Wprowadzenie

W rodzimej literaturze przedmiotu angielski zwrot the units of methodolo­gical analysis (jednostki analizy metodologicznej) jest tłumaczony za pomocą takich wyrażeń jak „struktury metodologiczne", „struktury teoretyczne", czasem też „struktury epistemiczne". Oznaczają one elementy analizy metodologicz­nej albo też, zwłaszcza w temporalnym aspekcie nauki, rozwojowe struktury wiedzy naukowej. Przykładami takich jednostek analizy metodologicznej są występujące w języku nauki terminy teoretyczne oraz terminy obserwacyjne. Metanaukowe analizy takich jednostek stanowią fragment szerszej, niezwykle doniosłej metodologicznie, kwestii związku między teorią i obserwacją.

Podejmując terminologiczną sugestię Stegmüllera, przyjęło się w filozofii nauki analizować aspekt statyczny i dynamiczny nauki. W aspekcie statycznym rozpatruje się tego rodzaju struktury w sposób atemporalny, niezależnie od czasu, a więc nierozwojowo. Jeśli zaś wchodzi w grę temporalna, rozwojowa perspektywa takich struktur, mówimy o dynamice nauki. Propozycję tę można przedstawić schematycznie (rys. 1):

Rys. 1. Statyczny i dynamiczne aspekty nauki

Rewolucje, jako nieciągłe zmiany, dokonują się także w filozofii nauki; mają wtedy charakter metanaukowy. Tego rodzaju rewolucja, którą stanowiło metodologiczne spluralizowanie metanauki, rozpoczęła się pod koniec lat 50. ubiegłego wieku. Nurt pozytywistyczny rekonstrukcjonistyczny był w zasa­dzie atemporalny Takie ujęcie nauki najlepiej charakteryzuje Carnapowska formuła, iż „filozofię stanowi logiczna analiza języka nauki". Standardowym narzędziem takiej analizy były wyniki zawarte w Principia mathematica Russella i Whiteheada. Przedstawiony tam aparat pojęciowy służył do analizy języka nauki, zwłaszcza fizyki. Prace wcześniejszego Carnapa dotyczyły jedynie problematyki formułowanej w aparacie pojęciowym syntaktyki. Dopiero dokonania Tarskiego w zakresie semantyki zmieniły tę sytuację. Doszło do zmiany profilu badań metanaukowych. Na gruncie rodzimym tego typu rekonstrukcjonistyczną tradycję prezentują w drugiej połowie XX wieku Przełęcki oraz Wójcicki.

W ujęciu atemporalnym nie rozpatrywano w ogóle kwestii zmian, rozwoju i postępu nauki. Podejmowano jedynie próby ukazania związków między teo­riami czy poszczególnymi naukami, gdyż w programie pozytywistycznym mieścił się, zgodnie z zasadą monizmu filozoficznego i programu jedności nauki, wymóg dokonywania redukcji.

Przeciwstawną do powyższej tendencją w filozofii nauki jest nurt arekonstrukcjonistyczny, określany mianem dynamiki nauki. Rozwój nauki jest rozpatrywany bądź w poziomie, a więc synchronicznie, bądź w pionie, czyli diachronicznie.

Klasykiem z zakresu metanauki w ośrodku berlińskim był ciągle wpły­wowy Reichenbach, od którego pochodzi rozróżnienie tzw. kontekstów odkrycia i uzasadniania. Zgodnie z jego ideą, to wszystko, co się wiąże z odkryciem naukowym, nie należy do przedmiotu badań filozofii nauki. Wypada pamiętać, że ówcześnie dystansowano się zdecydowanie od różnych form psychologizowania. Uważano, że odkrycie naukowe stanowi epizod nadający się jedynie do analiz w ramach humanistycznych metanauk, zwłaszcza historii, psychologii i socjologii nauki. Zainteresowaniem poznawczym filozofów nauki cieszyła się wyłącznie zawartość kontekstu uzasadniania. Stąd problematyka odkry­cia leżała poza kompetencjami metodologów Kapitalną kwestią kontekstu uzasadniania była wówczas problematyka konfirmacji oraz logiki indukcji^[1]. Nie tyle rozwój nauki, ile jej gotowe wytwory stanowiły główny przedmiot badań filozofów. Były to wówczas naczelne jednostki analizy metodologicznej, stąd aktualność dyskusji np. nad zdaniami obserwacyjnymi, czy nad prawami naukowymi. W środowisku rodzimym taką problematykę podejmowali Gawecki i Ajdukiewicz. Atemporalne ujęcie nauki zmieniło się zasadniczo dopiero w latach 50. XX wieku. Głównymi przedstawicielami nowej filozofii nauki byli: Toulmin, Hanson, Kuhn, Feyerabend, Lakatos, Laudan, Stegmüller. Przejście od rekonstrukcjonizmu do arekonstrukcjonizmu dokonało się dzięki badaniom z obrębu humanistycznych metanauk.

Feyerabenda traktowano początkowo jako rzecznika irracjonalizmu, relatywizmu teoriopoznawczego, nie próbując zrozumieć jego idei. Zasadę anything goes (wszystko ujdzie) czy też twierdzenie, iż postęp nauki dokonywał się tylko wtedy gdy łamano reguły postępowania badawczego, uważano za próbę ujawnienia roli pozaempirycznych czynników w rozwoju nauki. W imię badań zawartości kontekstu historycznego, psycho­logicznego, socjologicznego, a także politycznego, w miejsce kwestii wyłącznie z zakresu logiki nauki, obiektem naczelnym analiz uczyniono problematykę metanauk humanistycznych.

W literaturze przedmiotu utrzymuje się, jakoby tradycyjna filozofia nauki była z gruntu normatywna. Za główne zadanie metodologii uważano formu­łowanie określonych reguł postępowania badawczego. Tradycja ta korzeniami sięga idei Kartezjusza. Reguły postępowania miały w takim stopniu usprawniać pracę naukowca, by była ona skuteczna i ekonomiczna (Kotarbiński). Orienta­cja opozycyjna (kuhnowska i postkuhnowska) jest traktowana jako przypadek deskryptywizmu. Normy nie dotyczą badań, ich obiektem jest faktyczna, a nie selektywnie potrzegana nauka, gdyż jest ona najbardziej interesująca poznaw­czo. W tym kontekście Ajdukiewicza dualne ujęcie metodologii jawi się na miarę współczesnych czasów. Metodologia nauki jest z jednej strony nauką opisowo-wyjaśniającą, z drugiej zaś wartościująco-normatywno-projektującą. Nie poprzestaje w związku z tym na wyjaśnianiu nauki współczesnej i tej znanej z dziejów ale również wartościuje ją tetycznie (prakseologicznie). Na podstawie tych ocen formułuje prawidła prowadzenia badań i w takim sensie projektuje normy postępowania badawczego.

Machamer w artykule Philosophy of Science. An Overview for Educators^[2] pre­zentuje współczesny sposób ujmowania filozofii nauki. Rozpatruje określone struktury analizując je nie tyle od strony przedmiotowej, ile z perspektywy współczesnego odbiorcy.

Strona 1 z 4 :: Idź do strony: [1] 2 3 4

Kolejnym zagadnieniem prezentowanego opracowania jest kategoria rewo­lucji naukowych. Obszerniej zajmiemy się, ciągle dominującą współcześnie, kategorią teorii naukowych. Zagadnieniem dużej wagi, które od czasów Poppera nabrało dodatkowego waloru, jest kwestia naukowości. Pierwotnie podkreślał on, że o naukowości zdania rozstrzyga falsyfikowalność, a więc podatność na falsyfikację. Później ideę tego kryterium rozszerzył poprzez doprecyzowanie, że falsyfikowalność jest szczególnym przypadkiem podatności zdania na krytykę.

Wytworem poznania naukowego są obiekty określane mianem struktur. Można je przedstawić schematycznie (rys. 2).

Rys. 2. Struktury naukowe

Dyskusje nad tymi zagadnieniami są prowadzone bądź wprost, bądź w kontekście związków teorii z obserwacją. Nad zdaniami elementarnymi dyskutowano już w drugim pozytywizmie (Mach). Kwestię tę rozwinięto zwłaszcza w trzecim pozytywizmie, dodając do przedmiotu dyskusji problem praw (Goodman, Nagel, Hempel) i hipotez (Braithwaite, a na gruncie rodzi­mym Gawecki, Krajewski, Such, Mazierski). Wkrótce okazało się, że bardziej odpowiednimi jednostkami teoriopoznawczymi są teorie (strukturalizm Sneeda i Stegmüllera jako współczesna wersja rekonstrukcjonizmu), później zaś struk­tury ponadteoretyczne, które rozpatrywano w aspekcie temporalnym. Okazuje się, że teoria jest obiektem modyfikowalnym, takim, który ulega zmianom, jak to się działo np. z mechaniką Newtona czy elektrodynamiką Maxwella. Rodzi się wtedy problem sposobów identyfikowania teorii. Interesujące poznawczo jest pytanie, jak długo, mimo wprowadzanych modyfikacji, mamy do czy­nienia ciągle z tą samą teorią, a od kiedy jest to już zupełnie inna, nowa teoria. W związku z tym powstała koncepcja obiektów ponadteoretycznych (suprateoretycznych) typu paradygmatów Kuhna, tematyk badawczych Holtona, naukowych programów badawczych Lakatosa czy tradycji badaw­czych Laudana.

Powyższe struktury można zebrać, zgodnie z sugestią Machamera, w dwie grupy. Elementami pierwszej są: teoria, prawo, model, hipoteza, paradygmat, tradycja badawcza. Do drugiej należą: świadectwo (evidence), test, konfirmacja, falsyfikacja, projekcja (projection).

Wskazuje się również na potrzebę uwzględnienia szeroko rozumianej humanizacji nauk, poszerzania ich problematyki w stronę humanistyki, filo­zofii, a także socjologicznych oraz etycznych nauk o nauce.

Przedmiotem analiz staje się także metodologia nauki. Dawniej dysku­towano o philosophy of science, o methodology of science, nie używając tych pojęć w liczbie mnogiej. We współczesnej filozofii nauki — mówiąc językiem Feyerabenda — istnieje wymóg pluralizmu nie tylko teoretycznego, lecz także metateoretycznego, metanaukowego. Ściślej biorąc, jest to już nie tyle wymóg, ile stan faktyczny, poddawana refleksji metanaukowej rzeczywistość. Nawet w liberalnej formie pozytywizmu, z jakim mamy już do czynienia np. w szkole lwowsko-warszawskiej, występuje tylko metodologia rekonstrukcjonistyczna, dziś jednak rozwija się więcej typów metodologii, wiele odmian filozofii nauki.

Kolejne zagadnienie podjęte w kontekście proponowanej całości stanowi problematyka aksjologiczna. Należy ją postrzegać w kontekście spluralizowanej filozofii nauki. Skoro istnieje pluralizm teoretyczny przedmiotowy, skoro na gruncie naukowym funkcjonuje wielość teorii, to rzeczą naturalną staje się kwestia preferencji. Rodzi się w związku z tym potrzeba uzasadnionego wyboru określonej teorii, pod jakimś względem poznawczo doskonalszej od alternatywnych rywalek. Jest to więc naturalne miejsce na analizę takich kwa­lifikacji teorii, ze względu na które jest ona preferowana, a w konsekwencji - akceptowana albo obalana. Dysponujemy zatem jakąś zaktualizowaną postacią aksjologii epistemicznej. Analogiczne jest zagadnienie takiego samego wyboru określonych metateorii, różnego rodzaju metodologii. Skoro istnieje ich wiele, jawi się potrzeba dokonywania wyboru, co z kolei rodzi kwestię ocen poznaw­czych. Ta problematyka stanowi integralny człon przedmiotu aksjologii nauki.

Problemu wartości poznawczych nie generowały monizmy Dziś jest on podnoszony ze względu na pluralizm, zarówno teoretyczny, jak i meta- teoretyczny Przykładem takiej ewolucji jest stanowisko Bungego. Wycho­dząc badawczo od minimalizmu w początkowej fazie twórczości, buduje on później system przedstawiony w wielotomowym traktacie filozoficznym Treatise on Basic Philosophy. W systemie tym zawarta jest zarówno ontologia, jak i etyka, łącznie z aksjologią. Rozróżnia również podstawy (foundations of mathematics) i filozofię matematyki (philosophy of mathematics). W tej ostatniej uwzględnia ontologię, epistemologię, metodologię, a także aksjologię nauk formalnych. Nawet zatem w takim dziale jak filozofia matematyki zachodzi potrzeba uwzględniania problemów aksjologii epistemicznej. Pamiętać wypada o potrzebie wyraźnego odróżniania etyki nauki (etycznej oceny postępowania badawczego) od aksjologii nauki, dotyczącej oceny naukowej, wartościowania poznawczego, kwalifikacji struktur, pozwalających na ich akceptację, a więc włączenia do określonego systemu wiedzy naukowej i metanaukowej.

Filozofia nauki jest współcześnie spluralizowana. Można wyróżnić wiele jej typów Do niedawna dominowała filozofia pozytywistyczna, która miała cha­rakter metanaukowy W jej ramach dokonywano rekonstrukcji nauki w języku logiki, dokładniej - logiki predykatów Taki był standard. Chodziło przede wszystkim o eksplikowanie w sensie stricte carnapowskim wyrażeń języka nauki. Ponadto prowadzono badania systemów naukowych, rekonstruowanych przy uwzględnieniu wymogów metalogiki. Były one określone poprzez swe własności. Zastanawiano się zatem nad kwestiami, czy dany system jest nie- sprzeczny zupełny, pełny, rozstrzygalny, w tym także rozstrzygalny empirycz­nie. Dla Carnapa filozofia w ogóle sprowadza się do logicznej analizy języka nauki. Była to więc filozofia w sensie minimalistycznym. Ten nurt badań ma swoich przedstawicieli również w Polsce. Wykorzystywali oni w zabiegach rekonstrukcji nauki semantykę logiczną, nie reprezentują zatem ujęcia syntak- tycznego, charakterystycznego dla wczesnych prac Carnapa.

Strona 2 z 4 :: Idź do strony: 1 [2] 3 4

W okresie późniejszym, poczynając od Poppera i Kuhna, mamy już do czynienia z dwoma równolegle uprawianymi nurtami filozofii nauki:

• Rekonstrukcjonizm - w nurcie tym, zwłaszcza w postaci strukturalizmu Sneeda i Stegmüllera, narzędziem rekonstrukcji jest aparat badawczy intuicyjnej teorii mnogości, a nie wyłącznie logika predykatów. W tym aparacie badawczym można aksjomatyzować więcej takich obiektów jak hipotezy, prawa, teorie naukowe. Znana jest opublikowana przez Sneeda^[3]w roku 1971 aksjomatyka mechaniki punktu materialnego. W ramach tego nurtu ma miejsce dalsze pluralizowanie filozofii nauki, w zależności od stosowanych narzędzi badawczych, czerpanych z szerzej rozumianej logiki, teorii mnogości lub teorii decyzji.
• Arekonstrukcjonizm - reprezentowany początkowo głównie przez Kuhna, Lakatosa i Feyerabenda.

Dokonane na gruncie filozofii nauki spluralizowanie stanowi istotne novum, które rzutuje również na sposób objaśniania jednostek analizy metodologicznej. Tego rodzaju jednostki są traktowane metanaukowo. W praktyce badawczej zaś funkcjonują jednostki przedmiotowe - obserwacja, pomiar, przyczynowość, wyjaśnianie, modalność, problem, redukcja.

W proponowanych dociekaniach koncentrujemy uwagę przede wszystkim na problematyce, która zaczęła się aktualizować w związku z dostrzeżeniem temporalnego wymiaru nauki, a więc jej zmian, rozwoju i postępu. Struktury nauki, określane mianem metodologicznych, teoretycznych lub epistemicznych, rozpatruje się nie tylko statycznie, lecz także dynamicznie. Jednostki analizy metodologicznej, traktowane jako elementarne obiekty metodologii, są rozważane zarówno aczasowo, jak i w perspektywie czasowej.

W analizie pozytywistycznej struktury były rozpatrywane zasadniczo atemporalnie. Teoria była obiektem charakteryzowanym na różne sposoby, zawsze jednak albo atemporalnie (w ogóle nie pojawiała się zmienna czasowa), albo dla określonego okresu dziejów (t = const. lub Δt jest nieskończenie małe). Badane obiekty można wszakże rozpatrywać również jako rozwojowe struktury wiedzy naukowej, a więc jako faktycznie funkcjonujące w praktyce badawczej.

Kontekst tak postrzeganych struktur wyłonił się stąd, że w arekonstruk- cjonizmie zaczęto badać naukę na podstawie jej dziejów i rozpatrywanych jej fragmentów, w postaci tzw. historycznych studiów przypadku (historical case studies). Tę problematykę zaktualizowała także okoliczność, że w metodologii pojawił się pluralizm (metodologie rekonstrukcyjne, arekonstrukcyjne). Plura­lizm ten okazał się korzystny dla samej nauki. Im bowiem bogatsza jest refleksja nad rzeczywistością, tym lepiej analizujemy tę rzeczywistość. W rozpatrywa­nym wypadku jest nią nauka. Jest ona reflektowana, teoretycznie ujmowana na płaszczyźnie filozofii nauki. Tak jak dla nauki przedmiotowej, na przykład matematyki, jest dana pewna rzeczywistość, która jest przedmiotem badania, tak samo dla filozofii nauki takim przedmiotem zainteresowania, jej uniwer- sum dyskursu, jest nauka widziana diachronicznie. Ta postać chroniczności stanowi dopełniającą perspektywę ujęcia synchronicznego. Są to dwie postacie czasowości nauki.

Filozofia nauki rozpatrywanego okresu była zasadniczo tylko logiką nauki opartą, od strony narzędzi badawczych, na - jak już wspomnieliśmy - Principia mathematica Russella-Whiteheada. Nauka była ujmowana jedynie w kontekście uzasadniania. W późniejszym okresie mamy do czynienia również z racjona­lizacją problematyki kontekstu odkrycia, w związku z czym filozofia nauki jest traktowana odpowiednio szerzej. Filozofia nauki jest nadal traktowana jako jedna z metanauk formalnych. W neopozytywizmie stwierdzono by, że filozofia nauki jest jedną z formalnych - w odróżnieniu od humanistycznych - metanauk. Pozostają one poza gestią filozofii nauki. To ujęcie jest dzisiaj już nieaktualne. Stąd też filozofia nauki jest poszerzana o te działy metanauk humanistycznych.

Podkreślano dotąd dążność do wyróżniania pewnych dziedzin wiedzy. Z drugiej strony dostrzega się tendencję, by nie tyle ujednolicać, ile raczej zauważać pewne linie wskazujące na jedność. Wtedy teorię można oczywi­ście teoretycznie wzbogacać, tak by służyła jako narzędzie jej sprawniejszego funkcjonowania.

Również grupy struktur można dzielić na różne sposoby. Ten podział jest również jedynie roboczy; stanowi określoną propozycję. Będziemy też rozpa­trywać kategorie bardziej tradycyjne, np. kategorię przyczynowości będziemy analizować od strony filozofii nauki. Przyjrzymy się także zagadnieniu redukcji. Można ją widzieć tradycyjnie, jako redukcję metodologiczną, która wertykalnie funkcjonuje na gruncie języka nauki, lub jako redukcję w sensie ontologicznym. Wtedy funkcjonuje ona horyzontalnie, poziomo. Redukcję dostrzega się współ­cześnie inaczej. Staje się ona narzędziem określonego fragmentu metodologii nauk, wykorzystywanym jako sposób temporalnej charakterystyki związków interteoretycznych. W nauce zaznacza się tendencja do konstruowania tego typu relacji.

Kolejnym zagadnieniem, które warto podjąć, a które na pierwszy rzut oka mogłoby wydawać się banalne, jest kategoria problemu naukowego. Jest to też jedno z teoretycznie niedopracowanych jeszcze zagadnień. Nie zaproponowano dostatecznie rozbudowanej teorii tej kategorii, niemniej zarysowuje się meto­dologiczna teoria problemu^[4]. W zarysie jest ona konstruowana w następujący sposób. Jeżeli weźmiemy pod uwagę logikę nieklasyczną, filozoficzną, to jednym z jej działów jest logika erotetyczna (logika pytań i odpowiedzi). Ten typ logiki funkcjonuje jako rodzaj formalnego rusztowania, na którym poddaje się analizie teorię problemu. Dokonuje się racjonalizacji faktycznie występującej w nauce problematyki. Na tym schemacie jest nabudowywana problemowa koncepcja badania naukowego. Jedna z koncepcji takiego badania traktuje problem, wraz z teorią problemu, jako jej kluczowe pojęcie. Owszem, na razie pozostaje ona jedynie po części opracowana, niemniej warto tę orientację nadal rozwijać.

Strona 3 z 4 :: Idź do strony: 1 2 [3] 4

Na koniec jeszcze podniesiony już wcześniej problem wartości, a także aksjologii epistemicznej. Jest to dziedzina w miarę najnowsza, najmniej roz­winięta, choć niewątpliwie kapitalnej wagi. Jest postrzegana od strony innych działów metanauki, np. ekonomii nauki, a także nauk społecznych (np. teza o aksjologicznej neutralności nauki), po biologię, ekologię oraz nauki fizykalne. Zasadnicze jest tu odróżnienie etyki badania naukowego od aksjologii nauki, aksjologii epistemicznej, która jest bardziej neutralna, mniej „zideologizowana". W punkcie wyjścia znajduje się bowiem problematyka wartości poznawczych wyników badań, począwszy od wymogu niesprzeczności, a więc od metamatematycznych albo metalogicznych warunków stawianych zaksjomatyzowanym teoriom naukowym. W ramach dyskusji nad tą problematyką wskazuje się na potrzebę odniesienia wymogu niesprzeczności do prawa Dunsa Szkota. Należy w tym kontekście zwrócić uwagę także na inne zagadnienia związane z kolejną kategorią, jaką jest teoria.

Odnotujmy również to, że metodologiczne, określane też jako teoretyczne lub epistemiczne, jednostki analizy są identyfikowane jako rozwojowe struk­tury wiedzy naukowej. Ponadto, w kontekście pluralizmu metodologii, toczą się współcześnie dyskusje na temat stopniowalnego rozpatrywania opozy­cji między elementem deskryptywnym i normatywnym. W ujęciach rekon­strukcyjnych filozofia nauki jest traktowana jako logika nauki. Jest to okres poprzedzający uhistorycznione filozofie nauki. Po jej ukonstytuowaniu się stanowiska stały się znacznie bardziej liberalne. W ujęciach arekonstukcyjnych nie są już w takim stopniu eksponowane dychotomie. Filozofia nauki występuje łącznie z innymi metanaukami. Ukonstutuowało się też - przeciwstawne do tzw. zdaniowego - stanowisko zwane niezdaniowym lub strukturalistycznym. W tej ostatniej konwencji rolę naczelnego narzędzia badawczego przyznaje się intuicyjnej, nieaksjomatycznej teorii mnogości.

W języku przedmiotowym występują na ogół takie kategorie jak obser­wacja, pomiar, przyczyna, problem. Na gruncie metaprzedmiotowym również występują te kategorie, ale już jako zrekonstruowane, wyeksplikowane, teore­tycznie objaśnione.

Rys. 3. Grupy struktur naukowych

Zauważmy, że w prezentowanych analizach zarysujemy jedynie próby opracowania wyszczególnionych zagadnień. Mają one charakter roboczy nie są też wyczerpujące. Trzeba podkreślić pewną charakterystyczną cechę refleksji nad nauką. Nauka przedmiotowa z pewnością ewoluuje, dostrzega się jej rozwój, postęp, jakkolwiek by go rozumieć. Ta właściwość poznania naukowego jest charakterystyczna nie tylko dla wiedzy przedmiotowej, lecz także bardzo wyraźnie cechuje dyscypliny metanaukowe. Zachodzą ewolucyjne zmiany, co widać na wielu przykładach. Niech to będzie np. zagadnienie punktu wyjścia nauki. Za istotne w tej roli uznawano pewnego typu zdania elementarne. Ich status był przedmiotem dyskusji już w okresie neopozytywizmu. Podobnie kategoria obserwacji, która jest nadal dyskutowana, choćby w związku z teoriopoznawczą charakterystyką mechaniki kwantowej, jest widziana inaczej aniżeli wcześniej. I jeszcze wspomniana już kategoria problemu - przez bardzo długi czas nie była ona zauważana. Później Popper i zaproponowany przez niego czteroczłonowy schemat postępowania badawczego, a zarazem postępu (problem - teoria próbna - testowanie - problem), sugerują, że w punkcie wyjścia takiego postępowania nie występuje już obserwacja ani doświadczenie.

^[1] Reprezentatywne dla tej problematyki były prace Carnapa, szczególnie z okresu pierw­szej połowy XX wieku, oraz dyskusje i publikacje Hempla i Reichenbacha, również z późniejszego okresu.

^[2] „Science and Education" 7 (1998), s. 1-11.

^[3] The Logical Structure of Mathematical Physics, Dordrecht 1971.

^[4] Por. np. dwuczęściowy artykuł: Z. Hajduk, Problemowa koncepcja badania naukowego, cz. I, "Roczniki Filozoficzne" 34 (1986), z. 3, s. 39-85; tenże, Problemowa koncepcja badania naukowego, cz. II, "Roczniki Filozoficzne" 35-36 (1987-1988), z. 3, s. 5-47.

Strona 4 z 4 :: Idź do strony: 1 2 3 [4]