RYS HISTORYCZNY

KATEDRY HISTORII WYCHOWANIA, OPIEKI I PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

 

 

 

 

W dniu 1 marca 2020 r. decyzją JM Rektora KUL została utworzona Katedra Historii Wychowania, Opieki i Pedagogiki Społecznej, która powstała w wyniku połączenia Katedry Historii Wychowania i Opieki Społecznej oraz Katedry Pedagogiki Społecznej i Pedagogiki Opiekuńczej. Jako fundament naukowo-badawczy oraz dydaktyczny przyjęła dotychczasowy dorobek obydwu katedr.

 

W skład osobowy nowo powołanej Katedry weszli:

 

- prof. dr hab. Marian Surdacki  - Kierownik Katedry

 

- ks. dr hab. Andrzej Łuczyński, prof. KUL

 

- s. dr hab. Maria Opiela, prof. KUL 

 

- dr hab. Wiesław Partyka

 

- dr Katarzyna Braun

 

- dr Lidia Pietruszka

 

- dr hab. Elżbieta Stoch

 

 

 

 

-------------------------------------------------------------------

 

 

RYS HISTORYCZNY
KATEDRY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ I PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ

 

            Katedra Pedagogiki Społecznej i Pedagogiki Opiekuńczej została utworzona decyzją Rektora KUL z dnia 1 października 2016 r. w wyniku połączenia Katedry Pedagogiki Społecznej i Pedagogiki Opiekuńczej. W skład nowo powołanej Katedry weszli dotychczasowi pracownicy Katedry Pedagogiki Społecznej, prof. dr hab. Franciszka Wanda Wawro oraz pracownicy Katedry Pedagogiki Opiekuńczej, ks. dr hab. Andrzej Łuczyński (kurator i obecny kierownik Katedry), dr hab. Tomasz Wach († 28 grudnia 2016 r.), dr Lidia Pietruszka. Nowo utworzona Katedra Pedagogiki Społecznej i Pedagogiki Opiekuńczej przyjęła jako fundament zadań naukowo badawczych i dydaktycznych dotychczasowy dorobek oddzielnie funkcjonujących dotąd katedr - Katedry Pedagogiki Społecznej i Katedry Pedagogiki Opiekuńczej. Dotychczasowy dorobek Katedry nawiązuje do krajowych, europejskich, a  nawet  światowych standardów badań i analiz obejmujących szeroką gamę teoretycznych i praktycznych zagadnień związanych ze środowiskowymi uwarunkowaniami funkcjonowania jednostek, instytucji i grup ludzkich w różnorakich obszarach - kultury, pracy, edukacji, bezpieczeństwa, zdrowia, opieki, resocjalizacji.

            Poznanie i zrozumienie dorobku i aktualnych badań prowadzonych przez Katedrę Pedagogiki Społecznej i Pedagogiki Opiekuńczej jest staje się w pełni możliwe dopiero po zapoznaniu się z historią i dotychczasowymi osiągnięciami zarówno Katedry Pedagogiki Społecznej, jak i Katedry Pedagogiki Opiekuńczej.

 

 

 

Historia Katedry Pedagogiki Społecznej KUL

            Pedagogika społeczna jako kierunek badań i dyscyplina stanowiąca przedmiot dydaktyki reali­zowana była od początku istnienia Sekcji Pedagogiki. W 1985 r. nastąpiło ostateczne uformowanie się Katedry Pedagogiki Społecznej jako odrębnej jednostki. Pierwszym jej kuratorem była prof. dr hab. Teresa Kukołowicz, a w późniejszym okresie pracami zespołu naukowo-dydaktycznego kiero­wali między innymi: prof. dr hab. Edward Mazurkiewicz, prof. dr hab. Henryk Cudak, prof. dr hab. Marian Surdacki, prof. dr hab. Kazimiera Krakowiak. W zespole pracowali także prof. dr hab. Zofia Matulka, prof. dr hab. Franciszka Wanda Wawro, ks. prof. dr hab. Roman Jusiak OFM, dr Klemens Płeczkan, mgr Łucja Badeńska. 

            Znaczącą rolę w budowaniu fundamentów Katedry Pedagogiki Społecznej odegrały dr hab. Fran­ciszka W. Wawro, prof. KUL oraz mgr Łucja Badeńska, które wraz z prof. dr hab. Zofią Ostrihanską w pierw­szym okresie podejmowały szereg badań dotyczących roli środowiska w wychowaniu społecznych uwarunkowań rozwoju młodzieży, kształtowania się jej tożsamości i aspiracji. Prof. Edward Ma­zurkiewicz zajmował się ważną problematyką organizacji i stowarzyszeń społecznych, spółdziel­czości, diagnoz funkcjonowania środowisk i instytucji wsparcia społecznego, a także problematyką projektowania społecznego. Wówczas podejmowane tematy badawcze nawiązywały do klasycznego dorobku szkoły prof. Heleny Radlińskiej. Uwzględniano zatem w sposób szczególny diagnozy wa­runków środowiska rodzinnego, szkolnego i lokalnego jako tła rozwoju i startu życiowego dzieci i młodzieży. W pracy zespołu zostały wyodrębnione konkretne zagadnienia, takie jak: rozpozna­nie środowiskowego tła ważnych problemów społecznych (m.in. uzależnień, agresji i przestępczości młodzieży), diagnozy środowisk warunkujących życie i rozwój, a zatem zaspokajania potrzeb wy­branych kategorii osób.

            W Katedrze Pedagogiki Społecznej zrealizowano bardzo ważne badania koncentrujące się wokół tematu: „Środowiskowe uwarunkowania funkcjonowania instytucji wychowawczych oraz przebiegu i efektów procesów socjalizacji i wychowania". W ramach tego zagadnienia zrealizowa­no przede wszystkim wielokierunkowe studia uwzględniające dynamikę współczesnego, społeczno-kulturowego tła, z bogatym kompleksem różnorodnych zmiennych, warunkujących nie tylko sposoby funkcjonowania poszczególnych instytucji (rodziny, szkoły, parafii, instytucji opiekuńczych) i środowisk opiekuńczo-wychowawczych, lecz również ukierunkowanie młodej generacji Polaków ku wartościom, wynikającym z ich aspiracji i procesu określania tożsamości oraz stosunku do kultu­ry. W drugiej warstwie poczynań badawczych sytuują się: procesy degradacji warunków życia dzieci i osób starszych, sieroctwo, bezrobocie, bezdomność, dysfunkcyjność rodzin, a także patologie dotyczące podstawowych środowisk życia i socjalizacji. W oparciu o dokonywane diagnozy, podejmowa­na była i jest niezwykle istotna problematyka zaradności społecznej wobec negatywnych procesów i zjawisk współczesnej rzeczywistości społecznej. Przykładem szczegółowo analizowanych kwestii są między innymi: poradnictwo, różnego rodzaju stowarzyszenia (w tym młodzieżowe), spółdziel­czość mieszkaniowa, jak też różne formy społeczno-kulturowej animacji kierowanej w sposób szcze­gólny do środowisk wyobcowujących się z kontekstu kulturowego lub w jakiś sposób upośledzonych społecznie.

            W Katedrze Pedagogiki Społecznej realizowany jest ciągle zapoczątkowany przed laty  ogólny blok tematyczny: „Mło­dzież, rodzina, Kościół i instytucje społeczno-wychowawcze w Polsce w zmieniających się kontek­stach społeczno-kulturowych", prowadzone są empiryczne badania i pogłębione analizy dotyczą­ce ważnych z pedagogicznego punku widzenia obszarów i zjawisk. Młodzież stanowi szczególny przedmiot zainteresowania badawczego dr hab. F. W. Wawro, prof. KUL, która koncentruje się na analizowaniu toż­samości młodzieży, jej aspiracjach oraz orientacjach aksjologicznych w kontekście współczesnego, polskiego potencjału społeczno-kulturowego, ale także diagnozowaniu warunków startu życiowego młodzieży i środowisk jej socjalizacji. Bogaty materiał, jakim dysponuje Katedra Pedagogiki Spo­łecznej, został zebrany właśnie w oparciu o badania diagnostyczne dotyczące m.in. takich kwestii, jak warunki egzystencjalne i rozwojowe młodzieży ze środowisk upośledzonych społecznie, sieć wsparcia społecznego dla młodzieży dotkniętej marginalizacją w życiu społecznym (instytucjonal­nego i ze strony tzw. inicjatyw pomocowych); zjawisko zaradności społecznej wobec wybranych problemów społecznych, zwłaszcza dotykających młodzież. Oddzielnym polem diagnoz są wybrane aspekty zjawisk patologicznych dotyczących ludzi młodych (m.in. opracowujemy zebrane materiały dotyczące tzw. galerianek).

            Znaczący wkład w dorobek naukowo-badawczy Katedry miał Ks. prof. dr hab. Roman Jusiak, który w realizowanych badaniach i analizach koncentrował się na współczesnej aktywności społeczno-opiekuńczej i edukacyjnej Kościoła katolickiego. Specyficznym polem po­dejmowanych przez niego badań empirycznych były funkcje ekstensywne parafii oraz społeczno--kulturowa i pedagogiczna aktywność wybranych ośrodków kultu religijnego. Ważny aspekt realizo­wanych poczynań badawczych w omawianym przypadku stanowiły również studia nad wartościami chrześcijańskimi i ich pedagogiczną aplikacją przez środowiska nauczycielskie, jak też inspiracja chrześcijańska w wybranych obszarach działalności opiekuńczej.

            Dr Klemens Płeczkan koncentrował się na instytucjach społeczno-wychowawczych i opiekuń­czych, zaś mgr Łucja Badeńska badała rodzinę jako podstawowe środowisko opiekuńczo-wychowaw­cze i dysfunkcje rodziny.

            Pracownicy Katedry Pedagogiki Społecznej, poza pracą dydaktyczno-wychowawczą, swoje działania skupiali na pisaniu publikacji, organizowaniu sesji i sympozjów naukowych, podejmowali też różnorakie inicjatywy społeczno-kulturowe.

            Katedra Pedagogiki Społecznej zorganizowała wiele konferencji i sympozjów naukowych oraz pięć Dni Pedago­ga. Wśród niezwykle udanych sesji naukowych można wymienić sympozjum: „Młodzież a kultura" zostało zorganizowane w 1999 r. przy współudziale Koła Naukowego Studentów Pedagogiki KUL. Uczestniczyli w nim zarówno znakomici goście (abp Józef Zyciński i ówczesna przewodnicząca Rady Miasta Lublin - Helena Pietraszkiewieź), jak też licznie zgromadzona młodzież studencka z naszego Uniwersytetu, innych uczelni lubelskich oraz szkół średnich. Integracyjne sympozjum: „Młodzież w nowoczesnym społeczeństwie" zorganizowane zostało w 2003 r., we współpracy z Instytutem Socjologii UMCS. Zaowocowało ono publikacją zbiorową: Młodzież w kontekście formowania się nowoczesnych społeczeństw, red. F. W. Wawro.

            Tematyka cyklicznie organizowanych przez pracowników Katedry i Koła Naukowego Stu­dentów Pedagogiki, Dni Pedagoga koncentrowała się zawsze wokół ważnych i aktualnych problemów w ich kontekstowym ujęciu, wobec których staje współczesny pedagog. Świadczą o tym swoiste bloki tematyczne: „Paidagogos dzisiaj" (2004), „Pedagog wobec zjawiska marginalizacji młodzie­ży" (2006), „Pedagog - filozofia i kultura życia" (2007), „Obszary społecznej aktywności pedagoga" (2009). Owocem III Dni Pedagoga organizowanych przy współudziale Koła Naukowego Studentów Pedagogiki KUL jest pozycja książkowa: Problemy współczesnej młodzieży w ujęciu nauk społecznych, red. F. W. Wawro, Lublin 2007. Natomiast IV Dni Pedagoga zaowocowały kolejną pozycją książko­wą: Młodzież a kultura życia - w kontekstach społecznych, red. F. W. Wawro, Lublin 2008. Do innych znaczących publikacji książkowych, stanowiących dorobek Katedry Pedagogiki Społecznej należą: Współczesna rodzina polska -jej wymiar aksjologiczny i funkcjonowanie, red. H. Cudak, Piotrków Try­bunalski 2003; Współczesna polska rodzina -jej stan i perspektywy, red. H. Cudak, Mysłowice 2005 oraz R. Jusiak, Kościół katolicki wobec wybranych kwestii społecznych i religijnych w Polsce, Lublin 2009. Pracownicy Katedry są także autorami licznych publikacji zamieszczanych zarówno w pozycjach zbiorowych, jak czasopismach. Warto podkreślić, że stanowią one niejednokrotnie efekt aktywnego uczestnictwa w sesjach i konferencjach naukowych organizowanych zarówno w Instytucie, jak też przez inne środowiska naukowe. Pracownicy Katedry uczestniczyli także w redagowaniu periodyków, np. „Roczników Pedagogiki Rodziny" (H. Cudak) oraz „Roczników Nauk Społecznych", z. 2: „Pe­dagogika" (ks. R. Jusiak).

            Katedra Pedagogiki Społecznej systematycznie organizowała też wewnętrzne konwersatoria, w ra­mach których podejmowane są dyskusje dotyczące organizacji i opracowania efektów badawczych.

            Zajęcia prowadzone przez pracowników Katedry Pedagogiki Społecznej należały do szkieletu programowego Instytutu Pedagogiki KUL. Pracownicy Katedry prowadzili wykłady z: pedagogiki społecznej, pedagogiki opiekuńczej, socjologii wychowania, diagnostyki środowiska, metodologii badań pedagogicznych oraz wykład fakultatywny pt.: „Młodzież w ujęciu socjologii" (F. W. Wawro) oraz ćwiczenia z diagnostyki środowiska i metodologii badań pedagogicznych, zajęcia z gerontologii, metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej, poradnictwa pedagogicznego, metod i form resocja­lizacji z katolickiej nauki społecznej.

Pracownicy Katedry pełnili wiele społecznych funkcji zarówno na rzecz młodzieży akademic­kiej, jak również Instytutu Pedagogiki, a także środowisk pozauczelnianych. Angażuowali się również w różnego rodzaju akcje społeczno-kulturalne i oświatowe. Na przykład mgr Łucja Badeńska ze studentami pedagogiki KUL systematycznie uczestniczyła w Akcji „Dar czasu i dar serca"- na rzecz osób starszych i samotnych w Lublinie, a także w pracach lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

 

Historia Katedry Pedagogiki Opiekuńczej KUL

            Katedra Pedagogiki Opiekuńczej powołana została decyzją władz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 2005 roku. Na stanowisko kierownika Katedry powołano wówczas dra hab. Czesława Kępskiego prof. KUL a po jego przejściu na emeryturę w 2011 roku, kuratorem Katedry został prof. dr hab. Marian Surdacki. Dnia 1 grudnia 2012 roku funkcję kierownika Katedry objął o. dr hab. Roman Jusiak prof. KUL, którą pełnił do czasu przejścia na emeryturę w 2016 r.

            Katedra Pedagogiki Opiekuńczej podejmowała szereg ambitnych zadani naukowych i dydaktycznych, które nawiązywały zarówno do krajowych, jak i europejskich oraz światowych badań i analiz obejmujących szeroką gamę zagadnień związanych ze sferą opieki oraz pomocy i wsparcia jednostek będących w sytuacjach zagrożenia i przeżywających trudności w normalnym funkcjonowaniu społecznym. Podejmowane były również zagadnienia związane z działaniami resocjalizacyjnymi, zwłaszcza w obszarze resocjalizacji nieletnich i resocjalizacji penitencjarnej (T. Wach). Wieloletnia praca naukowo-badawcza Katedry wpisywała się w ożywioną w ostatnich latach ogólnopolską dyskusję nad kondycją polskiego systemu opieki, pomocy i wsparcia oraz poszukiwania skutecznych metod przeciwdziałania i rozwiązywania niepokojących problemów wykluczenia i niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży ( ks. R. Jusiak, ks. A. Łuczyński, L. Pietruszka).

Katedra stanowiła ważny filar w pracy naukowo-dydaktycznej Instytutu Pedagogiki KUL. Jej działalność stwarzała uniwersyteckie forum wymiany myśli i poszukiwania nowatorskich rozwiązań w obszarze ważnych współcześnie problemów związanych z zaspokajaniem ludzkich potrzeb i optymalizacją funkcjonowania człowieka w dynamicznie zmieniających się uwarunkowaniach środowiskowych i kulturowych. W badaniach naukowych prowadzonych przez pracowników Katedry priorytet stanowiły zagadnienia związane z troską o dobro i godność dziecka oraz jego najbliższego środowiska życia, narażonego – szczególnie w dobie globalizacji – na różnorodne zagrożenia i niepożądane wpływy czynników społeczno-politycznych i gospodarczych.

            Dorobek naukowo-badawczy i dydaktyczny Katedry pomnażany był w oparciu o poszukiwanie nowych obszarów refleksji i badań naukowych oraz kształcenia studentów w ramach realizowanej specjalności: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza i resocjalizacja.  Praca naukowo-badawcza prowadzona w Katedrze Pedagogiki Opiekuńczej koncentrowała się zatem wokół współczesnych zagadnień związanych ze społeczno-moralnym i opiekuńczo-wychowawczym funkcjonowaniem dzieci i młodzieży oraz osób starszych zagrożonych wykluczeniem i marginalizacją społeczną (R. Jusiak, A. Łuczyński, L. Pietruszka), jak i tej grupy młodego pokolenia, która wymaga już działań resocjalizacyjnych (T. Wach). W problematyce podejmowanej w Katedrze znajdowały się między innymi zagadnienia związane z ubóstwem, bezrobociem, bezdomnością, dotyczące dysfunkcji i patologii rodziny, sieroctwa społecznego, uzależnień, agresji i przemocy oraz przestępczości w śród nieletnich; zainteresowania pracowników Katedry dotyczyły również funkcjonowania instytucjonalnych (zakładowych) i rodzinnych form opieki i wychowania dzieci i młodzieży zagrożonych wykolejeniem społecznym, jak i instytucji o charakterze resocjalizacyjnym i „karnym”.         

  Prowadzona refleksja i badania naukowe prowadzone w Katedrze Pedagogiki Opiekuńczej koncentrowały się zatem wokół poszukiwania nowych i skutecznych sposobów profilaktyki, kompensacji i resocjalizacji oraz korzystnych sposobów intensyfikacji rozwoju i wychowania młodego pokolenia w niesprzyjającym środowisku życia. Ważnym elementem pracy Katedry było również zgłębianie i upowszechnianie, a także adaptacja do współczesnych uwarunkowań społecznych myśli twórców polskiej pedagogiki opiekuńczej i resocjalizacyjnej. W Katedrze podtrzymywane było twórcze rozwijanie zasady systemowości przekazywanych treści oraz kształcenia studentów w oparciu o chrześcijański system wartości (ks. R. Jusiak, ks. A. Łuczyński), przy pełnym uwzględnieniu integralnego ich rozwoju. Realizacja zadań odbywała się między innymi w oparciu o współczesne koncepcje krajowych i zagranicznych projektów badawczych. Systematycznie dążono do naukowego rozwoju pracowników katedry, którzy własne osiągnięcia udostępniali innym poprzez publikacje naukowe (monografie, artykuły), czynny udział w konferencjach oraz organizowanych cyklicznie sesjach i sympozjach naukowych. W Katedrze Pedagogiki Opiekuńczej w ramach podejmowanej międzynarodowej współpracy naukowo-badawczej, podejmowano trud pozyskiwania stypendiów i grantów naukowych. Przykładano również dużą wagę do działalności na rzecz popularyzującej wiedzę z zakresu pedagogiki opiekuńczej i resocjalizacyjnej. Troszczono się o  awans zawodowy pracowników katedry (uzyskanie stopni i tytułów naukowych).

            Smutnym wydarzeniem dla Katedry Pedagogiki Opiekuńczej była nagła śmierć (28. grudnia 2016 r.) dr hab. Tomasza Wacha, długoletniego pracownika Katedry. Profesor Tomasz Wach był cenionym w polce i zagranicą naukowcem, który uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk społecznych w zakresie pedagogiki – pedagogiki resocjalizacyjnej (APS, 19.XII.2016); doktora nauk humanistycznych w zakresie socjologii (UMCS, 1996); doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki (KUL, 2007). Pełnił funkcję pełnomocnika wojewody lubelskiego ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w latach 1993-94 oraz w roku 1998; od marca 2004 r. był kuratorem społecznym dla dorosłych w Sądzie Rejonowym w Lublinie. W 2006 r. został zatrudniony jako adiunkt  w Instytucie Pedagogiki KUL w Katedrze Pedagogiki Opiekuńczej.  Wcześnie zatrudniony był (od 1992 r.) w Schronisku dla Nieletnich w Dominowie (kierownik internatu, dyrektor, pedagog w zespole diagnostycznym). Profesor Tomasz Wach był uznanym specjalistą z zakresu problemów przestępczości nieletnich, przemocy i uzależnień; systemów współpracy instytucji i międzyinstytucjonalnych systemów pomagania; mediacji, negocjacji; subkultur młodzieżowych; wykluczenia społecznego, marginalizacji jako tła zachowań przestępczych. Był członkiem Zespołu Pedagogiki Chrześcijańskiej działającego pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Wielokrotnie nagradzany w tym dwoma nagrodami Ministra Sprawiedliwości i Medalem Komisji Edukacji Narodowej.