W dniach 12-14 sierpnia 1997 roku odbyło się w obecności Ojca Świętego Jana Pawła I w Jego letniej rezydencji w Castel Gandolfo seminarium Instytutu Jana Pawła II KUL i Katedry Etyki KUL na temat: „Czy - i jak - prawda zobowiązuje?” W seminarium wzięły udział osoby związane z Instytutem Jana Pawła II i Katedrą Etyki. W czasie trzydniowej sesji odbyło się sześć posiedzeń, w trakcie których wygłoszono dziewięć referatów nawiązujących do tematyki seminarium. Po referatach miała miejsce dyskusja, którą prowadził ksiądz profesor Stanisław Nagy, przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Jana Pawła II KUL. Seminarium zwieńczyło przemówienie Ojca Świętego Jana Pawła II.

Celem spotkania było poinformowanie Papieża o działalności naukowej Instytutu Jego imienia oraz Katedry Etyki KUL w zakresie podstaw etyki i antropologii oraz zaproszenie Go do współuczestnictwa w wymianie myśli. Karol Wojtyła był przez wiele lat kierownikiem Katedry Etyki na KUL-u i pozostawił po sobie bogate dziedzictwo etycznych i antropologicznych dokonań. Szczególny charakter seminarium w Castel Gandolfo polegał na tym, że obrady toczyły się w obliczu Najwyższego Pasterza Kościoła, Namiestnika Jezusa Chrystusa, a zarazem Mistrza i Nauczyciela filozofii, antropologii i etyki w szczególności. Obradom towarzyszyło promieniowanie niezwykłej osobowości Ojca Świętego Jana Pawła II, Jego mądrości i doświadczenia.

Filozoficzne dziedzictwo Karola Wojtyły podjął Jego uczeń i najbliższy współpracownik ks. prof. Tadeusz Styczeń, ówczesny dyrektor Instytutu Jana Pawła II KUL i redaktor naczelny wydawanego przez Instytut kwartalnika „Ethos”, a zarazem kierownik Katedry Etyki KUL. Kontynuacja myśli Karola Wojtyły znalazła szczególny wyraz w osobowej unii kierownika Instytutu Jana Pawła II KUL i zarazem kierownika Katedry Etyki.

Centralnym punktem obrad było wystąpienie ks. prof. Stycznia, poświęcone etyce jako antropologii normatywnej. Idea etyki jako antropologii normatywnej stanowi kontynuację i twórcze rozwinięcie badań nad etyką i antropologią Gospodarza obrad w Castel Gandolfo. Tytuł seminarium: „Czy - i jak - prawda zobowiązuje?” ukazuje istotę koncepcji etyki ks. prof. Stycznia. Wygłaszane referaty oraz dyskusja w zasadniczej mierze odnosiły się do jego propozycji.

Do spotkania z Ojcem Świętym uczestnicy obrad byli starannie przygotowani. Przygotowanie to obejmowało trzy etapy. Pierwszym był wykład ks. prof. Stycznia: „Etyka jako antropologia normatywna. W sprawie epistemologicznie zasadnego i metodologicznie poprawnego punktu wyjścia etyki, czyli od stwierdzenia: «Com sam stwierdził, temu nie wolno mi zaprzeczyć» - do naczelnej zasady etycznej: «Osobie od osoby należna jest miłość». Quaestio disputata” - wygłoszony po raz pierwszy na VI Polskim Zjeździe Filozoficznym w Toruniu we wrześniu 1995 roku. Drugim etapem, bliższym czasowo spotkaniu w Castel Gandolfo, była sesja zatytułowana: „Czy - i jak - prawda zobowiązuje? W nawiązaniu do Karola Wojtyły koncepcji «powinności jako normatywnej mocy prawdy»”, zorganizowana przez Instytut Jana Pawła II KUL w dniu 15 maja 1997 roku z okazji urodzin Ojca Świętego Jana Pawła II. Najbliższym zaś, bezpośrednim już przygotowaniem, było robocze spotkanie uczestników „papieskiego” seminarium 10 czerwca tegoż roku w Nałęczowie.

Strona 1 z 2 :: Idź do strony: [1] 2

Karol Wojtyła prawie przez dwadzieścia pięć lat wykładał etykę na KUL-u i - jak przypomniał w trakcie obrad Ojciec Święty - podstawą tych wykładów był podręcznik ojca Jacka Woronieckiego Katolicka etyka wychowawcza. Własna myśl Profesora Wojtyły była inspiracją etycznych badań Jego następcy na Katedrze Etyki KUL ks. prof. Stycznia. Koncepcja etyki jako antropologii normatywnej wyrasta bezpośrednio z antropologiczno-etycznych dociekań Autora Osoby i czynu. Świadczy o tym już sam tytuł sesji lubelskiej, który mówi wprost o podstawowej kategorii etycznej Wojtyły, a mianowicie „normatywnej mocy prawdy”. W Osobie i czynie pisze On: „W sumieniu zaś dokonuje się owo szczególne sprzęgnięcie prawdziwości z powinnością, które przejawia się jako moc normatywna prawdy” . Wizja etyki Karola Wojtyły opiera się na doświadczeniu powinności moralnej, rozumianej jako normatywna moc prawdy, którą osoba odkrywa w swoim sumieniu, w każdym swoim czynie. Specyfika osoby, jej wyjątkowy, aksjologiczny status w świecie, który znajduje wyraz w normie personalistycznej, jest związany z odniesieniem do prawdy. Znakomicie pokazał to Jan Paweł II w swoim słynnym przemówieniu do świata nauki wygłoszonym na KUL-u w czerwcu 1987 roku. Szczególna wartość osoby, jej godność, jest bezpośrednio związana z aktem poznania, w którym człowiek odsłania się sobie jako podmiot bytujący „inaczej” i „wyżej” w świecie nieosobowych bytów. Przez akt poznania prawdy, przez który człowiek niejako „wyosabnia się” ze świata, dokonuje się autokonstytucja osoby. Owa autokonstytucja polega na przekraczaniu siebie samego w stronę prawdy, czyli na autotranscendencji, którą Karol Wojtyła nazwał „drugim imieniem osoby”.
Myśl księdza Stycznia nawiązuje bezpośrednio do filozoficznych intuicji Kardynała Wojtyły, stanowiąc ich twórcze rozwinięcie. Jest próbą epistemologicznego i metodologicznego doprecyzowania personalistycznej etyki swego Mistrza poprzez oparcie normy personalistycznej na niepowątpiewalnej, doświadczalnej podstawie. Tę doświadczalną podstawę etyki stanowi - zdaniem ks. prof. Stycznia - każdorazowy akt stwierdzenia czegokolwiek w realnym świecie, czyli akt asercji (przytaknięcia). Poprzez ten akt podmiot odsłania się sobie jako świadek i powiernik prawdy, a zarazem jako ktoś odpowiedzialny za samego siebie jako świadka i powiernika owej prawdy. Akt poznania prawdy, najbardziej elementarny akt ludzki, objawia człowiekowi samego siebie jako – jak to wyraża ks. prof. Styczeń - „powiernika powiernika prawdy”. Akt asercji umożliwia wgląd w swą osobową, a zarazem moralną strukturę, stanowi zatem rodzaj aksjologiczno-normatywnego (moralnego) doświadczenia własnej osoby, pozwalającego osobie na odkrycie swej godności wyrażającej się w normie personalistycznej. Istotę etyki stanowi zatem wgląd w siebie, umożliwiający odsłonięcie osoby jako kogoś, kto domaga się afirmacji sam dla siebie. Poprzez akt poznania prawdy człowiek odkrywa w sobie kogoś (świadka prawdy i jej powiernika), komu winien bezwzględny respekt od siebie samego. To odsłonięcie osoby spełnia się wraz ze spełnieniem aktu asercji i odkryciem w nim normatywnej mocy prawdy. Od początku prawda jawi się jako moc normująca poznający podmiot, czyli jako kategoria moralnotwórcza. W momencie poznania prawdy odsłania się, co to znaczy być osobą, i zarazem odsłania się, że osoba to ktoś zobligowany, mocą własnego aktu poznania, do dania świadectwa prawdzie. Dlatego „początek” etyki jest zarazem „początkiem” antropologii; stąd formuła etyki ks. prof. Stycznia: „Primum ethicum et primum anthropologicum convertuntur”. Formuła ta stanowi metodologiczny wyraz intuicji Karola Wojtyły, który odkrywa moralną powinność jako moc normatywną prawdy.
Prawda, jej normatywna moc, określa zatem istotę człowieczeństwa. Wystarczy tylko spróbować ją „odepchnąć”, aby natychmiast dostrzec, że tego uczynić nie wolno. Odrzucając prawdę, człowiek odrzuca bowiem samego siebie, czyli świadka i powiernika stwierdzonej przez siebie prawdy. Pięknie wyraził to poeta Wojtyła w poemacie Narodziny wyznawców: „Jeśli jednak prawda jest we mnie, musi wybuchnąć. Nie mogę jej odepchnąć, bo bym odepchnął sam siebie” . Prawda pełni zatem osobotwórczą i zarazem moralnotwórczą rolę. Dlatego taki właśnie, a nie inny tytuł seminarium w Castel Gandolfo. Tytuł ten, wyrażając kluczową myśl ks. prof. Stycznia, korzeniami tkwi w odkryciach Karola Wojtyły.

Kluczem do istoty człowieczeństwa, a zarazem ludzkiego postępowania, jest zatem relacja prawdy do wolności. Prawda, poprzez ujęcie jej własnym aktem podmiotu poznania, „wchodzi” do wnętrza człowieka jako podmiotu wolnego wyboru i wiąże jego wolność. Człowiek, poznając prawdę, angażuje się po jej stronie, poprzez wspomniany wyżej akt asercji, i tym samym angażuje swoją wolność po stronie prawdy. Stwierdzenie prawdy, jej „przytaknięcie” (asercja) jest tym samym oddaniem do jej dyspozycji swojej wolności. Człowiek, poznając prawdę, wiąże się nią, czyli zostaje zobligowany do jej kategorycznego uznania. Respekt dla prawdy oznacza zachowanie swojej człowieczej tożsamości. Ten sposób wiązania wolności człowieka prawdą oznacza, że spełnia się on, czyli „wyzwala” przez świadectwo i powiernictwo prawdy. Karol Wojtyła pisze w Osobie i czynie: „Powinność, czyli moc normatywna prawdy w osobie, związana najściślej z sumieniem, świadczy o tym, że osoba w działaniu jest wolna. Prawda bowiem nie niweczy wolności, ale ją wyzwala”3. Dlatego Chrystus mógł powiedzieć: „poznacie prawdę i prawda was wyzwoli” (J 8, 32). Prawda zatem wyzwala, a nie zniewala, wbrew hasłom głoszonym przez różnej maści postmodernistów. Człowiek spełnia się jako osoba przez bycie świadkiem prawdy. Człowiek rządzi sobą, czyli jest wolny, tylko wtedy, gdy rządzi się prawdą. Na tym polega istota jego osobowego bycia. Współbrzmią z tym słowa Chrystusa: „Ja się na to narodziłem i na to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo prawdzie” (J 18, 37). Zresztą Chrystus to nie tylko Świadek Prawdy, ale to ktoś, kto określił siebie jako Prawdę. I to jest podstawowy wymiar prawdy, jaki wiąże się z Mistrzem z Nazaretu.
Odkryta przez Karola Wojtyłę normatywna moc prawdy ma podstawowe znaczenie dla podstaw teologii moralnej. Kategoria ta pozwala na przezwyciężenie głębokiego kryzysu w tej dyscyplinie, spowodowanego przyznaniem prymatu wolności nad prawdą. Odpowiedzią na ten kryzys była encyklika Jana Pawła II Veritatis splendor. Zachodzi ścisły związek między etyczno-antropologicznymi intuicjami i analizami Karola Wojtyły obecnymi w Osobie i czynie a nauką Jana Pawła II zawartą w Veritatis splendor, między tematem seminarium w Castel Gandolfo a teologiczno-filozoficzną osnową tej encykliki.

Przesłanie niezwykłej sesji w Castel Gandolfo można zamknąć słowami, które Jan Paweł II wypowiedział w czasie pamiętnej wizyty na KUL-u w roku 1987: „Uniwersytecie! Alma Mater! [...] Służ Prawdzie! Jeśli służysz Prawdzie – służysz Wolności! Wyzwalaniu człowieka i Narodu. Służysz Życiu!”. Słowa te można odnieść nie tylko do uniwersytetu, ale do każdego człowieka. W życiu ludzkim chodzi bowiem o świadectwo. Chodzi o to, aby być świadkiem prawdy. Przykład takiego świadectwa prawdzie, Bożej i ludzkiej, pozostawił nam niezapomniany Gospodarz seminarium w Castel Gandolfo - Ojciec Święty Jan Paweł II.

Strona 2 z 2 :: Idź do strony: 1 [2]