15 listopada 2012 r., w liturgiczne wspomnienie Alberta Wielkiego, podczas obchodów święta patronalnego Wydziału Filozofii, podjęliśmy refleksję nad kilkudziesięcioma latami współpracy filozofów KUL ze środowiskiem filozofów ATK/UKSW. JM Rektor KUL przyznał p. prof. Mieczysławowi Gogaczowi, ks. prof. Edmundowi Morawcowi i ks. prof. Mieczysławowi Lubańskiemu wyróżnienie Gratae Memoriae Signum Uniwersitatis [Znak wdzięcznej pamięci uniwersytetu]. Uroczyste wręczenie statuetek odbyło się 17 listopada 2012 r. (zob. galerię zdjęć)

 

 

ks. dr hab. Jan Krokos, prof. UKSW

Współpraca Filozofów KUL ze środowiskiem ATK/UKSW

 

Platoński dialog Fajdros kończy znana modlitwa Sokratesa i prośba Fajdrosa. Słowa modlitwy: „Panie przyjacielu nasz, i wy inni, którzy tu mieszkacie, bogowie! Dajcie mi to, żebym piękny był na wewnątrz. A z wierzchu co mam, to niechaj w zgodzie żyje z tym, co w środku. Obym zawsze wierzył, że bogatym jest tylko człowiek mądry. A złota obym tyle miał, ile ani unieść, ani uciągnąć nie potrafi nikt inny, tylko ten, co zna miarę we wszystkim". I prośba wsłuchanego w tę modlitwę Fajdrosa, skierowana do Sokratesa: „Pomódl się o to i dla mnie. Wspólna jest dola przyjaciół".

 

Z kilku racji przywołuję te słowa podczas dzisiejszej uroczystości obdarzenia przez Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II wyróżnieniem: Gratae Memoriae Signum Uniwersitatis trzech profesorów Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej: p. prof. Mieczysława Gogacza, ks. prof. Edmunda Morawca i ks. prof. Mieczysława Lubańskiego. Po pierwsze trwające już ponad pół wieku więzi filozoficznych środowisk obu uniwersytetów świadczą o przyjaznych relacjach między nimi, o wspólnej doli i niedoli, wyznaczanej przez czynniki zewnętrzne, ale jeszcze bardziej przez piękno rzetelnej pracy filozoficznej obu wydziałów. Po drugie - że nadal siebie potrzebujemy, choć nie tylko siebie, by dzisiaj samemu kroczyć ścieżkami mądrości i prowadzić nimi innych. Po trzecie - że modlitwą Sokratesa i prośbą Fajdrosa zakończył swoją prezentację Wydziału Filozofii ks. dziekan Stanisław Janeczek, z okazji 80-lecia KUL, a dzisiejsza uroczystość tamtą prezentację dopełnia o szczególne związki łączące środowiska obu uczelni.

 

Wyróżnieni dzisiaj wspomniani już trzej profesorowie Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, a obecnie - Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w sposób - można by rzec - paradygmatyczny ukazują owe związki naszych środowisk. Nie są z nami ciałem, bo każdy z nich zasłużył już na umieszczenie jego biogramu w Powszechnej Encyklopedii Filozofii, lecz są z nami duchem, wdzięczni za to, że na tej, bliskiej im Alma Mater, o nich się pamięta i tę pamięć utrwala.

 

 

Najstarszy spośród dzisiejszych laureatów, ks. prof. zw. dr hab. Mieczysław Cyprian Lubański (ur. 26 IX 1924 w Warszawie) po odbyciu studiów matematycznych na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego i uzyskaniu magisterium w zakresie topologii przez pięć lat, tj. do 1955 r. był asystentem przy Katedrze Geometrii u prof. dr. Karola Borsuka. W latach 1955-1958 odbył studia teologiczne w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie i po święceniach kapłańskich oraz rocznej posłudze wikariuszowskiej podjął studia z filozofii przyrody na KUL. Jeszcze jako student filozofii przez cztery lata był tu asystentem w Katedrze Filozofii Przyrody KUL aż do 1965 roku, kiedy to obronił doktorat z filozofii przyrody na podstawie pracy Próba analizy koncepcji indywiduum w fizyce i filozofii (promotorem był ks. prof. Stanisław Adamczyk). Dalsze lata pracy naukowej związał z Akademią Teologii Katolickiej i UKSW, a także z Papieskim Wydziałem Teologicznym w Warszawie, najpierw jako adiunkt na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK, a po uzyskaniu habilitacji w 1973 roku na podstawie rozprawy Filozoficzne zagadnienia teorii informacji od 1975 r. jako docent, a od 1982 r. jako profesor nadzwyczajnego, i od 1990 r. profesor zwyczajny.

 

Był m. in. kierownikiem Katedry Metodologii Nauk Systemowo-Informacyjnych, prodziekanem i dziekanem Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej i redaktorem naczelnym Studia Philosophiae Christianae.

 

W swych badaniach naukowych zajmował się istotą i rodzajami myślenia naukowego, filozoficznego i teologicznego, ewolucją pojęć oraz idei naukowych i filozoficznych, implikacjami filozoficznymi nowszych dziedzin naukowych, zwłaszcza systemowo-informacyjnych, antropologią systemową, zagadnieniami jedności i różnorodności wiedzy ludzkiej. Pracował także nad zagadnieniami z filozofii matematyki i filozofii przyrodoznawstwa. Podczas studiów na KUL zainteresował się cybernetyką, co doprowadziło go do studiów nad teorią informacji. Jego prace naukowe cechowała rzetelność i skrupulatność, a jego publikacje odznaczają się jasnością i zwięzłością. Mało znaną ciekawostką z jego życia może być to, że coroczne rekolekcje kapłańskie odprawiał razem z alumnami seminarium warszawskiego, będąc dla nich świadkiem kapłana intelektualisty i chrześcijanina głębokiej i prostej wiary. Wysoko cenił sobie książkę Zagadnienia filozoficzne współczesnej nauki, którą napisał wspólnie z księżmi profesorami Michałem Hellerem i Szczepanem Ślagą, również - tak jak on - absolwentami KUL.

 

 

Prof. zwyczajny dr hab. Mieczysław Gogacz (ur. 17 XI 1926 w Nadrożu koło Rypina) również KUL zawdzięcza swoje przygotowanie filozoficzne. W 1952 r. na KUL uzyskał magisterium na podstawie rozprawy Definicja ruchu u

Arystotelesa, napisanej pod kierunkiem ks. prof. S. Adamczyka. Dwa lata później został doktorem filozofii, przedkładając rozprawę Filozofia bytu w Beniamin major Ryszarda ze Świętego Wiktora, przygotowanej pod kierunkiem prof. S Swieżawskiego. Po doktoracie podjął zajęcia dydaktyczne na KUL. W 1960 r. habilitował się na podstawie rozprawy Problem istnienia Boga u Anzelma z Canterbury i problem prawdy u Henryka z Gandawy. W 1962 r. uzyskał stopień naukowy docenta. A od 1966 r. podjął pracę na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK, najpierw jako starszy wykładowca, następnie tegoż roku został mianowany docentem etatowym. W 1973 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a 1982 r. profesora zwyczajnego. Kierował Katedra Historii Filozofii, później - Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej. W ostatnich latach, przed przejściem na emeryturę, prowadził zajęcia także na Uniwersytecie Warszawskim, w Akademii Medycznej w Warszawie i w Wojskowej Akademii Technicznej. Jest członkiem wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, w tym członkiem Towarzystwa Naukowego KUL.

 

Pierwsze lata działalności naukowej poświęcił poznawaniu różnorodnych kierunków filozoficznych. Dokumentują te badania publikacje poświęcone Szkole Wiktorynów, Henrykowi z Gandawy, Anzelmowi z Canterbury, Tomaszowi z Akwinu, neoplatonikom. W tym samym czasie studiował problemy metafizyki bytu, odmiany tomizmu i teorie mistyki. Organizował zespoły badawcze zajmujące się w określonym czasie np. filozofią Henryka z Gandawy, filozofią arabską, Księgą o przyczynach, które skutkowało powstaniem szeregu prac dyplomowych, magisterskich i doktorskich z tego kręgu zagadnień. Przede wszystkim prof. Gogacz skupił uwagę na tekstach św. Tomasza z Akwinu, a badania nad tekstami zaczęły przybierać postać analizowania i doskonalenia dyscyplin filozoficznych, takich jak filozofia bytu, antropologia filozoficzna, etyka i pedagogika. W metafizyce przedmiotem uwagi stał się problem istnienia. W antropologii filozoficznej została rozwinięta i wykorzystana problematyka transcendentaliów. W etyce, którą określał oryginalnie: jako naukę o zasadach chronienia osób, uwyraźnił istnieniowe relacje osobowe, różne od istotowych relacji poznania i postępowania. Ponadto w etyce uznał za normę moralności mądrość jako usprawnienie intelektu i uwyraźnienie rozumnej natury człowieka. Opracował w pedagogice osobne normy wyboru czynności usprawniających władze człowieka i chroniących osobę ludzką przed skutkami fałszu i zła w kulturze. Temat kultury przewijał się przez wszystkie lata jego działalności badawczej i publikacyjnej. Badania nad mistyką często uzyskiwały postać publikacji na temat katolickiego życia religijnego. Swoją wersję tomizmu nazwał tomizmem konsekwentnym. Różnorakie związki z KUL kulminację znajdowały w dyskusjach szwagrów, które obaj znakomici szwagrowie często wspominają. Dzisiaj laureatami nagrody jego imienia za prace magisterskie często zostają absolwenci KUL (najbliższe wręczenie tych nagród - w sobotę).

 

 

Ks. prof. zwycz. dr hab. Edmund Morawiec (ur. 29 X 1930 w Lgoczance, woj. częstochowskie) studia odbył w Wyższym Seminarium Duchownym Redemptorystów w Tuchowie (1951-1957) i w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej (1958-1961), gdzie uzyskał magisterium (1961). Pracę doktorską pt.: Przedmiot a metoda w filozofii Kartezjusza, napisaną pod kierunkiem o. prof. Krąpca i wsparciu ks. prof. Kamińskiego, na tymże Wydziale w 1964 r., po czym od października został zatrudniony na ATK. Stopień doktora habilitowanego nauk filozoficznych w zakresie metafizyki uzyskał już ma ATK w 1971 roku na podstawie rozprawy: Rola intuicji w przyjmowaniu założeń w metafizyce ogólnej u J Maritaina. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1985 r., a stanowisko profesora zwyczajnego w 1993 r.

 

Ks. Morawiec pełnił dwie kadencje funkcję prodziekana Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej ATK i dwie kadencje funkcję prorektora. Przez wiele lat sekretarz redakcji „Studia Philosophiae Christianae” oraz zastępca redaktora naczelnego tego pisma. Kierował Katedrą Metafizyki.

 

Jego główne kierunki badań to metafizyka klasyczna, a przede wszystkim metodologia metafizyki i szerzej - filozofii. Ks. prof. Morawiec jeszcze we wczorajszej rozmowie ze mną podkreślał, że czuje się przede wszystkim metodologiem, zainspirowanym badaniami ks. prof. Kamińskiego. Zajmował się filozofią Boga, metodologią metafizyki klasycznej i pozaklasycznymi kierunkami filozoficznymi: Kartezjuszem, Kantem, Fr. Baconem - a obecnie - postmodernizmem. W ramach zainteresowań z zakresu metafizyki klasycznej szczególne znaczenie w jego badaniach mają następujące problemy: jedność filozofii klasycznej, zwłaszcza relacja między metafizyką a filozofią Boga, krytyka filozofii klasycznej, począwszy od najwcześniejszych czasów do czasów współczesnych; zadania filozofii klasycznej. Z zakresu metodologii metafizyki wyróżnić należy następujące zagadnienia: rola intuicji intelektualnej w filozofii klasycznej, a szczególnie w metafizyce; problem struktury metafizyki klasycznej; problem relacji między filozofią klasyczną a naukami szczegółowymi; problem języka metafizyki klasycznej.

 

Szkicując sylwetki dzisiejszych laureatów, dla wielu znanych, i doszukując się racji, dla których uznano ich za godnych wyróżnienia: Gratae Memoriae Signum Universitatis, gdyby ująć rzecz statystycznie, należałoby wyliczyć wspólne przedsięwzięcia naukowe KUL i ATK/UKSW, w których brali udział, sympozja i konferencje, seminaria, recenzje rozpraw doktorskich i habilitacyjnych, recenzje w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego, recenzje wydawnicze. Tak bowiem przez lata powojenne bywało, że żadne poważne przedsięwzięcie naukowe, organizowane przez nasze wydziały, nie obywało się bez udziału filozofów z KUL i ATK/UKSW. Nasze czasopisma naukowe były zawsze otwarte na autorów braterskiego Uniwersytetu; także nie tylko we własnym imieniu mogę stwierdzić, iż mogliśmy zawsze liczyć na siebie, na wzajemnie, życzliwe, a zatem i rzetelne wsparcie.

 

Kiedy dzisiaj zastanawiamy się nad współpracą między naszymi wydziałami, wypada zdać sobie sprawę, co dla młodszego i najmłodszego pokolenia tu obecnych filozofów nie musi być znane, że jej owoce, z których się chlubimy, zostały osiągnięte wbrew zamiarom ówczesnych władz państwowych, przy tendencjach izolowania obu naszych uczelni, w tym i wydziałów filozoficznych od reszty środowiska filozoficznego w Polsce, co paradoksalnie sprawiło, że izolowała się filozofia marksistowska, gdy na KUL i ATK wykładali usunięci z własnych uczelni profesorowie: Izydora Dąmbska, Roman Ingarden czy Władysław Tatarkiewicz. Kształtowanie się filozoficznego oblicza naszych wydziałów wynikało także z konieczności obronienia się przed zakusami ich marginalizacji.

 

Symptomatyczne w tej materii są początki Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej ATK. Powstał wraz z powołaniem tej uczelni uchwałą Rady Ministrów z 2 VIII 1954 r., z czym wiązało się usunięcie wydziałów teologicznych z Uniwersytetów Warszawskiego i Jagiellońskiego, a wraz z nimi - katedr filozofii chrześcijańskiej, i wyrzuceniu ich poza Warszawę do budynków Liceum Ojców Marianów, nie po to, aby stworzyć lepsze warunki dla rozwoju dyscyplin „kościelnych", lecz aby doprowadzić - ostatecznie – do likwidacji wyższego szkolnictwa kościelnego, w tym seminariów duchownych. Ale jak to często bywa, złe zamiary zrządzeniem Bożej Opatrzności dają początek dobrym dziełom, tak było i z dekretem Rady Ministrów powołującym ATK. Nie znalazłem np. wyjaśnienia, dlaczego utworzono ATK jako uczelnię z trzema wydziałami, skazując ją tym samym na rozwój, gdy w tym samym czasie, na podobnej podstawie i w podobny sposób utworzono Chrześcijańską Akademię Teologiczną jako uczelnię jednowydziałową, usuwając z UW Wydział Teologii Ewangelickiej.

 

Taka geneza wydziału sprawiła, że wśród jego wykładowców znaleźli się filozofowie ze zlikwidowanych wydziałów teologicznych z UW i UJ. Pierwszym dziekanem został ks. prof. dr hab. Piotr Chojnacki, a prodziekanem - ks. prof. dr hab. Kazimierz Kłósak. Pierwszy, po studiach we Fryburgu Szwajcarskim, Lowanium i Paryżu, był przede wszystkim związany z UW, ale przez kilka lat wykładał także na KUL. Drugi, absolwent UJ, Angelicum i Lowanium, wykładowca Jagiellonki, był także przez siedem lat - równolegle z ATK - kierownikiem Katedry Filozofii Przyrody KUL.

 

Z Wydziału Teologicznego UW zatrudnienie na ATK znalazł także ks. dr Marceli Molski, logik. Z Krakowa, w różnych okresach przybyli także ks. prof. Tadeusz Ślipko, etyk, p. prof. Andrzej Półtawski, fenomenolog. Z biegiem lat kadrę naukową wzmacniali właśni absolwenci: ks. dr Józef Edward Chalcarz, prof. Edward Nieznański, ks. prof. Józef M. Dołęga, prof. Stanisław Porębski, ks. prof. Kazimierz Kloskowski. Natomiast najliczniejszą grupę stanowią absolwenci KUL, którzy znaleźli się na ATK, dzisiaj UKSW, często dlatego, że doceniali znaczenie tej uczelni dla kultury chrześcijańskiej i polskiej i chcieli ją wesprzeć w czasach dla tej kultury niełatwych. Pozwolę z tego grona wymienić najznakomitszych: bp. Bohdana Bejzego, wspomnianego już ks. prof. Szczepana Ślagę, kard. Mariana Jaworskiego, bp. Bronisława Dembowskiego, ks. prof. Bernarda Hałaczka, a także profesorów związanych z KUL, ale także wykładających na ATK: ks. Józefa Iwanickiego, prof. Stefana Świeżawskiego, prof. Antoniego Stępnia i innych. Droga ks. prof. Iwanickiego jest szczególna: najpierw UW, potem KUL, a następnie ATK. Do tego grona należą dzisiaj honorowani profesorowie: ks. Mieczysław Lubański, p. Mieczysław Gogacz i ks. Edmund Morawiec.

 

Zaiste, wspólna jest dola przyjaciół, dlatego możemy z Fajdrosem prosić o wzajemną modlitwę, może nie do bogów antycznych, lecz do Jedynego Boga, źródła mądrości, wiedząc, że modlitwa otwiera serca i umysły na tych, za których się modlimy.

 

Lublin, dn. 15 listopada 2012 r.