Czesław Strzeszewski (1903-1999)
Czesław Strzeszewski urodził się 21 października 1903 r. w Warszawie (zm. 4 VI 1999 w Lublinie), pochodził z rodziny ziemiańskiej. Uczęszczał do warszawskiego gimnazjum A. Mickiewicza, które ukończył w 1922 r., a następnie podjął studia rolnicze w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW). Kształcił się pod kierunkiem prof. W. Grabskiego. Po złożeniu pracy dyplomowej Znaczenie ekonomiczne produkcji ziemniaków otrzymał stopień inżyniera (1928) i pracował jako asystent w Zakładzie Polityki Ekonomicznej SGGW. W 1931 r. obronił doktorat na podstawie rozprawy Znaczenie prawa zmniejszającej się wydajności w produkcji rolnej (Warszawa 1934). Swoje pierwsze artykuły drukował na łamach „Rolnictwa”, „Ekonomisty”, „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego”, a także prasy narodowej oraz Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”, z którego ideami identyfikował się od wczesnej młodości.
W 1932 r., rekomendowany przez Grabskiego, przyjął propozycję ks. A. Szymańskiego podjęcia pracy naukowej w KUL. Został zastępcą prof. historii gospodarczej na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych KUL. Po habilitacji w SGGW z zakresu polityki ekonomicznej (Kryzys rolniczy na ziemiach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego 1807–1830, Lb 1934) objął Katedrę Polityki Ekonomicznej, a także kierował Katedrą Historii Gospodarczej KUL. Profesorem zwyczajnym został w 1946 r.
Zainteresowanie naukami społecznymi zbliżyły Strzeszewskiego do ks. Stefana Wyszyńskiego, z którym spotkał się po raz pierwszy w Radzie Społecznej utworzonej przez Prymasa A. Hlonda (1937). Obaj współpracowali także m.in. w Komisji Wiejskiej. Po wojnie Strzeszewski powierzył Wyszyńskiemu prowadzenie wykładów z katolickiej nauki społecznej na sekcji ekonomicznej Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych.
Wyrazem szczególnej identyfikacji Strzeszewskiego z problematyką wsi i rolnictwa była jego inicjatywa utworzenia w KUL Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi, którym kierował przez cały okres jego działalności (1945–1949). Program obejmował całokształt zagadnień rolniczo-gospodarczych oraz społeczno-kulturalnych zorientowanych na kształcenie inteligencji pracującej na wsi, zwł. w spółdzielczości, na bazie aksjologii chrześcijańskiej.
Jako członek Międzynarodowego Związku Badań Społecznych w Malines (Belgia) współpracował (korespondencyjnie, bo władze państwowe aż do lat 70. odmawiały mu zgody na wyjazd za granicę) w przygotowaniu Kodeksu Społecznego i Kodeksu Moralności Kultury.
W roku akademickim 1949/1950 był prorektorem KUL. W 1952 r., w rezultacie działań komunistycznych władz obliczonych na likwidację Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Strzeszewski wraz z grupą profesorów został z uczelni usunięty i pozbawiony prawa wykładania. Do pracy naukowej wrócił po październiku 1956 r. – na nowo powstały Wydział Filozofii Chrześcijańskiej, którym przez kilka kadencji kierował jako dziekan i prodziekan. W jego strukturę włączył sekcję filozofii praktycznej, umożliwiając realizację studiów społecznych. Na swoim seminarium naukowym zgromadził liczne grono uczniów, którzy z czasem stali się specjalistami w dziedzinie socjologii i katolickiej nauki społecznej (J. Kondziela, J. Krucina, W. Piwowarski, R. Dzwonkowski, W. Jacher, F. Mazurek, L. Dyczewski, W. Skrzydlewski i in.).
W 1968 r. został przewodniczącym polskiej Komisji Iustitia et Pax, był też czynny w innych gremiach naukowych tworzonych przez Episkopat Polski. Był członkiem m.in. Tow. Ekonomistów i Statystyków, Polskiego Tow. Historycznego, Polskiego Tow. Socjologicznego, Tow. Naukowego KUL, a także zespołów redakcyjnych czasopism krajowych i zagranicznych („Roczniki Filozoficzne”, „Roczniki Nauk Społecznych”, „Chrześcijanin w Świecie”). W redakcji Encyklopedii katolickiej kierował (1973–1989) działem „Nauki i organizacje społeczne”.
Za upowszechnianie katolickiej nauki społecznej otrzymał komandorię papieskiego Orderu św. Grzegorza (1975), uhonorowany został Nagrodą Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych (1973), Nagrodą Tow. Naukowego KUL im. ks. Idziego Radziszewskiego (1990); w 1993 L. Wałęsa przyznał S. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Pozostawił wiele maszynopisów i skryptów autoryzowanych, głównie z zakresu historii doktryn ekonomicznych i katolickiej nauki społecznej czasów najnowszych. Kierunki zainteresowań badawczych Strzeszewskiego to katolicka nauka społeczna, historia myśli gospodarczej i społecznej, metodologia nauk społecznych, etyka społeczna i gospodarcza, społeczno-moralne zagadnienia pracy i własności, zagadnienie rozwoju gospodarczego. W biografii intelektualno-naukowej S. można wyróżnić dwie fazy wyznaczone głównymi obszarami (przedmiotami) prac badawczych.
W drugiej fazie działalności badawczej Strzeszewski skoncentrował się na katolickiej nauce społecznej. Ważną rolę odegrały tu kontakty z ks. Szymańskim, socjologiem i rektorem KUL, a także z filozofią J. Maritaina. Poglądy franc. intelektualisty, zwł. filozoficzno-społeczne, wywarły szczególny wpływ na Strzeszewskiego i chociaż nie pozostawał wobec nich bezkrytyczny, podkreślał ich znaczenie w kształtowaniu własnych przekonań.
Akcentował pierwszorzędną rolę i znaczenie filozofii w uprawianiu nauk społecznych, głównie socjologii i ekonomii, których przedmiotem jest działalność społeczna człowieka (i jej przejawy). W życiu społecznym realizuje on podwójną rolę: jest jego przedmiotem (wszystkie zjawiska społeczne dotyczą człowieka) i podmiotem (wszystkie jego przejawy tworzone są przez ludzi). Nauki społeczne (humanistyczne) korzystają z pojęć filozoficznych i tym samym łączą się z określonym systemem filozoficznym. Wpływ na poglądy filozoficzne Strzeszewskiego wywarła filozofia społeczna św. Tomasza Akwinu i św. Augustyna, a także Maritaina, którego koncepcję humanizmu integralnego uważał za antytezę humanizmu antropocentrycznego.
Podkreślał, że natura nie zrodziła społeczności po to, aby człowiek szukał w niej celu swego życia, ale żeby w niej i przez nią mógł znaleźć pomoc w osiągnięciu pełni swego rozwoju. Celem każdej społeczności jest dobro wspólne (bonum commune), które jako dobro społeczne ma pierwszeństwo wobec dobra jednostki, ale nie jest ono oddzielone od dobra osoby. Celem życia społecznego jest pokój (concordia ordinata) – uporządkowana zgoda członków społeczności. Chrześcijański personalizm społeczny Strzeszewskiego, o profilu społeczno-wspólnotowym, uznaje niezbywalną godność każdego człowieka i jest afirmacją jego społecznej natury, uzasadnioną zarówno racjami filozoficznymi, jak i teologicznymi.
Jan Paweł II w korespondencji ze Strzeszewskim napisał m.in., że jego zasługi i „całej Jego szkoły” w upowszechnianiu „Ewangelii społecznej” są „pierwszoplanowe” (Na przełomie czasów, 321). Dzięki m.in. S. katolicka nauka społeczna jest uprawiana poza środowiskiem KUL-u, nie tylko w kościelnych ośrodkach naukowych.
Ważną publikacją była Ewolucja katolickiej nauki społecznej, w której S. całościowo ukazał przemiany nauki społecznej Kościoła po Vaticanum II, a także, przez nowe jej ujęcie, wskazał drogi wyjścia z kryzysu, w jakim się ona znalazła w końcu lat 60. XX w. Katolicka nauka społeczna, którą uprawiał w ramach tzw. socjologicznej szkoły lubelskiej, której był inicjatorem i kierownikiem, przyniosła mu niekwestionowany autorytet i uznanie w kraju i zagranicą.
Najważniejsze prace naukowe Czesława Strzeszewskiego: Integralny rozwój gospodarczy (Wwa 1976); Ewolucja katolickiej nauki społecznej (Wwa 1978); Praca ludzka. Zagadnienie społeczno-moralne (Lb 1978); Własność. Zagadnienie społeczno-moralne (Wwa 1981); Kardynała S. Wyszyńskiego wizja Kościoła i państwa (Wr 1990); Na przełomie czasów. Moje wspomnienia (Lb 1995); Katolicka nauka społeczna, Paris 1964 (pod pseud. Stanisław Jarocki), (Wwa 1985, Lb 1994, Lb 20034). Pełną bibliogr. prac S. wydano w: E. Balawajder, Czesław S. Uczony – praktyk – działacz (12–23); Czesław S. Współtwórca i świadek katolicyzmu społecznego w Polsce w XX wieku (51–81); Czesław S. Bibliografia prac (Lb 2003).
> Chrześcijańska doktryna społeczna. Stenogram z wykładów prof. Czesława Strzeszewskiego
> Tekst na podstawie: Edward Balawajder, Powszechna Encyklopedia Filozofii, t.9, Lb 2008, 237-240; Encyklopedia Filozofii Polskiej, t.2, Lb 2011,627-630.
Skrótów dokonał Tomasz Peciakowski.
