Ks. Grzegorz Bujak

 

PL: Przemyskie synody diecezjalne biskupa Józefa Sebastiana Pelczara w 1902, 1908 i 1914 roku

EN: The synods of Przemyśl Bishop Józef Sebastian Pelczar of 1902, 1908 and 1914

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 110 (2018)

Strony / pages: 77-91

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.110.05

 

 

 

Streszczenie

W XIX w. na ziemiach polskich nie odbywały się synody diecezjalne. Dopiero w początkach XX w. biskup S. Pelczar w Przemyślu odprawił trzy synody w latach 1902, 1908 i 1914.  Stanowiły one ważny etap w odrodzeniu życia synodalnego w Kościele polskim, jakie nastąpiło po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.

Synody te posiadały swoją wewnętrzną dynamikę i były odzwierciedleniem ważnych przemian społeczno-religijnych w diecezji przemyskiej. Na szczególną uwagę zasługuje synod z 1902 r. Poprzedziły go trwające dwa lata przygotowania w ramach których przeprowadzona została intensywna akcja uświadamiająca duchowieństwo o znaczeniu synodu w kościele lokalnym. Odbywało się to głównie w cyklu artykułów na łamach „Kroniki Diecezjalnej Przemyskiej”. Oprócz aspektów historycznych informowano duchowieństwo o zagrożeniach modernistycznego podejścia do tej instytucji i wskazywano na rolę biskupa jako ustawodawcy, który jako jedyny na synodzie jest władny stanowić nowe prawo diecezjalne.

W pracach komisji synodalnych przygotowujących statuty synodalne było zaangażowanych wielu duchownych także z kręgów proboszczów i wikariuszy. Ważną rolę odgrywały dyskusje w czasie kongregacji dekanalnych, na których duchowieństwo parafialne mogło zgłaszać swoje postulaty. Udział księży w tych formach przygotowawczych miał dać im poczucie udziału w całości prac i wpływu na powstające regulacje. Właściwy synod w dużej mierze charakter formalno-obrzędowy, zgodny z tradycją kościelną sięgającą okresu potrydenckiego. Znaczna część synodu miała charakter liturgiczny wskutek czego na dyskusję nad statutami zostawało niewiele czasu.

   Z tego powodu dwa następne synody z 1908 i 1914 r. miały charakter kongregacji synodalnych, podczas których ograniczono stronę obrzędową, aby więcej czasu wykorzystać na dyskusję. Zmieniały się też jej formy. Zamiast tradycyjnego odczytywania statutów, księża wysłuchiwali odpowiednich wystąpień biskupa i referentów, po których odbywały się dyskusje i formułowano postulaty synodalne. Ta forma najwyraźniej była widoczna podczas synodu z 1914 r.

Efektem obrad synodów były decyzje o charakterze prawnym, ogłaszane mocą władzy biskupiej. Za każdym razem miały one nieco odmienną formę, mimo, że ich podstawę stanowiły statuty. Synod z 1902 r uchwalił 619 statutów i miały one bardzo tradycyjną formę i układ właściwe dla okresu potrydenckiego. Integralną częścią stanowionego wówczas prawa były instrukcje synodalne dotyczące między innymi takich zagadnień jak:  sposób przeprowadzania wizytacji dziekańskiej, czy odbywania kolędy.

Statuty z 1908 i 1914 r. nie znosiły uchwał z 1902 r., ale były ich uzupełnieniem i wyjaśnieniem w oparciu o ocenę skutków ich praktycznego funkcjonowania. Celem zatem było ich doprecyzowanie i uzupełnianie, a nie głębsze zmiany. Akta synodu z 1914 r. różniły się znacznie od poprzednich. Posiadały one formę sprawozdań z kolejnych sesji synodalnych. Wystąpienia biskupa o charakterze ascetycznym przytaczano w nich w streszczeniu, natomiast  w całości publikowano teksty referatów problemowych, wygłaszanych przez wyznaczonych księży. Następnie streszczano dyskusję i konkluzję biskupa, po czym zamieszczano tzw. rezolucje synodalne odnoszące się do problemów poruszanych w wystąpieniach.  Zawierały one wnioski i zalecenia dotyczące rozwiązywania różnych kwestii, w tym także duszpasterskich.

Zarządzenia synodalne najczęściej powtarzały przepisy Kościoła powszechnego, jedynie aplikując je do lokalnej sytuacji. Dotyczyły one m.in. funkcjonowania instytucji kościelnych, życia kleru i  wiernych świeckich, zagadnień dyscyplinarnych, głoszenia słowa bożego, czy katechizacji. Taka treść postanowień synodalnych nawiązywała do wiekowej tradycji Kościoła. Problematyką nową w statutach wszystkich trzech synodów przemyskich była kwestia społeczna. Zagadnienie to znalazło się szerzej w obszarze zainteresowania Kościoła od czasów Leona XIII. Śledząc postanowienia synodów biskupa S. Pelczara możemy zauważyć rozwój rozumienia tych zagadnień w środowisku kleru diecezji przemyskiej. Wskazują na wzrost znaczenia tej problematyki podczas synodów z 1908 i 1914 r w stosunku do roku 1902.

Słowa kluczowe: synod; diecezja przemyska; biskup Józef Pelczar

 

 

Summary

   In the 19th century, no diocesan synods were convened in Polish lands. It was not until the beginning of the 20th century that Bishop S. Pelczar organized three synods in 1902, 1908 and 1914. They played a crucial role in the revival of the synod life in Polish Church, which occurred after regaining independence in 1918.

   These synods had their internal dynamics and reflected important social and religious changes. A special attention should be paid to the synod of 1902. Numerous priests, including parish priests and curates, were involved in preparing synod statutes. Another important element was a discussion held during deanery congregations where parish priests could put forward their suggestions. Through taking part in these preparatory forms, priests could feel that they contributed to the regulations the synod introduced. A proper synod is of a formal and ceremonial nature, which is in accordance with the church tradition dating back to the post-Tridentine period. In general, the synod was of a liturgical nature and thus there was not much time to discuss the statutes.

   In order to allocate more time to discussion and reduce ceremonies, Bishop S. Pelczar decided to convene the two subsequent synods of 1908 and 1914 as synod congregations. The character of the discussion also changed. Instead of the traditional reading of the statutes, bishops and other speakers gave their presentations followed by discussions, after which synod directives were formulated. 

Synod gatherings resulted in legal decisions announced by the bishop who had the power to do so. Each time the decisions had a slightly different form despite the fact that they were based on the statutes. The synod of 1902 passed 619 statutes; they had a very traditional form and structure typical of the post –Tridentine period.

   The statutes of 1908 and 1914 did not revoke the resolutions of 1902 but supplemented and clarified them taking account of the evaluation of their effects in practice. Their aim was to supplement and clarify the previous resolution, not to make dramatic changes. The acts of the synod differed markedly from the previous ones. These were the reports of the synod sessions. Bishop’s ascetic conferences were summarized while problem presentations delivered by priests were published in full. Then the discussions and bishop’s conclusions were summarized, which was followed by the synod resolutions concerning the issues addressed in the presentations.  The resolutions focused on conclusions and recommendations on how to solve some problems, including pastoral ones.

Key words: a synod, the diocese of Przemyśl, Bishop Józef Pelczar

 

 

Bibliografia / References

Acta et statuta synodi dioecesanae premislensis quam A. D. 1902 Diebus 19, 20, 21, 22 Mensis Augusti habuit Josephus Sebastianus Pelczar episcopus premislensis latinorum, Premisliae 1903.

Akta i statuty kongregacji synodalnej. Synodu diecezjalnego dwudziestego odbytego w dniach 25, 26 i 27 sierpnia 1908 r. w Przemyślu pod przewodnictwem Józefa Sebastiana Pelczara biskupa przemyskiego ob. łac., Przemyśl 1908.

Akta Kongregacji Synodalnej czyli synodu diecezjalnego dwudziestego pierwszego odbytego w dniach 7. 8. 9 lipca 1914 roku w Chyrowie pod przewodnictwem Józefa Sebastiana Pelczara biskupa przemyskiego o. ł., Przemyśl 1916

Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.

Kurs praktycznych wykładów o pracy katolicko-społecznej, mający się odbyć 24 i 25 września b.r. w Przemyślu, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 7 (1907) nr 7-8, s. 291-292.

Sprawozdanie z kursu społecznego odbytego w Przemyślu dnia 24 i 25 września 1907, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 7 (1907) nr 9, s. 318.

Kochowski W., O synodzie diecezjalnym, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 1 (1901) nr 8, s. 294-302.

Kochowski W., O synodzie diecezjalnym, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 1 (1901) nr 10, s. 349-354.

Kochowski W., O synodzie diecezjalnym, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 1 (1901) nr 11, s. 393-395.

Kochowski W., O synodzie diecezjalnym, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 2 (1902) nr 4, s. 155-168.

Kochowski W., O synodzie diecezjalnym, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 2 (1902) nr 5, s. 207-215.

Pascendi dominici gregis, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 7 (1907) nr 10, s. 337-384.

Wezwanie na kongregację synodalną mającą się odbyć 25, 26, 27 sierpnia r. b. w Przemyślu, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 8 (1908) nr 6, s. 221-226.

Zapowiedź konferencji synodalnej w r. 1908, „Kronika Diecezji Przemyskiej”, 8 (1908) nr 1-2, s. 40-41.

Opracowania

Bar J., Działalność ustawodawcza biskupa przemyskiego J. S. Pelczara (1900-1924), „Prawo kanoniczne”, 19 (1976), nr 3-4, s. 81-111.

Bujak G., Synody diecezjalne Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1922-1931, Kielce 2010.

Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996.

Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772-1918, Kraków 1980.

Olszewski D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996.

Rok 1905 to początek nowoczesnej polityki, w: Rewolucja 1905. Przewodnik Krytyki Politycznej, red. K. Piskała, W. Marzec, Warszawa 2013, s. 65-89.

Zaleska I., Kościół a Narodowa Demokracja w Królestwie Polskim do wybuchu I wojny światowej, Warszawa 2014.

 

 

 

Informacja o autorze / Information about Author

Ks. Grzegorz Bujak - dr hab. historii; kierownik Katedry Administracji i Ustroju Polski, Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II;

e-mail: gbujak@kul.pl

ORCID 0000-0003-2298-2757