Ryszard Zajączkowski - książki autorskie

Głos prawdy i sumienie
Kościół w pismach Cypriana Norwida

 

ISBN: 978-83-231-2882-3
Rok wydania: 1998, 2012 II wydanie
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

 

Norwid to pisarz, który od lat nie przestaje fascynować głębią i oryginalnością swych przemyśleń. Jest ciekawy zwłaszcza jako myśliciel religijny, pogłębiający rozumienie dogmatu, poszukujący śmiałych rozwiązań dla istotnych problemów wiary i życia. Pytania o teologiczną świadomość Norwida były już stawiane w badaniach nad twórczością poety, zagadnienie to do dziś jednak nie zostało wystarczająco opracowane. Ważne w tego rodzaju analizach wydaje się Norwidowe rozumienie Kościoła. Pisarzowi zawsze bliskie były wszak przeszłość i współczesne dzieje wspólnoty chrześcijańskiej. Celem tej książki jest ukazanie całości poglądów Norwida dotyczących zagadnień eklezjalnych, wyśledzenie historycznych uwarunkowań tych przemyśleń i ustalenie stopnia ich oryginalności oraz tego, jak dalece mogą zapładniać współczesną myśl o Kościele.

 

Pisarz i wyznawca

W kręgu twórczości Romana Brandstaettera

 

 

ISBN: 978-83-7363-923-2

Rok wydania: 2009, 2017 II wydanie

Wydawnictwo KUL

 

Twórczość Romana Brandstaettera była i jest wyrazem poglądów, upodobań i postaw niezmiernie żywotnych w Polsce. Niniejsze opracowanie stanowi próbę wprowadzenia do bogatego i różnorodnego dzieła pisarza. Zmierza ono do wydobycia najważniejszych aspektów i tendencji jego twórczości, jak również jej kontekstu literackiego. Badania uwzględniły prawie wszystkie utwory, teksty publicystyczne i wywiady autora Jezusa z Nazarethu, a także – z  konieczności w drobnej części – potężny, niekiedy fascynujący zbiór jego prawie zupełnie nieznanych materiałów archiwalnych przechowywanych w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu oraz w Bibliotece Kórnickiej PAN. Dorobek literacki Brandstaettera marginalizowany długo przez odpowiedzialnych za polską kulturę, niedoceniany przez wielu krytyków oraz pomijany w syntezach naszej powojennej literatury czeka wciąż na badaczy, odkrywców i koneserów.

 

Literackie ślady wiary

Od romantyzmu do współczesności

 

ISBN: 978-83-8061-440-6

Rok wydania: 2017

Wydawnictwo KUL

 

Szkice zebrane w książce odzwierciedlają ważny w literaturze polskiej nurt tematyki religijnej, poczynając od romantyzmu aż po czasy współczesne. Zarówno w wieku dziewiętnastym jak i w dwudziestym pojawili się twórcy głęboko przywiązani do chrześcijaństwa, a przynajmniej traktujący je jako niezbywalny zrąb kultury, którego nie można pominąć w myśleniu o człowieku i świecie. Przedstawione opracowania dotyczą zwłaszcza takich autorów jak A. Mickiewicz, Z. Krasiński, C. Norwid, A. Wat, J. Wittlin i R. Brandstaetter, choć ten ciąg nazwisk można wzbogacić o wielu innych pisarzy, filozofów i teologów. Ich twórczość zainspirowana chrześcijaństwem ważna jest nie tylko dla Polski. W tym nurcie kulturowym wzrastał wszak Jan Paweł II i kształtowało się Jego przesłanie do świata.

 

Człowiek - kultura - objawienie

Odsłony pisarstwa Romana Brandstaettera

 

ISBN: 978-83-8061-574-8

Rok wydania: 2018

Wydawnictwo KUL

 

Książka dotyczy ważnych obszarów, wątków i kontekstów twórczości Romana Brandstaettera (1906-1987). Jego wiersze nierzadko odzwierciedlają kondycję współczesnego człowieka oraz niosą przesłanie ewangelizacyjne. Istotny nurt tej spuścizny to również obszar kultury polskiej i śródziemnomorskiej –  zwłaszcza włoskiej. W teatrze pisarz sięga natomiast po wzorce wypracowane przez tragików greckich, Szekspira, Wagnera oraz dramaturgów francuskich takich jak Giraudoux i Anouilh. Twórczość ta ma też różne paralele literackie – zarówno romantyczne jak i współczesne. Nie jest ona tylko świadectwem XX wieku, ale pod wieloma względami posiada wymiar uniwersalny i wybiega w przyszłość.

 

 

W labiryncie prozy Józefa Wittlina

 

ISBN 978-83-8061-733-9

Rok wydania: 2019

Wydawnictwo KUL

 

Józef Wittlin przeszedł do historii przede wszystkim jako wybitny prozaik, autor zgłoszonej do Nagrody Nobla Soli ziemi (1936) oraz licznych esejów, felietonów i recenzji. Na uwagę zasługują także jego listy, jak również notatniki prowadzone nieprzerwane przez pół wieku. W niniejszej książce omówiona została znana i nieznana spuścizna pisarza, a jego dorobek literacki ukazano w nowej, niekiedy zaskakującej perspektywie. Czytelnik znajdzie tu wskazówki, jak wyjść z labiryntu tej splątanej przez dzieje twórczości. Wyłania się z niej Europejczyk, wygnaniec i chrześcijanin, choć nie są to jedyne pojęcia pozwalające opisać dorobek prozaika. Daje on świadectwo o swej epoce, a zarazem otwiera perspektywę dla tych, którzy w historii poszukują trwałych i uniwersalnych wartości. Gdy w eseju Pasternak o Szekspirze cytuje słowa Goethego: „Shakespeare und keine Ende”, chciałoby się dodać: Nie można skończyć z Wittlinem.

 

Globalna zmiana. Co musimy obronić i jak działać?  

ISBN 978-83-65964-19-9

Rok wydania: 2022

Fundacja Osuchowa

 

 

Książka ta powstała z mojej wewnętrznej potrzeby podczas letnich miesięcy 2021 roku. Opinie, które zawiera, spisywałem wcześniej wyłącznie dla siebie, aby intelektualnie zmierzyć się z tym, czym żyję i uporządkować swoje myślenie. Nie przypuszczałem wówczas, że moje notatki ukażą się drukiem. Nie pretenduję do tego, aby być ekspertem w każdej dziedzinie. Choć mam tytuł profesora zwyczajnego, pierwsze zalecenie, jakie dziś kieruję do swoich słuchaczy i czytelników, brzmi: nie słuchajcie profesorów, ale szukajcie prawdy. Łacińskie przysłowie mówi: Nil est in homine bona mente melius (W człowieku nie ma nic lepsze go niż dobre myślenie). Do takiej też podróży w krainę myślenia zapraszam w tym zbiorze esejów. Największą satysfakcją dla mnie będzie to, jeśli książka wzbudzi potrzebę stawiania pytań i rzeczowej dyskusji. Pozostaję dłużnikiem wielu osób, które przez lata i w ostatnim czasie kształtowały moje myślenie.    

 

Le changement global: que  devons-nous défendre et commant devons-nous agir? 

 

ISBN  979-10-203-5902-5

Rok wydania: 2023 

Edition Baudelaire  Lyon

Tłum. Elisabeth Pellenq-Zemek, Damaris Stussi  

Literatura życiem pisana. Oblicza dzieła Romana Brandstaettera

 

ISBN 978-83-67602-70-9

Rok wydania 2024

Instytut Literatury

 

Książka przynosi spójny, a jednocześnie wielostronny i bogaty w rozmaite odniesienia historyczne obraz życia i twórczości Romana Brandstaettera. Podkreślone w niej zostały też jej najważniejsze właściwości i zarazem największe fascynacje pisarza – zwłaszcza jego pasje związane z poznawaniem trzech kultur (polskiej, żydowskiej  i włoskiej). Opisano również główne myślowe konteksty pisarstwa Brandstaettera – Biblię mitologię. Ważną częścią pracy są obejmujące niemal połowę jej zawartości wypisy z różnych utworów pisarza od początku jego twórczości aż po ostatnie teksty.

 

Prace redakcyjne i edytorskie

Wartość i sens. Aksjologiczne aspekty teorii interpretacji

red. E. Fiała, A. Tyszczyk, R. Zajączkowski

ISBN: 83-7363-106-2

Lublin 2003

Wydawnictwo KUL

 

Kolejny tom z serii Literatura w kręgu wartości stawia w polu zainteresowania interpretację w jej rozlicznych powiązaniach ze sferą aksjologii literackiej. Wymieńmy trzy zasadnicze obszary takich powiązań. Mogą to być - po pierwsze - związki, które ujawniają się jako aksjologiczne założenia interpretacji formułowane bądź jedynie implikowane przez metodologiczne "szkoły" badań literackich. Po drugie - mogą to być powiązania wyrażające się w aksjologicznym nacechowaniu wielu kategorii interpretacyjnych, takich jak całość - części, spójne - niespójne, powierzchniowe - głębokie czy centralne - peryferyjne. I po trzecie - wskażemy, nawiązując do rozróżnień Janusza Sławińskiego, na zależności zachodzące pomiędzy wydobywanym przez interpretację sensem dzieła a jego wartością i metodycznie rozumianym wartościowaniem. [...] W książce odnajduje czytelnik także odzwierciedlenie wielu toczących się w ostatnich dziesięcioleciach sporów dotyczących metodologicznego statusu interpretacji, jej uwarunkowań i granic inspirowanych w dużej mierze twierdzeniami przedstawicieli dekonstrukcjonizmu o zasadniczej nierozstrzygalności poznawczej hipotez interpretacyjnych. Wydaje się, że spory te wykraczają poza dyskurs czysto metodologiczny, przybierając charakter konfliktu - przynajmniej w jakiejś mierze - aksjologicznego. Na jednym biegunie mamy więc - nazwijmy to tak - postawę poznawczą wobec interpretacji nakładającą na nie rygory metodologiczne związane z wartością prawdy, na drugim zaś postawę pragmatyczną odrzucającą jako nieuzasadnione wszelkie prawdziwościowe ograniczenia swobody interpretacyjnej.

 

Roman Brandstaetter

Nie będziesz zabijał. Dramat w dziesięciu odsłonach

oprac. R. Zajączkowski

ISBN: 83-7224-725-0

Kielce 2005

Wydawnictwo Jedność

 

Nie będziesz zabijał to pochodzący z 1961 r. dramat Romana Brandstaettera (wspominany też w bibliografiach jako Ślepa ulica). Jego akcja rozgrywa się w 1949 r. i dotyczy zmagań polskiego podziemia niepodległościowego z komunistyczną władzą. Jest to dramat o Polakach: o leżącej w naturze naszego narodu niezgodzie na zniewolenie. Jednak najistotniejsze jest przesłanie etyczne i religijne utworu. Zabicie człowieka, kimkolwiek by on nie był, to zawsze zło, które rodzi cierpienie, zrywa więzi międzyludzkie, powoduje niepokój sumienia. Wiara w Boga musi motywować wybory moralne i polityczne. Bez niej zaś zagrożone są człowieczeństwo i Polska. W zalewie nienawiści tylko jeden rodzaj śmierci okazuje się życiodajny: ofiara poniesiona po to, aby ocalić życie kogoś innego. Śmierć dobrowolna i z miłości objawia drugi aspekt piątego przykazania: człowiek jest zobowiązany troszczyć się o życie i rozwijać zdolność do jego afirmacji. Przez swój polityczny wydźwięk sztuka ta przypomina o cztery lata wcześniejsze Milczenie, lecz w przeciwieństwie do niego wznosi się na poziom bardziej uniwersalny. Mówiąc o człowieku, pisarz zna granice moralizowania. Zdaje sobie sprawę, że świat jest skomplikowany, zaś wybory moralne wymagają trudu, a niekiedy nawet heroizmu. Ich ostatecznym kryterium musi być sumienie.  

 

 

 

 

Świat kultury Romana Brandstaettera

red. R. Zajączkowski

ISBN: 978-83-7306-697-7, 978-83-8061-174-0

Lublin 2015

Towarzystwo Naukowe KUL

 

O twórczości Romana Brandstaettera przez lata pisano niewiele, choć jego utwory miały licznych czytelników. Pisarz zyskał rozgłos zwłaszcza dzięki tetralogii Jezus z Nazarethu, esejom o tematyce biblijnej i franciszkańskiej oraz wierszom ze zbioru Pieśń o moim Chrystusie. Jednak nie tylko był znawcą i po­pularyzatorem Biblii, ale także niejednokrotnie nawiązywał do bogactwa cywi­lizacyjnego Europy i poszukiwał korzeni etosu współczesnego Europejczyka. Fascynował się kulturą antyczną, podróżował często do Italii, znał świetnie tra­dycję żydowską, bez trudu obcował z dorobkiem krajów niemieckojęzycznych, ze szczególnym zaś pietyzmem odnosił się do zdobyczy kulturowych nad Wisłą. To wyliczenie nie oddaje zresztą pełnego spektrum jego refleksji o kulturze. Wskazuje jednak na kierunek poszukiwań, do których wprowadzeniem jest niniejsza książka. Zebrane teksty stanowią bowiem próbę przyjrzenia się mniej znanej sferze dokonań Brandstaettera, która może zainteresować zupełnie inne grono czytelników.

 

Kulturowy wymiar twórczości Norwida

red. J. C. Moryc OFM, R. Zajączkowski

ISBN: 978-83-7306-721-9, 978-83-8061-177-1

Lublin 2016

Towarzystwo Naukowe KUL

 

W bogatej spuściźnie Cypriana Norwida często pojawia się tematyka kulturowa. Choć słowo „kultura” nigdy nie zostało użyte przez pisarza, to jednak przesłanie jego utworów nie pozwala o nim zapomnieć. Norwid odwoływał się do dorobku Wschodu i Zachodu. Sprzyjał temu fakt, że na „paryskirti bruku” - w dwumilionowej, wielokulturowej i wielonarodowościowej stolicy Francji, w kosmopolitycznym tłumie bądź na wystawach światowych mógł spotkać przedstawicieli różnych cywilizacji i kultur. Korzystając z paryskich bibliotek i muzeów, studiował bogatą spuściznę duchową całej ludzkości. Odwołania kulturowe mają zatem w jego twórczości bardzo szeroki i zróżnicowany zakres. Norwid był dziedzicem i apologetą cywilizacji łacińskiej, ale wnikliwie pokazywał ją w kontakcie z innymi cywilizacjami i kręgami kulturowymi. Z szacunkiem odnosił się do specyfiki rodzimych zwyczajów i tradycji, a zarazem był zwolennikiem uniwersalistycznego spojrzenia. Szerokość kulturowych zainteresowań poety była olbrzymia, dlatego do dziś pozostaje bardzo aktualna, ciekawa i inspirująca. Łatwo też wchodzi w konteksty europejskie, a nawet światowe. Niniejsza książka stanowi skromne świadectwo przesłania kulturowego, jakie wyłania się z twórczości pisarza. Refleksja to ważna, bo jak zauważył Jan Paweł II w przemówieniu poświęconym poecie: „Cyprian Norwid pozostawił dzieło, z którego emanuje światło pozwalające wejść głębiej w prawdę naszego bycia człowiekiem, chrześcijaninem, Europejczykiem i Polakiem”.

 

Józef Wittlin pisarz kulturowego pogranicza

red. R. Zajączkowski

ISBN: 978-83-7306-758-5, 978-83-8061-357-7

Lublin 2016

Towarzystwo Naukowe KUL

 

Niewielu jest pisarzy tak ważnych, a zarazem słabo poznanych, jak Józef Wittlin (1896-1976). Dzieciństwo i młodość spędził we Lwowie, później podróżował po Europie Zachodniej, a wkrótce po wybuchu II wojny światowej trafił do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszkał przez ostatnie trzydzieści pięć lat życia. W latach dwudziestych i trzydziestych uchodził za jednego z najbardziej interesujących pisarzy, a krótko przed wybuchem II wojny światowej wymieniano go wśród kandydatów do literackiej Nagrody Nobla. W jego twórczości doszło do głosu rozległe doświadczenie kulturowe obejmujące kraje Europy Środkowo-Wschodniej, Niemcy, Francję, Włochy, Hiszpanię, Grecję, Palestynę, a także tradycję żydowską i chrześcijańską. Do historii literatury przeszedł jako autor nie tylko powieści Sól ziemi, ale i szeregu esejów, listów, intymnych zapisków, które odsłaniają jego zupełnie inne oblicze. Wittlin udowodnił, że wielkie dzieła nie muszą być nudne, a wartość pisarza nie mierzy się wielkością jego dorobku. Pozostawił spuściznę stosunkowo niewielką, ale ważną i wciąż wartą poznania. Niniejsza książka stanowi próbę przyjrzenia się niektórym tylko obszarom jego dokonań, aby w ten sposób przywrócić go polskiej kulturze i poprowadzić czytelnika do odkrycia tego, co wielkie, choć wciąż jeszcze mało znane.

 

Literatura polska na obczyźnie - zapomniane dziedzictwo po roku 1939

red. R. Zajączkowski

ISBN 978-83-7306-790-5, 978-83-8061-470-3

Lublin 2017

Towarzystwo Naukowe KUL

 

II wojna światowa spowodowała wielkie rozdarcie w polskiej literaturze, która musiała na dużą skalę w dużej mierze rozwijać się poza granicami Polski. Okoliczności polityczne nie sprzyjały, oczywiście, recepcji pisarzy zza żelaznej kurtyny, których twórczość była bardzo różnorodna. Bezcenny walor dokumentacyjny uzyskała zwłaszcza literatura wspomnieniowa. Utrwala ona nieznane obrazy indywidualności twórczych, historię, politykę i życie codzienne na obczyźnie, a także stanowi źródło do badania świadomości i kultury (nie tylko literackiej) żyjących tam Polaków. Literatura emigrantów odzwierciedla głębokie przemiany kulturowe, społeczne i polityczne zachodzące szczególnie w Europie i w Stanach Zjednoczonych. Dochodzi w niej często do głosu nostalgia za Polską oraz zadziwienie krajem nowego osiedlenia. Niekiedy na oddalenie geograficzne nakłada się też dystans mentalny stymulowany przez niezrozumienie lub wręcz niechęć wobec nowej ojczyzny. Wielu emigrantów zachowało całkowite przywiązanie do polskości, ale byli też tacy, którzy zasymilowali się w obcym środowisku, pisali w języku kraju osiedlenia i współtworzyli jego kulturę. Uzupełnienie obrazu kultury emigracyjnej o jej nieodkryte dzieła, nieznane postaci, a niekiedy niezwykłe wydarzenia, to ważny wkład na rzecz odzyskiwania przez Polaków narodowej pamięci.

 

Kresy południowo-wschodnie. Szkice o kulturze i historii

red. R. Zajączkowski

ISBN: 978-83-8061-727-8

Lublin 2019

Wydawnictwo KUL

 

 Bogactwo polskiej kultury na Kresach było przez wieki bezspornym faktem, choć na skutek powstań, wojen i przemian politycznych uległo poważnemu zniszczeniu. Kresowość ma wielowątkowe znaczenie dla naszej historii i kultury. Zwłaszcza dziedzictwo ziem południowo-wschodnich II Rzeczpospolitej weszło na trwałe do polskiej świadomości narodowej. Najbardziej żywa na tych terenach tradycja „przedmurza” wsparta pielęgnowaniem ducha rycerskiego i misją cywilizacyjną wywarła znaczny wpływ na kształtowanie się polskiego etosu. Mieszanina kultur i religii była tam unikatowa w skali europejskiej, a ponadto obszar ten uzyskał wielki potencjał sentymentalny i mitologiczny. Pod wpływem depolonizacyjnej polityki zaborców oraz czystek etnicznych dokonywanych przez władzę sowiecką kultura polska utraciła tam swoją pozycję i siłę , choć nigdy nie została wykorzeniona, a niekiedy nawet mocno wrosła w lokalne tradycje, obyczaje i wzorce. Choć od lat dziewięćdziesiątych ukazało się sporo opracowań na temat dziedzictwa kresowego, to jednak wciąż czeka ono na badaczy i odkrywców. Przetrwanie polskości na Kresach i jej wielorakie powiązania kulturowe to ważne źródło, z którego można czerpać również obecnie.