Rodzina - wsparcie i pomoc

 

Spis treści

Wstęp 9

CZĘŚĆ PIERWSZA * RODZINA I FORMY JEJ WSPOMAGANIA

 

Rozdział I

JAN Śledzianowski • Rodzeństwo to więcej niż 500 Plus

 

Rozdział 2.

MARTA Buk-Cegiełka • Dziecko w wieku wczesno szkolnym wobec wartości rodziny 3 5

 

Rozdział 3.

Zbigniew CHODKOWSKI • Czynniki wspomagające rozwój rodziny

 

Rozdział 4.

Sylwia Gwiazdowska-Stańczak ■ Profil rodziny uczniów z wysokimi osiągnięciami szkolnymi 57

 

Rozdział 5.

Magdalena WOŹNIAK • Praca z rodziną dziecka z autyzmem na przykładzie praktyki pedagogicznej             71

 

Rozdział 6.

MAGDA Urbańska • Mediacje jako forma wsparcia rodziny - na przykładzie transgranicznych mediacji w rodzinach dwunarodowościowych 79

 

Rozdział 7.

KATARZYNA Braun • Wolontariat jedną z form wsparcia rodziny dysfunkcjonalnej 89

 

Rozdział 8.

BOŻENA MATYJAS • Dzieciństwo w rodzinie rozwiedzionej.

Formy wsparcia psychologiczno-pedagogicznego rodzin po rozwodzie

 

Rozdział 9.

Sylwester Bębas • Nowe media a problem sekt 111

 

Rozdział 10.

EMILIA Mulawa • Samobójcza śmierć rodzica w narracjach dorosłych dzieci - perspektywa pedagogiczna 131

 

CZĘŚĆ DRUGA • POMOC DZIECKU I RODZINIE 139

 

Rozdział 11.

KAROLINA MIROSŁAW ■ Rodzina w trosce pracownika socjalnego 141

 

Rozdział 12.

IZABELA GĄTAREK • Środowisko rodzinne a doświadczanie choroby przewlekłej dziecka-konteksty opieki i edukacji  151

 

Rozdział 13.

ŁUCJA RECZEK-ZAMRÓZ • Opieka - płaszczyzna współpracy rodziny i szkoły podstawowej - na przykładzie badań przeprowadzonych na terenie powiatu tarnowskiego (Polska) oraz Egeru i Ózd (Węgry) 165

 

Rozdział 14.

DOROTA DOLATA • Dorosłe Dziecko Alkoholika na terapii grupowej - studia przypadków 179

 

Rozdział 15.

Michał Kotala • Zastosowanie gier planszowych w profilaktyce i terapii uzależnień dzieci i młodzieży 195

 

Rozdział 16.

Andrzej Ładyżyński • Terapia jako forma pomocy rodzinie w powrocie do równowagi 205

 

Noty o autorach 213

 

Wstęp

 

Rodzina ma podstawowe i decydujące znaczenie w życiu każdej istoty ludz­kiej. Zdrowa, pełna i zjednoczona stanowi nie tylko punkt odniesienia, ale także znaczącą podporę dla jej członków. Pozwala im stawać się silnymi, stabilnymi, dojrzałymi, przygotowanymi do zmierzenia się z trudnościami życia ludźmi. Jakże znaczące wydają się być słowa papieża Jana Pawła II, że przyszłość przechodzi przez rodzinę. Dlatego należy na nowo pobudzić świadomość wielu, że przyszłość przechodzi przez rodzinę zdrową, pełną, zjednoczoną, nierozerwalną, moralnie i duchowo silną. Trzeba na nowo pobudzić świadomość, że to, co dobre, pochodzi od rodziny i z rodziny, a tym samym przekształca się w dobro całego społeczeń­stwa. Zniszczenie rodziny, jej dezintegracja zagrażają rodzinie, osłabiają naród i unicestwiają państwa. Często zapomina się, że istnienie człowieka charakteryzuje się rozwojem, lata biegną i nie można ich zawrócić, aby rozpocząć wszystko od nowa. Dzieci potrzebują uczucia, stabilności, bezpieczeństwa. Miejsca, w którym będą mogły wzrastać i dojrzewać. Nie mogą być pozbawiane oparcia w rodzinie, ani wykorzystywane, nie mogą stawać się przedmiotem kłótni, czy też służyć jako element rozgrywki między dorosłymi.

W mentalności wielu dostrzega się pewien rodzaj ślepoty, która nie pozwala dostrzec niszczących skutków działań godzących w rodzinę, w jej istotę, cele i zada­nia, stawiając ją na krawędzi unicestwienia. Problemy są już widoczne, na przykład dramaty wielu młodych ludzi pozbawionych zasad i wartości, mających trudności z komunikacją między sobą, otwarciem się na innych; wzrost osób niepewnych, wycofanych, z niskim poczuciem własnej wartości, ulegających wpływom innych; często wykorzystywanych, moralnie i psychicznie słabych; zamkniętych w ano­nimowości i nieumiejących patrzeć w twarz drugiej osobie. Separacje, rozstania, rozwody stały się smutną rzeczywistością. Zapomina się, że jeśli we wzajemnych stosunkach między członkami w rodzinie przeszkadza się w harmonijnym rozwoju, pociąga to za sobą negatywne następstwa. Powiększa się liczba dramatów rodzin­nych, wzrasta nieufność, osłabia się więź między ludźmi. Szukając substytutów szczęścia dostrzega się szaleńczą pogoń za zarobkiem, za rozrywką, za realizacją własnych pragnień. W takich okolicznościach trzeba na nowo przypomnieć, że rodzina znajduje się w centrum dziejów ludzkości i jako taka znajduje się także w centrum przemian, które związane są z szeroko rozumianymi współczesnymi

 

przemianami cywilizacyjnymi. Są one z jednej strony bardzo rozległe, a z drugiej często zakamuflowane, związane z liberalnym, hedonistycznym i utylitarystycz- nym stylem życia, często przedstawiane jako wyzwolenie, szczęśliwe życie, a więc jako jawiące się dobro.

Współcześnie podważa się wartość rodziny. Ukazuje się ją jako źródło wielu schorzeń dotykających człowieka. Przekonuje się, że rodzina jest przeżytkiem, warto ją próbować „przez jakiś okres” i ewentualnie rozwiązać w jakimkolwiek momencie i z jakiejkolwiek przyczyny.

Niniejsza publikacja, wpisująca się w obchody 20-lecia utworzenia Katedry Pedagogiki Rodziny w Instytucie Pedagogiki KUL, jest wyrazem włączenia się w dyskurs nad współczesną rodziną, świadczonym jej wsparciem i pomocą, jaką winna być otoczona. W przedstawionych rozważaniach dominuje perspektywa nauk społecznych, głównie perspektywa pedagogiczna. Publikacja stanowi swoistą próbę nakreślenia obszarów refleksji naukowej w odniesieniu do zainicjowanych zagadnień. Ich treść niesie ze sobą wiele ważnych tematów związanych ze wspar­ciem i pomocą świadczonym rodzinie, pozwalając na podejmowanie dyskursu oraz podejmowania praktycznych działań.

W naszych czasach istnieje nowa potrzeba myślenia, mówienia i pisania o rodzi­nie, większa i inna aniżeli wcześniej. W związku z tym, podjęta przez współautorów problematyka została uporządkowana wokół dwóch kwestii, co wyraża zapropo­nowana struktura publikacji. Pierwsza część, zatytułowana Rodzina i formy jej wspomagania, skupia się wokół kategorii rodziny jako najcenniejszej i najważniej­szej wartości, bez której nie jest możliwy rozwój społeczeństw (M. Buk-Cegiełka) dokonujący się między innymi poprzez uspołecznianie dzieci w rodzinie (J. Śle- dzianowski), oraz wskazuje - z jednej strony - na zagrożenia i trudności, z jakimi się mierzy, zaś z drugiej - na czynniki i formy wsparcia rodziny.

Właściwa atmosfera wychowawcza, odpowiedni sposób porozumiewania się, tolerancja i akceptacja względem wszystkich członków rodziny są tym, co wspo­maga rozwój i funkcjonowanie zarówno rodziny jako systemu, jak i jej członków jako indywidualnych jednostek (Z. Chodkowski).

Współcześnie tym, co utrudnia i hamuje pełny rozwój rodziny, jest między innymi upowszechnione zjawisko rozwodu rodziców, wskutek czego dochodzi równocześnie do dezintegracji i rozkładu więzi rodzinnych (B. Matyjas). Dzieci, dorastające w atmosferze braku wzajemnego szacunku i zaufania, braku bliskości i akceptacji w rodzinie, poszukują ich jako osoby dorosłe w swoim otoczeniu. Nie­jednokrotnie są zagubione, nie wierzą we własne możliwości i nie potrafią budo­wać zdrowych relacji z innymi. W obliczu zmagań z codziennymi problemami często decydują się na ucieczkę od problemów, na przykład w używki, konsump­cjonizm, świat wirtualny, który to może stać się miejscem poszukiwania wsparcia

 

i pocieszenia. Internet, lecz również film, muzyka, gry komputerowe czy prasa stały się współcześnie doskonałymi narzędziami dla sekt do pozyskania nowych członków (S. Bębas).

Tym, co także jawi się jako trudność - zarówno w budowaniu wspólnoty osób w rodzinie, jaki i w doskonaleniu własnej osobowości jednostki - jest choroba członka rodziny. Chore dziecko potrzebuje specjalistycznej opieki, wiedzy i zaan­gażowania rodziców. Wskazuje na to sytuacja rodzin z dziećmi cierpiącymi na autyzm (M. Woźniak). Specjalne potrzeby edukacyjne dotyczą jednak nie tylko dzieci z zaburzeniami rozwoju, ale również tych, których osiągnięcia są ponadprze­ciętne. Wsparcie, jakie rodzice ofiarowują swoim wybitnie uzdolnionym dzieciom, nie może sprowadzać się jedynie do wspomagania ich aktywności intelektualnej czy kulturalnej. Muszą oni dbać na równi - a może nawet bardziej - o ich rozwój emocjonalny, fizyczny, duchowy i społeczny (S. Gwiazdowska-Stańczak),

Należy zauważyć, że wsparcie, z jakim spotyka się współczesna rodzina, może płynąć z różnych źródeł. Może pochodzić od członków bliższej i dalszej rodziny, krewnych, przyjaciół czy znajomych (wsparcie osobiste). Źródłem wsparcie są rów­nież różnego typu organizacje, na przykład organizacje charytatywne (K. Braun), kluby sportowe, grupy i wspólnoty kościelne. Taki rodzaj wsparcia określa się jako wsparcie formalne. Trzecią kategorią jest wsparcie profesjonalne, którego udzielają poradnie zajmujące się profesjonalnie udzielaniem pomocy i terapią, to jest: poradnie pedagogiczne, psychologiczne czy grupy wsparcia. Wpisuje się tu także działalność mediatorów, którzy wspomagają członków rodziny w odbudo­wywaniu wzajemnych więzi, ucząc ich właściwego porozumiewania się i współ­działania (M. Urbańska). Przykładem wsparcia udzielanego jednostce w postaci konkretnego działania, mającego na celu dostarczenie uzależnionym dzieciom i młodzieży poczucia przynależności poprzez spędzanie z nimi wolnego czasu i wspólne podejmowanie różnych form aktywności, jest zastosowanie gier plan­szowych w profilaktyce i terapii uzależnień (M. Kotala). Wsparcie to, nazywane integrującym czy koleżeńskim, opiera się przede wszystkim na uzdrawiającym przebywaniu młodzieży i dzieci z życzliwymi osobami.

Druga część książki, zatytułowana Pomoc dziecku i rodzinie, odnosi się do pomocy jako do czynności związanej z wywoływaniem pożądanego rezultatu, w postaci między innymi: usprawniania i optymalizowania procesu rozwoju rodziny, powrotu rodziny do równowagi (A. Ładyżyński), zapewnienia odpowiedniej pomocy i opieki tym członkom rodziny, którzy aktualnie jej potrzebują, na przykład ze względu na chorobę (I. Gątarek). W tej części publikacji zagadnienie pomocy rodzinie i dziecku rozpatrywane jest z zewnątrz: z perspektywy pracownika socjalnego, który pomaga rodzinie i troszczy się o jej dobro (K. Mirosław), z perspektywy szkoły jako insty­tucji współpracującej z rodziną w obszarze pomocy i opieki udzielanej uczniom

(Ł. Reczek-Zymróz) czy z punktu widzenia osób uczęszczających na spotkania grup wsparcia Dorosłych Dzieci Alkoholików (D. Dolata).

Składamy serdeczne podziękowania Autorom, reprezentującym różne ośrodki akademickie, za ich twórczy wkład w powstanie niniejszej publikacji, a także wzbo­gacenie jej pogłębioną refleksją naukową, wynikami prac badawczych i doświadcze­niem. Szczególne słowa wdzięczności kierujemy do Pani Profesor Teresy Olearczyk za życzliwe przyjęcie książki do recenzji i wnikliwe uwagi, dzięki którym zebrane w tomie teksty zyskały na jakości.

Magdalena Parzyszek

Marta Samorańska