Agnieszka Bangrowska

Tadeusz Maciąg 

 

PL: Konserwacja szesnastowiecznej powieści alegorycznej Desiderosvs ze zbiorów Biblioteki Opactwa Benedyktynek w Krzeszowie

EN: Conservation of the Sixteenth-Century Allegorical Novel Desiderosvs from the Collections of the Abbey Library of the Benedictine Sisters in Krzeszów

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 110 (2018)

Strony / pages: 23-34

 

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.110.02

 

 

 

Streszczenie

Badania konserwatorskie i mikrobiologiczne zostały przeprowadzone na XVI wiecznym zbiorze zatytułowany Desiderosvs, Abo Scieszka Do Milosci Bozey Y Do Doskonalosci Zywota Chrzescianskiego: Dialog dziwnie nabożny y ucieszny, z Hiszpańskiego na Włoski, Francuski, Niemiecki, Niderlandski Y Laciński ięzyk, / a teraz na Polski nowo przełożony przez Gaspra Wilkowskiego. Oryginalne dzieło zostało opublikowane w 1515 r. pod tytułem Espill de la vida religiosa. Książka została wydrukowana w Krakowie w 1589 r. w drukarni Andrzeja Piotrkowczyka. Książka wydrukowana jest na papierze czerpanym o niejednorodnej gramaturze w granicach od 52g/m2 do 76g/m2. Zawiera 154 karty zadrukowane obustronnie, pierwsze 18 kart nie posiada numeracji, następnie występuję 128 kart numerowanych i 8 kart nienumerowanych. Wymiary bloku książki wynoszą 15x10 cm. Wkład książki jest wieloskładowy. Tylna okładzina wykonana była z drewna bukowego. Przed podjęciem prac konserwatorskich wykonano dokumentację fotograficzna i opisową z uwzględnieniem analiz historycznych dotyczących rekonstrukcji oprawy. Wykonano badania laboratoryjne papieru: zbadano pH papieru, skład włóknisty, grubość i gramaturę oraz przeprowadzono badania mikrobiologiczne. Wyizolowane z obiektu grzyby zidentyfikowano do trzech gatunków: Chaetomium globosum, Alternaria alternata i Aspergillus niger. W związku z tym papier poddano dezynfekcji. Po wykonaniu próby odporności farby drukarskiej na wodę, karty papierowe poddano kąpieli dezynfekcyjnej w sterinolu oraz przeprowadzono kilkukrotne płukanie obiektu w czystej wodzie destylowanej następnie przeprowadzono właściwa kąpiel kart w letniej wodzie z dodatkiem mydła szarego. Mniejsze ubytki papieru uzupełniano ręcznie masą papierową z ICE w Łodzi na stole podciśnieniowym a duże ubytki i brakującą kartę 15 uzupełniono w maszynie do uzupełnień masą. Następnie na mokro przyklejono karty, używając do tego celu 3% wodny roztwór metylocelulozy, jednocześnie poddając papier odkwaszeniu. Jako środek odkwaszający użyto wodorotlenek wapnia. Zawarte w papierze substancje o charakterze kwasowym w reakcji z wodorotlenkiem wapnia uległy zobojętnieniu  a nadmiar wodorotlenku w ciągu kilku dni pod wpływem dwutlenku węgla z powietrza dał produkt reakcji czyli węglan wapnia, który stanowi rezerwę alkaliczną. W wyniku przeprowadzonych prac oczyszczono książkę z różnorodnych zanieczyszczeń, wzmocniono  strukturę papieru, uzupełniono rozdarcia i ubytki. Odtworzono oprawę wykorzystując drewno bukowe i cielęcą skórę. Dzięki tym badaniom książka przetrwa na kolejne lata i będzie służyć kolejnym pokoleniom.

Słowa kluczowe: konserwacja; kąpiel wodna; sterinol; grzyby; dezynfekcja; ochrona; Krzeszów

 

Summary

Conservation and microbiological research was carried out on a sixteenth-century collection entitled Desiderosvs, Abo Scieszka Do Milosci Bozey Y To Excellence, Zywota Chrzescianskiego: Dialog strangely devotional, from Spanish to Italian, French, German, Dutch Y Laciński ięzyk, and now for Poland postponed by Gaspra Wilkowski. The original work was published in 1515 under the title Espill de la vida religiosa. The book was printed in Krakow in 1589 at the printing house of Andrzej Piotrkowczyk. The book is printed on a handmade paper with a non-homogeneous basis weight ranging from 52g/m2 to 76g/m2. It contains 154 cards printed on both sides, the first 18 cards have no numbering, then there are 128 numbered cards and 8 unnumbered cards. The book is small. The dimensions of the book block are 15x10 cm. The contribution of the book is multiple. The rear cladding was made of beech wood. Before conservation works were carried out, photographic and descriptive documentation was made, including historical analyzes of the reconstruction of the luminaire. Paper laboratory tests were carried out: paper pH, fiber composition, thickness and basis weight were tested and microbiological tests were carried out. Mushrooms isolated from the object were identified to three species: Chaetomium globosum, Alternaria alternata and Aspergillus niger. Therefore, the paper was disinfected. After testing the resistance of the printing ink to water, the paper cards were subjected to a disinfectant bath in sterinol and the object was rinsed several times in pure distilled water, followed by a proper bath of cards in lukewarm water with the addition of gray soap. Smaller paper losses were supplemented manually with paper pulp from ICE in Lodz on the vacuum table, and large losses and missing card 15 were supplemented with a mass replenishment machine. The cards were then wet-glued using a 3% aqueous solution of methylcellulose while subjecting the paper to deacidification. Calcium hydroxide was used as deacidifying agent. The acidic substances contained in the paper reacted with calcium hydroxide and the excess of hydroxide in a few days under the influence of carbon dioxide from the air gave the reaction product, i.e. calcium carbonate, which is an alkaline reserve. As a result of the work carried out, the book was cleaned of various impurities, the paper structure was strengthened, tears and cavities were supplemented. The frame was reconstructed using beech wood and calf leather. Thanks to this research, the book will survive for the next years and will serve the next generations.

Key words: conservation; water bath; sterinol; fungi; disinfection; protection; Krzeszów

 

Bibliografia / References

PN-92/P-50116/03. Papier, tektura, masy włókniste. Oznaczanie składu włóknistego. Część 2. Próba wybarwiania odczynnikiem Herzberga.

Bover August, The spili de la vida religiosa ,”Multicultural Iberia. Language, literature, and music” ,Berkeley 1999.

Bover August, Desiderosus albo ścieżka do Miłości Bożej i do doskonałości żywota chrześcijańskiego. Polski przekład XVI-wiecznej anonimowej powieści katalońskiej, Spili de la vida religiosa Studia iberystyczne. Almanach kataloński, red. T. Kminowicz-Jaśkowska, F. Nawrocka, Kraków 2005, s. 171-182.

Cieszyńska Beata, Alegoryczna ścieżka do Miłości Bożej. O „Desiderosusie...” Kaspra Witkowskiego, w: Człowiek w drodze, t. 1, Droga w świecie literackim. Bydgoszcz 2000, s. 57-68.

Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, praca zbiorowa. T. 1, Małopolska. Cz. 1, Wiek XV-XVI, red. Alodia Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983, s. 147-169.

Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 22 (33), Kraków 1939.

Literatura ariańska w Polsce XVI wieku: antologia, oprac., wstęp i przypisy L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1959.

Fasatiowa Olga, Grzyby mikroskopowe w mikrobiologii technicznej, Warszawa 1983.

Gwioździk Jolanta, Desiderosus czyli o pobożnych staraniach księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, 41 (2009) s. 161-172.

Gwioździk Jolanta, Historyczne kolekcje klasztorne. Zarys problematyki badań, w: Bibliologia. Problemy badawcze nauk humanistycznych, red. D. Kuźmina, Warszawa 2007, s. 167-175.

Literatura ariańska w Polsce XVI wieku, antologia, oprac., wstęp i przypisy L.Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1959.

Lulewicz Henryk, Radziwiłł Mikołaj Krzysztof, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, Wrocław 1987, s. 349-361.

Kempa Tomasz, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549-1616), wojewoda wileński, Warszawa 2000.

Gwioździk Jolanta, Biblioteka panien benedyktynek łacińskich we Lwowie (XVI-XVIII wiek), Katowice 2001.

Ogierman Leonard, Konserwacja zabytkowego materiału bibliotecznego krakowskich paulinów na Skałce, Katowice 2005.

Sobucki Władysław, Odkwaszanie papierów zabytkowych, „Ochrona Zabytków”, 54/1 (212), 2001, s. 63-73.

 

 

Informacja o autorze / Information about Author

Agnieszka Bangrowska – dr chemii; adiunkt w Zakładzie Ochrony i Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych, Instytut Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Śląski;

e-mail: bakalarzadr@poczta.onet.pl

ORCID 0000-0002-5151-7099

 

Tadeusz Maciąg – mgr biologii, pracownik Zakładu Ochrony i Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych, Instytut Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Śląski;

e-mail: tadeusz.maciąg@us.edu.pl

ORCID 0000-0002-3234-3951