ks. Franciszek Mirek (1893-1970)

Na początku oddajmy głos Florianowi Znanieckiemu: Praca księdza doktora Franciszka Mirka jest, o ile mi wiadomo, pierwszą świadomą próbą systematycznego zastosowania tych przesłanek [socjologicznych] do badań nad życiem społecznym Kościoła katolickiego.

 

Stawiając problemat wyłącznie na gruncie faktów społecznych, ujmowanych z ich współczynnikiem humanistycznym, zamyka się ona ściśle w granicach socjologii, jako nauki specjalnej i wchodzi do literatury w skromnym charakterze przyczynka czysto naukowego. Jeżeli nawet forma wykładu, zwłaszcza przy opisie badanych zjawisk, zdradza na każdym kroku przekonanie i sympatie autora, jako kapłana katolickiego, nie przeszkadza to obiektywności teoretycznej dokonywanej przezeń analizy. Ani wyznawca, ani przeciwnik religii katolickiej, nie znajdzie w niej punktów zaczepnych do kontrowersji teologicznych, metafizycznych lub etycznych.

 

(…) Praca ta wnosi do socjologii szereg nowych spostrzeżeń oraz uogólnień, które o ile zostaną sprawdzone w badaniach porównawczych nad innymi grupami społecznymi, będą miały ważne znaczenia - tak pisał znany polski socjolog o książce "Elementy społeczne parafii rzymskokatolickiej. Wstęp do socjologii parafii" ks. Franciszka Mirka.

 

Jest to uczony bardzo ważny dla rozwoju kulowskiej socjologii ze względu na wprowadzenie nowego paradygmatu i innego sposobu uprawiania nauki. 

 

Ksiądz Franciszek Mirek urodził się 20 czerwca 1893 roku w Naprawie w rodzinie chłopskiej. Kolejne klasy szkoły podstawowej kończył w Naprawie, w Jordanowie, w Myślenicach i Krakowie. W tym ostatnim kontynuował naukę w Gimnazjum św. Anny - dzisiejszym I Liceum Ogólnokształcącym im. B. Nowodworskiego, które ukończył z wyróżnieniem w 1912 roku. W tym samym roku wstąpił do Krakowskiego Seminarium Duchownego i rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie studiów ksiądz Mirek miał możliwość zapoznania się z problematyką społeczną na wykładach z socjologii chrześcijańskiej. Studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim ukończył w 1916 roku, jednak absolutorium uzyskał 8 stycznia 1921 roku. Magisterium z teologii otrzymał zaś dopiero w 1931 na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie pracy: Podstawa obowiązku, jako zagadnienie moralne.

 

W 1916 r. Franciszek Mirek przyjął święcenia kapłańskie. W 1922-1924 studiował w Strasburgu, gdzie uzyskał doktorat z prawa. W 1925 r. nawiązał kontakt z Poznańską Szkołą Socjologiczną Floriana Znanieckiego i rozpoczął studia na Uniwersytecie Poznańskim.

 

Seminarium Floriana Znanieckiego

 

Już wtedy zaobserwował dwa podejścia do socjologii. Pierwsze traktowało socjologię jako naukę praktyczną, autonomiczną, opisującą rzeczywistość taką, jaka jest, a której wyniki badań mogły ewentualnie stanowić pomoc np. dla teologii pastoralnej. Drugie podejście to tzw. socjologia konfesyjna, chrześcijańska, nieistniejąca poza Kościołem, która swe korzenie widzi w tradycji myśli chrześcijańskiej. Ksiądz Mirek skłaniał się ku pierwszemu podejściu. Dał temu później wyraz w artykule W sprawie socjologów chrześcijańskich, gdzie zaprzeczył możliwości istnienia socjologii chrześcijańskiej, gdyż - jak uważał - nauka nie może być ukierunkowana światopoglądowo. Swoje myśli rozwijał, twórczo spierając się, właśnie w środowisku socjologów chrześcijańskich w Lublinie.

 

Wcześniej jednak w 1929 r. obronił doktorat z filozofii (specjalność socjologia) nt. System socjologiczny Ludwika Gumplowicza napisany pod kierunkiem Floriana Znanieckiego. To właśnie Znaniecki miał duży wpływ na jego późniejszą działalność naukową. Podjął także współpracę z „Przeglądem Socjologicznym”. W 1930 r. uzyskał habilitację na podstawie rozprawy: Metoda socjologiczna. Przyczynek na podstawie analizy krytycznej metod Tarde'a i Durkheima. Na początku lat 30. podjął wykłady z socjologii na Uniwersytecie Poznańskim. W latach 1933-37 wykładał w Szkole Nauk Politycznych przy Wydziale Prawa i Administracji UJ.

 

W latach 1946-49 ks. Franciszek Mirek zatrudniony był jako profesor kontraktowy na KUL-u, gdzie wykładał socjologię na Wydziale  Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Objął też Katedrę Socjologii po Józefie Gajku. Prowadził również zajęcia z socjologii ogólnej w Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi (była to placówka naukowo-dydaktyczna przy KUL). Owocem tych wykładów był Zarys socjologii (Lublin 1948) - podręcznik obejmujący podstawowe zagadnienia mikrosocjologii i makrosocjologii. W okresie „lubelskim” ks. Mirek propagował ideę socjologii humanistycznej i myśl Floriana Znanieckiego.

 

W swoim Zarysie socjologii (1948) Mirek poddał krytyce socjologię opartą na określonym światopoglądzie, a zwłaszcza narzucającą konkretną wizję świata czy ideologię. Wypowiedział się tym samym zarówno przeciwko „socjologii chrześcijańskiej”, jak i przede wszystkim przeciwko mającej wkrótce zapanować „socjologii marksistowskiej”.

 

Rok później w 1949 r. został aresztowany przez władze komunistyczne. Po opuszczeniu aresztu w 1951 r. nie wrócił już na KUL. Resztę życia spędził w Krakowie. Zmarł 16 marca 1970 roku i został pochowany w Łętowni.

 

oprac. ks. Marek Pabich, Tomasz Peciakowski