystus nabył go własną krwią, napełnił swoim Duchem i wyposażył w odpowiednie środki widzialnej i społecznej jedności. Bóg powołał zgromadzenie tych, którzy z wiarą spoglądają na Jezusa, Sprawcę zbawienia i Początek jedności oraz pokoju, i ustanowił Kościołem, aby był dla wszystkich razem i dla każdego z osobna widzialnym sakramentem tej zbawczej jedności”. Używając słów Ojca Świętego Benedykta XVI: „Kościół jest ludem Bożym przez Ciało Chrystusa”² - to zdanie, które 12 lat po zredagowaniu dysertacji, w roku 1963 jest skondensowanym programowym przypomnieniem o wynikach jego obszernej rozprawy.

IV.

Kościół jako wybrany przez Chrystusa lud jest ludem Bożym, ujętym nie politycznie i społecznie, lecz jest on o wiele bardziej Ciałem Chrystusa, który w Eucharystii jest przez niego samego powołany, tworzony i żywy, i tak zostaje wybrany jako communio zbawienia. W pochwalnym dziękczynieniu Kościół objawia się jako Kościół powszechny, Kościół lokalny i zgromadzenie kultowe. Kościół jest „wspólnotą tych, którzy razem celebrują Wieczerzę Pańską”³,  jak objaśnia Joseph Ratzinger - papież Benedykt XVI. W intensywnym dialogu z teologią świętego Augustyna dla wielkiego teologa Josepha Ratzingera stał się jasny obszerny wymiar eucharystycznego trzonu Augustynowej teologii w spojrzeniu na ustanowiony i widzialny Kościół: „Nie ma nauki o Eucharystii i odrębnej od niej nauki o Kościele, lecz obydwie stanowią jedną i tę samą naukę. Kościół powstaje i istnieje przez to, że Pan udziela się ludziom, zawiązuje z nimi komunię i w ten sposób tworzy z nich komunię. Kościół jest komunikowaniem się Pana z nami, które prowadzi jednocześnie do rzeczywistego komunikowania się ludzi wzajemnie ze sobą. Dlatego Kościół zawsze powstaje wokół ołtarza.”⁴

__________________

^{2 Joseph Ratzinger, Der Kirchenbegriff und die Frage nach der Gliedschaft in der Kirche, in: JRGS 8, 290-307, hier 299.}

^3 Tamże.

^{4 Joseph RATZINGER, Gemeinde aus der Eucharistie, in: JRGS 1, 548-550, hier 548f. (pl. s. 500).}

Strona 2 z 3 :: Idź do strony: 1 [2] 3

V.

We wrześniu 2011 roku Benedykt XVI. odwiedził po raz trzeci swoją ojczyznę. Jego homilie i przemowy były dla wielu pionierskie i wstrząsające. Szczególną uwagę poświęcono tzw. „Przemowie fryburskiej”, podejmującej nader istotny problem „desekularyzacji”. Od tego czasu wiele interpretacji, usiłujących kształtować opinię publiczną, doznało porażki. Dlaczego? Ponieważ nie znały one intencji Ojca Świętego, mimo iż jest ona ugruntowana już w jego dokumencie Jedność narodów. Wizja ojców Kościoła⁵. Papież senior nie ma tu na myśli ani odcięcia się od świata ani też potępienia udanej kooperacji między Kościołem a światem (państwem), ani też likwidacji własności Kościoła, które jest konieczne dla instytucji społecznych i charytatywnych oraz wychowawczych, lecz mówiąc słowami byłego Profesora z Ratyzbony Josepha Ratzingera: „by w porządkach tego świata, które są i muszą nadal pozostać porządkami świata, zaszczepić nową siłę wiary w jedność ludzi w Ciele Chrystusa, jako element przemiany, której pełny kształt stworzy sam Bóg, kiedy ta historia osiągnie swój cel.”⁶ To jest zadanie ludu Bożego w świecie. Jako powołane przez Chrystusa Ciało winien on być na całym świecie świadkiem wiary danej człowiekowi jako zbawczej obietnicy. Encyklika Bóg jest miłością przykładowo podejmuje charytatywną działalność Kościoła jako jednego elementu przepowiadania, które należy do samej istoty Kościoła (nr 29) i wskazuje na różnorodne struktury posługi miłości w dzisiejszej pracy socjalnej. Wkład Kościoła w desekularyzację to także właśnie złagodzenie i likwidacja cierpienia, ubóstwa i cierpienia ludzi - jako „element przemiany”.

VI.

Tom 1, wydany przeze mnie we współpracy z Instytutem Benedykta XVI w Ratyzbonie w 2012 roku, jest piątym z łącznie 16 tomów, które dokumentują teologiczne dzieło Josepha Ratzingera do jego wyboru na Papieża w 2005 roku i w nowym systematycznym ujęciu, opracowanym w ścisłym uzgodnieniu z samym autorem, mają służyć debacie naukowej. W międzyczasie ukazało się 8 tomów, jako ostatni dwuczęściowy tom 6 „Jezus z Nazaretu. Przyczynki do chrystologii”. Święty Augustyn to myśliciel, biskup i święty, który po dzień dzisiejszy towarzyszy naszemu emerytowanemu Papieżowi w duchu i z którym szuka on wciąż na nowo bliskiej wymiany myśli badawczego intelektu. Poświadczają to jego katechezy środowe.

VII.

Moje wystąpienie pragnę zakończyć zaproszeniem Josepha Ratzingera z roku 1980, które wypowiada on z retrospektywy swojej rozprawy doktorskiej, a które nie straciło nic na aktualności. Nawiązując do motywu zaczerpniętego z 1 Kor 10, 17 pisze on: „Unus panis unum Corpus sumus multi” - ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciało. Myślę, że im dłużej zajmujemy się tym zdaniem, tym bardziej ukazuje się, że rzeczywiście przedstawia ono niewyczerpany motyw, z którego wciąż na nowo można się uczyć, co znaczy być chrześcijaninem, Kościołem, Eucharystią.

________________

^{5 Joseph RATZINGER, Die Einheit der Nationen. Eine Vision der Kirchenväter (1971), in: JRGS 1, 555-607.}

^{6 Tamże, 606 (pl. s. 553).}

tłumaczyła: prof. Marzena Górecka

Strona 3 z 3 :: Idź do strony: 1 2 [3]