EN:

Reason as the Faculty of Thinking in the Service of the Will, Will as the Faculty of Making Choices according to the Judgement of Reason: Controversies about Subject, Cause and Conditions of Human Freedom in the Twelfth Century Anthropology

  
Źódło/source:

Roczniki Filozoficzne, 65 (2017), nr 3

  
Strony/pages: 99-125  

 

http://dx.doi.org/10.18290/rf.2017.65.3-5

 

 

Streszczenie

Punktem wyjścia artykułu jest rozważanie i konfrontowanie ze sobą różnych znaczeń terminu „wola”, formułowanych i dyskutowanych w XII-wiecznej antropologii. Znaczna część tych historycznych dociekań poświęcona jest takim zagadnieniom, jak charakterystyka i specyfika działania ludzkiej woli, jej odniesienie do całej dziedziny pragnienia (w szczególności do pożą­dania zmysłowego), zwłaszcza zaś wzajemne funkcjonalne i hierarchiczne relacje między wolą a rozumem jako władzą poznawczą. Na podstawie porównawczej i krytycznej analizy tekstów źródłowych z epoki (w tym dzieł Anzelma z Canterbury, Bernarda z Clairvaux, Hugona ze Św. Wiktora oraz ważniejszych zbiorów sentencji znanych i nieznanych autorów) autor artykułu bada poglądy tych i innych ówczesnych myślicieli na temat przynależności woli do sfery racjonalności w człowieku, udziału intelektu w jej wyborach i decyzjach z jednej strony, a zarazem jej auto­nomii i możliwości samoporuszania się z drugiej. Swoje badanie koncentruje na tym, w jaki sposób XII-wieczni myśliciele próbują wyjaśnić fenomen wolnego wyboru czy też wolnej decyzji i odpowiedzieć na pytania dotyczące właściwego podmiotu, źródła, przyczyny sprawczej bądź koniecznego i wystarczającego warunku ludzkiej wolności. Czyni to w kontekście średnio­wiecz­nych dyskusji i sporów między woluntaryzmem i intelektualizmem antropologicznym.

 

Summary

A starting point of this paper is a consideration and confrontation of the various meanings of the term “will” formulated and discussed in twelfth century anthropology. A significant part of this historical research is devoted to such issues as the characteristics and specific activity of the human will, its relation to the whole domain of the desire, particularly that of the sensual desire, and especially the mutual—functional and hierarchical—relationship between will and reason as the cognitive faculty. On the ground of the critical and comparative analysis of the text-sources (including the works of Anselm of Canterbury, Bernard of Clairvaux, Hugh of Saint-Victor, as well as the collections of sentences of known and unknown authors), author of the paper explores the views of just mentionnned and other thinkers of this time on the belonging of the will to the domain of human rationality, on the participation of the intellect in the will’s decisions and choices, one the one hand, and on will’s autonomy and its possibility of self-moving, on the other. He focuses his scrutiny on how the twelfth century thinkers try to explicate a phenomenon of free choice or free decision and to answer to a questions concerning a proper subject, source, efficient cause or necessary and sufficient condition of the human freedom in the context of the medieval disputes between voluntarism and intellectualism in the domain of anthropology.

 

 

Słowa kluczowe: wola; wolny wybór; wolność; intelekt; pożądanie; osąd.

Key words: will; free choice; freedom; intellect; appetite; judgment.

 

 

Bibliografia/References:

  1. Anzelm z Canterbury. O wolności woli. Tłum. Andrzej Piotr Stefańczyk. W: Św. Anzelm z Canterbury. O prawdzie. O wolności woli. O upadku diabła. Seria dwujęzyczna Ad Fon­tes, t. 21, 113–161. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki O prawdzie. O wolności woli. O upadku diabła, 2011.
  2. Anzelm z Canterbury. O upadku diabła. Tłum. Andrzej Piotr Stefańczyk. W: Św. Anzelm z Canterbury. O prawdzie. O wol­ności woli. O upadku diabła. Seria dwujęzyczna Ad Fon­tes, t. 21, 163–265. Kęty: Wydaw­nic­two Marek Derewiecki, 2011.
  3. Anzelm z Canterbury. O zgodności przedwiedzy, predestynacji i łaski Bożej z wolną wolą. Tłum. Andrzej Piotr Stefańczyk, 65–161. W: Anzelm z Canterbury. O zgodności przed­wiedzy, predestynacji i łaski Bożej z wolną wolą. Fragmenty filozoficzne. Lublin: Wy­daw­nictwo KUL, 2016.
  4. Bernard z Clairvaux. De gratia et libero arbitrio. W: Patrologia Latina. T. 182, 1001–1030.
  5. Boecjusz, Anicjusz Manliusz Sewerynus. Komentarz do „Hermeneutyki” Arystotelesa. Tłum. Tomasz Tiuryn. Seria dwujęzyczna Ad Fontes, t. 15, z. 1. Kęty: Wydawnictwo Marek Dere­wiecki, 2010.
  6. Henricus de Gandavo. Quaestiones quodlibetales. W: Henrici de Gandavo Opera omnia. Vol. V. Edited by Raymond Macken. Leuven, Leiden: Leuven University Press, Brill, 1979.
  7. Hugo de Sancto Victore. De sacramentis christianae fidei. W: Patrologia Latina. T. 176, 173–618.
  8. Petrus Lombardus. Sententiarum libri quatuor. W: Patrologia Latina. T. 192, 521–962.
  9. Petrus Pictaviensis. Sententiarum libri quinque. W: Patrologia Latina. T. 211, s. 783–1280.
  10. Philippus Cancellarius. Summa de bono. W: Philippi Cancellarii Parisiensis Sum­ma de bo­no. T. 1. Edited by Nicolaus Wicki. Bern: Francke, 1985.
  11. Sententiae Anselmi. W: Anselms von Laon Systematische Sentenzen. Edited by ed. Franz Pla­zi­dus Bliemetzrieder. Beiträge zur Geschichte der Philo­sophie und Theologie des Mittel­alters, Bd 18, Heft 2-3, 47–153. Münster: Aschendorff, 1919.
  12. Sententiae divinae paginae. W: Anselms von Laon Systematische Sentenzen. Edited by ed. Franz Pla­zi­dus Bliemetzrieder. Beiträge zur Geschichte der Philo­sophie und Theologie des Mittel­alters, Bd 18, Heft 2–3, 3–46. Münster: Aschendorff, 1919.
  13. Sententiae divinitatis. W: Bernhard Geyer, ed. Die „Sententiae divinitatis”, ein Sentenzenbuch der Gilbertschen Schule. Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittel­alters, Bd 7, Heft 2-3, 1*–171*. Münster: [Aschendorff], 1909.
  14. Summa Sententiarum . W: Patrologia Latina. T. 176, 42–173.
  15. Boquet, Damien. „Le libre arbitre comme image de Dieu: l’anthropologie volontariste de Ber­nard de Clairvaux”. Collectanea Cisterciensia 65 (2003): 179–192.
  16. Colish, Marcia L. Peter Lombard. Vol. 1. Leiden, New York, Köln: Brill, 1994.
  17. Colish, Marcia L. „Another look at the School of Laon”. Archives d’histoire doctrinale et lit­téraire du Moyen Âge 53 (1986): 7–22.
  18. Flint, Valerie. „The School of Laon: A Reconsideration”. Recherches de théologie ancienne et médiévale 43 (1976): 89–110.
  19. Kent, Bonnie. Virtues of the Will: The Transformation of Ethics in the Late Thirteenth Century. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press, 1995.
  20. Landgraf, Artur M. Écrits théologiques de l’école d’Abelard. Spici­le­gium Sacrum Lovaniense, fasc. 14. Louvain: Université Catholique, 1934.
  21. Lottin, Odon. La théorie du libre arbitre depuis S. Anselme jusqu’à S. Thomas d’Aquin. Saint Maximin, Louvain: Abbaye du Mont-César, 1929.
  22. Lottin, Odon. Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles. T. 1: Problèmes de psychologie. Louvain, Gembloux: Abbaye du Mont-César, J. Duculot, 1942.
  23. Lottin, Odon. Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles. T. 5: Problèmes d’histore litté­raire: l’école d’Anselme de Laon et de Guillaume de Champeaux). Gembloux: J. Duculot, 1959.
  24. Luscombe, David E. The School of Peter Abelard: The Influence of Abelard’s Thought in the Early Scholastic Period. Cambridge: Cambridge University Press, 1969.
  25. McGinn, Bernard. „Freedom, Formation and Reformation: The Anthropological Roots of Saint Bernard’s Spiritual Teaching”. Analecta Cisterciensia 46 (1990): 91–114.
  26. Normore, Calvin G. „Goodness and Rational Choice in the Early Middle Ages”. W: Henrik Lagerlund i Mikko Yrjönsuuri, eds. Emotions and Choice from Boethius to Descartes, 29–47. Dordrecht, Boston, London: Kluwer Academic Publishers, 2002.
  27. Rist, John M. Augustine Deformed. Love, Sin and Freedom in the Western Moral Tradition. Cam­bridge: Cambridge University Press, 2014.
  28. Rogers, Katherin A. Anselm on Freedom. Oxford: Oxford University Press, 2008.

    Rogers, Katherin A. „Anselm on Free Will and the (Possible Fortunate) Fall”. The Saint Anselm Journal (Online) 5.2, dostęp 12.09.2017, http://www.anselm.edu/Documents/Institute for Saint Anselm Studies/Abstracts/4.5.3.2b_52Rogers.pdf.

  29. Trego, Kristell L. L’essence de la liberté. La refondation de l’éthique dans l’oeuvre de saint Anselme de Cantorbéry. Paris: Vrin, 2010.

  30. Visser, Sandra, i Thomas Williams. „Anselm’s Account of Freedom”. W: Brian Davies i Brian Leftow, eds., The Cambridge Companion to Anselm, 179–203. Cambridge: Cambridge Uni­versity Press, 2004.

  31. Weisweiler, Heinrich. „La Summa Sententiarum source de Pierre Lombard. Re­cherches de théologie ancienne et médiévale 6 (1934): 143–183.

 

 

Informacja o autorze/Information about Author:

Dr hab. Jan Kiełbasa — Zakład Ontologii w Instytucie Filozofii UJ; adres do korespondencji: ul. Grodzka 52,  31–044 Kraków; e-mail: jan.kielbasa@uj.edu.pl, j.kielbasa@iphils.uj.edu.pl

 
 

Cytowanie/Citation information:

Kiełbasa, Jan. 2017. Rozum myślący w służbie woli. "Roczniki Filozoficzne" 65, 3: 99-125, DOI: 10.18290/rf.2017.65.3-5.

 

 

Autor: Anna Karczewska
Ostatnia aktualizacja: 29.09.2017, godz. 16:29 - Anna Karczewska