Elwira Warda:

PL: Antoni Gąsiorowski – drukarz i wydawca z Johannisburga w Prusach Wschodnich

EN: Antoni Gąsiorowski – a printer and publisher from Johannisburg in East Prussia

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 109 (2018)

Strony / pages: 347-362

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.109.16

 

 

Streszczenie

W XIX wieku w Europie nastąpił gwałtowny rozwój piśmiennictwa. Książki i czasopisma stały się bardziej dostępne i docierały nie tylko do wyższych sfer społeczeństwa, lecz także do ludności mniej zamożnej. Zaczęły powstawać nowe drukarnie, również na terenie Prus, np. w Poznaniu oficyna wydawnicza Walentego Stefańskiego czy w Toruniu drukarnia Ernsta Lambecka. W oficynach tych sztuki drukowania i drzeworytnictwa uczył się Antoni Gąsiorowski. Własną drukarnię założył w Brodnicy w roku 1847, ale już w 1848 roku przeniósł ją na Mazury do Szczytna (Ortelsburg), a rok później do Pisza (Johannisburg). W Szczytnie zaczął drukować dwujęzyczny tygodnik "Kurek Mazurski – Der Masurische Hahn", którego wydawanie kontynuował w Johannisburgu. Oficyna Gąsiorowskiego była jedną z bardziej prężnych drukarni w Prusach Wschodnich, w której powstawało wiele czasopism. Jednak większość z nich kończyła swój żywot na numerze okazowym, np. "Ewangelicki Tygodnik Gminny" czy "Gospodarz Mazurski". Oprócz tygodników Antoni Gąsiorowski wydawał również książki w języku polskim i niemieckim, głównie o tematyce religijnej, podręczniki szkolne oraz kalendarze. W latach 60. XIX wieku spod pras jego drukarni wyszły również pisma tłoczone czcionkami cyrylickimi przeznaczone dla staroobrzędowców. Oficyna Gąsiorowskiego działała w Johannisburgu do roku 1866. Jednak już od roku 1862 większość wydawnictw – włącznie z kalendarzem – zaczęła przejmować od Gąsiorowskiego księgarnia i drukarnia Ernsta Lambecka w Toruniu. Ostatnim z druków polskich – wydanych przez Antoniego Gąsiorowskiego w roku 1865 – była książka B. Schmolkego Bogu poświęcony klejnot złoty dla ludzi Boga Ojca i Ducha Świętego chwalących.

 

Słowa kluczowe: Kurek Mazurski, Prusy Wschodnie, staroobrzędowcy, kalendarz, Mazury, Antoni Gąsiorowski

 

 

Summary

In the 19th century, writing underwent a rapid development. Books and magazines were widely available, not only among high society but also among the people who were less wealthy. New printing houses were established, also in Prussia, such as Walenty Stefański’s printing house in Poznań and Ernst Lambeck’s printing house in Toruń. Antoni Gąsiorowski learnt the art of printing and making woodcuts in the above-mentioned places. He set up his own printing house in Brodnica in 1847, but he transferred it to Masuria to Szczytno (Ortelsburg) in 1848, and a year later to Pisz (Johannisburg). In Szczytno he started printing the bilingual weekly "Kurek Mazurski – Der Masurische Hahn", which he continued to publish in Johannisburg. Gąsiorowski’s printing house was one of the most active printing houses in East Prussia, in which a number of magazines were published. However, most of them were discontinued after releasing the first issue, for instance, "Ewangelicki Tygodnik Gminny" or "Gospodarz Mazurski". Apart from weeklies, Antoni Gąsiorowski published Polish and German books, particularly religious ones, course books and calendars. In the 1860s, his printing press also released the texts written in Cyrillic intended for the Old Believers. Gąsiorowski’s printing house operated in Johannisburg until 1866. Nevertheless, from 1862 onwards, most publications – including the calendar – were taken over by the library and printing house of Ernst Lambeck in Toruń. The last Polish print published by Antoni Gąsiorowski was the book by B. Schmolke The Gold Jewel Dedicated to God Intended for People Worshipping God the Father and the Holy Spirit. It was released in 1865.

 

Key words: "Kurek Mazurski", East Prussia, the Old Believers, a calendar, Masuria, Antoni Gąsiorowski

 

 

Bibliografia / References

Barke Hugon, Kazimierz Jaroszyk, Walka o Mazowsze Pruskie, Poznań 1931.

Chojnacki Wojciech, Chojnacki Władysław, Bibliografia kalendarzy wydanych w języku polskim poza granicami Polski od roku 1716 (Mazury, Śląsk, Górny i Dolny oraz Śląsk Cieszyński), Wrocław 1986.

Chojnacki Władysław, Bibliografia polskich druków ewangelickich Ziem Zachodnich i Północnych 1530-1959, Warszawa 1966.

Chojnacki Władysław, Szkice z dziejów polskiej kultury na Mazurach i Warmii, Olsztyn 1983.

Chojnacki Władysław, Uzupełnienie do wykazu polskich druków na Warmii ks. J. Obłąka,

„Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1 (1957) s. 85-96.

Chojnacki Władysław, Wydawnictwo i drukarnia Antoniego Gąsiorowskiego na Mazurach, „Rocznik Olsztyński”, 2 (1959) s. 47-80.

Estreicher Karol, Bibliografia XIX wieku, II wydanie tom 2, Kraków 1874, s. 79-82, s. 79-82.

Gwiazdka Cieszyńska nr 10, 5 marzec 1864, s. 80.

Iwaniec Eugeniusz, Droga Konstantyna Gołubowa od starowierstwa do prawosławia: karty z dziejów duchowości rosyjskiej w drugiej połowie XIX wieku, Białystok, 2001.

Jasiński Grzegorz, Kościół ewangelicki na Mazurach w XIX wieku (1817-1914), Olsztyn 2003.

Jasiński Grzegorz, Mazurzy w drugiej połowie XIX wieku: kształtowanie się świadomości narodowej, Olsztyn 1994.

Jasiński Janusz, Kościół katolicki i ewangelicki oraz inne związki wyznaniowe, w: Historia Pomorza, t. III, cz. 2, red. G. Labuda, Poznań 1996, s. 87-88.

Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską: rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XX wieku, Olsztyn 2003.

Jasiński Janusz, Poczucie regalistyczne, wyznaniowe i językowo-etniczne Mazurów w XIX wieku (do 1870 roku), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3-4 (1985) s. 264-277.

Jasiński Janusz, Wiosna Ludów. Polska praca organiczna, w: Historia Pomorza, t. 3 cz. 2, red. red. Gerard Labuda, Poznań 1996, s. 345-348.

Jasiński Janusz, Wykaz czasopism i kalendarzy polskich na Mazurach i Warmii z lat 1718-1939 znajdujących się w bibliotekach krajowych i zagranicznych, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2 (1961) s. 281-286.

Kamionkowa Janina, Życie literackie w Polsce w pierwszej połowie XIX w., Warszawa 1970.

Kętrzyński Wojciech, O Mazurach, Olsztyn 1988.

Kowalczyk Ryszard, Prasa lokalna w Polsce, Poznań 2000.

Mazury i Warmia 1800-1870: wybór źródeł, oprac. Władysław Chojnacki, Wrocław 1959, s. 253-254.

Obitz Kurt, Dzieje ludu mazurskiego, Dąbrówno 2007.

Oldenberg Friedrich Salomo Przyczynki do poznania Mazur, Warszawa 2000.

Oracki Tadeusz, Rozmówiłbym kamień...: z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, Warszawa 1976.

Rietz Henryk, Kultura umysłowa, w: Historia Pomorza, red. Gerard Labuda, t. 3 (1815-1850), cz. 3. Kultura artystyczna i umysłowa, Poznań 2001, s. 48-62.

Rondomańska Zenona, Polska pieśń religijna na Warmii w latach 1795-1939, Olsztyn 2002.

Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2 G-K, red. Zbigniew Nowak, Gdańsk 1994, s. 27-28.

Słownik Biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla: http://www.genpol.com/module-subjects-viewpage-pageid-153.html. (dostęp: 30.03.2018).

Słownik pracowników książki polskiej, red. Irena Treichel, Warszawa-Łódź 1972, s. 247.

Sobczak Jacek, Dzieje prawa prasowego na ziemiach polskich, Poznań 2009.

Sukertowa-Biedrawina Emilia, Karty z dziejów Mazur, Olsztyn 1961.

Szeląg Zdzisław, Literatura zabroniona 1832-1862: zjawisko – rynek – rozpowszechnianie, Kielce 1989.

Toeppen Max, Historia Mazur, Olsztyn 1995.

Wańkowicz Melchior, Na tropach Smętka, Kraków 1974.

Woźniczka-Paruzel Bronisława, Polski ruch wydawniczy w Prusach Zachodnich 1848-1914: próba syntezy, Toruń 1993.

 

Prasa

„Gwiazdka Cieszyńska”, nr 10, 5 marzec 1864, s. 80.

“Przegląd Poznański”, rok 15, 1859 s. 157.

 

 

Informacja o autorze / Information about Author

Elwira Warda – mgr mgr filozofii; starszy bibliotekarz w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL; e-mail: warda@kul.pl