Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logikiZadaniem pracy jest przede wszystkim ukazanie uwarunkowań nowożytnej koncepcji logiki, a więc odpowiedź na pytanie: czy, a następnie w jakim stopniu i w jakiej formie specyfika nowożytnej epistemologii wpłynęła na powstanie nowej koncepcji logiki, opozycyjnej wobec ujęć tradycyjnych, czyli dokonań nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego (tzw. drugiej scholastyki)? Jest to opracowanie z zakresu historii filozofii nowożytnej, które nie wchodzi w specjalistyczne rozważania dotyczące specyfiki logiki formalnej tego okresu. Dotyczy bowiem raczej samej koncepcji logiki i form jej urzeczywistniania w zakresie przedmiotu i właściwych jej zadań, a także struktury jej ujęć podręcznikowych oraz prezentowanych w nich podstawowych rozstrzygnięć treściowych. Taki aspekt ujęcia jest możliwy, a nawet efektywny, gdyż już pobieżna wiedza dotycząca dziejów filozofii nowożytnej wskazuje, że „logiczne” dzieła oryginalnych myślicieli tego okresu były przedsięwzięciami bardziej „epistemologicznymi” niż „logicznymi”. Prezentowane opracowanie jest syntetyczno-analitycznym, sproblematyzowanym, zarysem historii epistemologii nowożytnej, umożliwiającym zbadanie stereotypów dotyczących charakteru i wartości nowożytnej kultury logicznej.

 

Przedstawienie uwarunkowań genezy nowożytnej logiki obejmuje nie tylko analizę oryginalnych dokonań filozoficznych tego okresu, ale także kwestię sposobu i zakresu ich upowszechniania; na ile ujęcia te były obecne w ówczesnej literaturze filozoficznej, zwłaszcza stworzonej dla potrzeb szkolnictwa. Tak zakreślony kontekst badawczy musiał z natury rzeczy uwzględniać szersze tło kulturowo-społeczne, a więc ideowe i instytucjonalne, np. w zakresie specyfiki ówczesnego szkolnictwa. Pozwoliło to dostrzec swoisty splot ciągłości i nowatorstwa charakterystycznego dla dziejów filozofii nowożytnej w warstwie problemowej i pojęciowej. Ujawnił się on zarówno w epistemologii tradycji racjonalistycznej, wywodzącej się od Kartezjusza, urzeczywistnianej w jakiejś mierze przez B. Pascala, G.W. Leibniza czy Ch. Wolffa, jak i epistemologii empirycznej, zainicjowanej przez F. Bacona i J. Locke’a, a znajdującej krańcowe zwieńczenie w pisarstwie E. Condillaca. Wykazano także, że w kulturze filozoficznej oświecenia dominuje podejście bardziej eklektyczne, które jest charakterystyczne nie tyle dla dokonań oryginalnych, co bardziej dla ówczesnych podręczników.

 

Spis treści

 

Wstęp

1. Przedmiot i metoda pracy

2. Logika i epistemologia - współczesne rozumienie terminów

a. Natura logiki

b. Natura epistemologii

 

I. Logika w średniowieczu, renesansie i nowożytnym szkolnictwie wyznaniowym

 

1. Logika w średniowieczu

a. System kształcenia

b. Logika w studium filozofii

c. Metodologia nauk

2. Logika w renesansie

a. Humanistyczna filozofia

b. Model nauczania

c. Logika a retoryka

3. Logika w szkole protestanckiej

a. Między religią a humanizmem

b. Podręczniki logiki

4. Logika w szkole jezuickiej

a. Model dydaktyczny szkolnictwa jezuickiego

b. Filozofia tzw. drugiej scholastyki

c. Podręczniki logiki

5. Streszczenie rozdziału I

 

II. Logika w nowożytnej tradycji racjonalistycznej

 

1. Początki nowożytnej metodologii nauk

a. Prorok nowej nauki - F. Bacon

b. Pierwsze próby empiryczno-matematycznego przyrodoznawstwa - Galileusz

2. Epistemologiczno-matematyczna interpretacja logiki - Kartezjusz

a. Wymogi stawiane nowej metodzie a metodologia tradycyjna

1° Nowa metoda a tradycyjna teoria rozumowań

2° Nowa metoda a metoda matematyczna

b. Metody odkrycia i uzasadniania

1° Komplementarność intuicji, dedukcji, enumeracji i analogii

2° Intuicja a sylogistyka

3° Intuicja a tzw. „natury proste”

c. Filozofia a przyrodoznawstwo

1° Cel, przedmiot, dziedziny i metoda nowej nauki

2° Teoriopoznawczy fundament nowej nauki

3° Metodologia dedukcjonistyczno-hipotetycznego przyrodoznawstwa

3. Rozumienie natury logiki w szkole kartezjańskiej

a. Matematyka a logika

1° Między metodą matematyczną, przyrodoznawstwem i „logiką serca” - B. Pascal

2° Formalizacja wiedzy - G. W. Leibniz

b. Koncepcja logiki jako „medicina mentis” - Logika z Port-Royal

c. Racjonalistyczny eklektyzm - Ch. Wolff

1° Metoda matematyczna czy sylogistyka?

2° Między teorią poznania a metodologią nauk

4. Streszczenie rozdziału II

 

III. Logika w nowożytnej tradycji empirycznej

 

1. Systemowy model empiryczno-matematycznego przyrodoznawstwa - I. Newton . .

2. Filozofia umysłu ludzkiego - J. Locke

a. Kontekst formułowania się epistemologii empirystycznej

b. Geneza idei

c. Wyróżniki wartościowego poznania i jego przedmiot

d. Rodzaje wartościowej wiedzy

1° Między intuicją, dedukcją i indukcją

2° Status poznania zmysłowego - możliwości i ograniczenia

3° Przyrodoznawstwo - od F. Bacona i R. Descartes'a do I. Newtona i P. Boyle'a (kontekst interpretacyjny)

4° Przeświadczenie - między pewnością a prawdopodobieństwem

e. Ocena tradycyjnej teorii rozumowań

f. Postulaty w zakresie programu dydaktycznego

3. Sensualistyczno-analityczny asocjacjonizm - E. Condillac

a. Geneza i granice poznania

1° Psychologia poznania jako swoista „metafizyka”

2° Rola potrzeb ludzkich w określeniu źródeł i granic poznania

3° Rola języka w poznaniu

b. Teoria wiedzy

1° Krytyka systemów

2° Drogi osiągnięcia wiedzy pewnej - oczywistość rozumowania, czucia wewnętrznego i faktu

c. Przedmiot i metoda nowej logiki

1° Logika jako refleksja nad naturą poznania - program reformy wiedzy

2° Logika jako metodologia - analiza w miejsce syntezy

4. Streszczenie rozdziału III

 

Zakończenie

Bibliografia

1. Źródła

2. Opracowania

Summary

 


 

Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki. Wydawnictwo KUL. Lublin 2003, ss. 724 (ISBN: 83-7363-114-3)

Autor: Anna Starościc
Ostatnia aktualizacja: 15.11.2013, godz. 22:38 - Anna Starościc