Filozofia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim

Filozofią zajmowano się w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim od początku istnienia tej uczelni. W ramach Wydziału Nauk Humanistycznych funkcjonowała sekcja (grupa) nauk filozoficznych. Poza tym zajęcia z zakresu filozofii prowadzono na innych wydziałach. Czołowymi nauczycielami dyscyplin filozoficznych lub pokrewnych byli: ks. Idzi Radziszewski, ks. Stanisław Domińczak, Bohdan Rutkiewicz, Jacek Woroniecki OP, ks. Józef Pastuszka, Henryk Jakubanis, ks. Antoni Szymański. Statut KUL z 1938 r. przewidywał utworzenie, obok dotychczasowych czterech, nowego wydziału filozoficznego.

Przerwa wojenna spowodowała, że Wydział Filozofii Chrześcijańskiej erygowano dopiero w 1946 r. (uroczyste otwarcie Wydziału miało miejsce 10 XI 1946 r., zajęcia rozpoczęły się kilka dni wcześniej). Zasadniczą rolę w jego organizacji odegrał ks. Józef Pastuszka, pierwszy dziekan. Obok niego głównymi wykładowcami byli: Stefan Swieżawski, ks. Stanisław Adamczyk, ks. Antoni Korcik, gościnnie Stefan Harassek, nieco później Feliks W. Bednarski OP. [więcej]

***

Filozofia w KUL jest wszechobecna. Nie przypadkiem najdłużej urząd rektorski w KUL sprawowali filozofowie, od ks. Idziego Radziszewskiego, przez o. Jacka Woronieckiego (także teologa moralisty), ks. Antoniego Szymańskiego (pierwszorzędnie podejmującego kwestie katolickiej nauki społecznej), ks. Józefa Iwanickiego, o. Mieczysława A. Krąpca po ks. Stanisława Wielgusa i ks. Andrzeja Szostka. Jak na średniowiecznych uniwersytetach, filozofia w KUL pełni funkcje propedeutyczne, a studenci wszystkich wydziałów, w sposób nieporównanie gruntowniejszy niż to ma miejsce na innych polskich uczelniach zdobywają ogólną kulturę filozoficzną. W filozofii widzi się bowiem nie tylko alma mater innych dyscyplin naukowych, które się z nich wyłoniły, ale także inspirujący, porządkujący i integrujący racjonalny fundament światopoglądu. W tym kontekście funkcja filozofii jest zbieżna z celem uniwersytetu jakim jest przygotowanie katolickiej elity intelektualnej.

W odniesieniu do dziejów filozofii w KUL w okresie powojennym można wyróżnić dwa nierówne okresy, czyli przed i po utworzeniu Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, a więc od 1946 r. W okresie pierwszym, tak jak przed wojną, filozofię można było studiować w cyklu czteroletnim na Wydziale Nauk Humanistycznych, co możliwe było także po utworzeniu wydziału filozofii, bowiem przyjęcia studentów filozofii na humanistykę wstrzymano dopiero w 1952 r., a w roku 1955 pozostali tam jeszcze studenci filozofii przeszli na wydział filozoficzny. Równocześnie dziekan nowoutworzonego wydziału pełnił, aż do 1949 r., funkcję prodziekana humanistyki, był bowiem na tym wydziale kierownikiem sekcji filozofii. Należy też pamiętać, że do likwidacji na Wydziale Nauk Humanistycznym grupy filozoficznej większość zajęć na tych sekcjach była prowadzona przez pracowników Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej. Formalnie wydział ten rozpoczął funkcjonowanie 10.11.1946 r., a jego dziekanem został ks. Józef Pastuszka, organizator tej instytucji powstałej z inspiracji ówczesnego bpa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego. Koncepcja wydziału nawiązywała niewątpliwie - co uwidoczniło się już w nazwie - do ideałów filozofii chrześcijańskiej stanowiącej racjonalny fundament światopoglądu chrześcijańskiego, umożliwiający sformułowanie całościowej wizji świata, przekraczającej specjalistyczny wymiar poszczególnych nauk. Równocześnie nawiązano zwłaszcza do ideałów tomizmu lowańskiego postulującego “vetera novis augere”, czyli łączyć dokonania tradycji filozofii wieczystej (arystotelesowsko-tomistycznej) z wynikami współczesnej filozofii i nauki, a tym samym zespalając metodę spekulatywną z historyczno-pozytywną. Jednocześnie, wbrew pozytywizującym tendencjom charakterystycznym dla uniwersytetów państwowych, nie ograniczano się do dyscyplin okołofilozoficznych, preferujących jedynie logikę tradycyjną i matematyczną (nazywaną logistyką), teorię poznania, psychologię i związaną z nią pedagogikę, oraz historię filozofii, ale także ontologię, teodyceę, kosmologię filozoficzną i etykę, a więc dyscypliny stanowiące serce filozofii wieczystej. [czytaj więcej]

Lubelska Szkoła Filozofii Klasycznej

Lubelska Szkoła Filozofii Klasycznej w sensie właściwym to środowisko filozofów z charakterystycznym dla niego stylem filozofowania, przede wszystkim związane z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, rozwijającym po II wojnie światowej wartościowe elementy filozofii klasycznej, zwłaszcza tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, szczególnie w zakresie egzystencjalnej teorii bytu, stąd określane często jako (neo)tomizm egzystencjalny. Gdy jednak autorzy z tego kręgu programowo deklarują nadto wykorzystanie niektórych osiągnięć filozofii współczesnej można mówić o Lubelskiej Szkole Filozofii Klasycznej w sensie szerszym.

Nazwa „Lubelska Szkoła Filozofii Klasycznej” jest używana tak programowo w samym środowisku lubelskim, jak też w opracowaniach spoza tej szkoły, w sensie opisowo-historycznym (genetycznym) i systematyczno-wartościującym dla wyakcentowania swoistości filozofii uprawianej na Wydziale Filozofii KUL (wcześniej Wydział Filozofii Chrześcijańskiej). Dotyczy to zwłaszcza filozofów działających na sekcji (specjalizacji) teoretycznej, choć w pewnej mierze także na filozofii przyrody. Stąd początkowo (od lat sześćdziesiątych) środowisko to określano jako „szkoła lubelska” czy „lubelska szkoła filozoficzna” [...]. Pełna nazwa tej szkoły została zainicjowana przez S. Kamińskiego, a utrwaliła się później w efekcie rosnącej samoświadomości metodologicznej lubelskich filozofów dla wyakcentowania twórczego (samodzielnego) podejścia w ramach  tradycji arystotelesowsko-tomistycznej (M.A. Krąpiec). Wbrew wcześniej podkreślanym związkom z neotomizmem, zwłaszcza w wersji egzystencjalnej, zaczęto eksponować fundamentalną rolę właściwej koncepcji bytu, stąd nierzadko termin ten utożsamiano z nazwą „filozofia bytu” (Lubelska Szkoła Filozofii Klasycznej w sensie wąskim).

W odniesieniu do niektórych autorów (Lubelska Szkoła Filozofii Klasycznej w sensie szerszym) podkreślenie „klasyczności” tego nurtu stymulował także fakt poszerzenia bazy doświadczenia historycznofilozoficznego przez wykorzystanie osiągnięć współczesnej fenomenologii (teoria poznania, ontologia i aksjologia), filozofii analitycznej (semiotyka) czy neokantyzmu, jednak bądź to przy zasadniczym podtrzymaniu korzeni tomistycznych (S. Kamiński, A.B. Stępień, Z.J. Zdybicka) lub przez zespolenie podejścia historyzującego z elementami ocen systemowych oraz z akceptacją nadto m.in. osiągnięć szeroko pojętego augustynizmu (S. Kowalczyk), bądź też w postaci oryginalnej formy personalizmu wyrastającego z nowej koncepcji etyki wykorzystującej fenomenologicznie pojęte doświadczenie wewnętrzne (K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek). Dokonania tej szkoły, zwłaszcza ujmowanej w sensie wąskim, są upowszechniane i rozwijane (modyfikowane) także w innych polskich ośrodkach filozoficznych, przede wszystkim na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (wcześniej Akademia Teologii Katolickiej – M. Gogacz i jego uczniowie).

Pomniki polskiej myśli filozoficznej, teologicznej i społecznej XX i XXI wieku

Pomniki polskiej myśli filozoficznej, teologicznej i społecznej XX i XXI wieku to nowy program Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego skierowany do humanistów. Nowy program umożliwi popularyzację dokonań wybitnych intelektualistów ostatniego stulecia.

W ramach konkursu dofinansowane zostaną m.in. przedsięwzięcia dokumentacyjne, badawcze, archiwalne oraz edytorskie. Uczestnicy programu otrzymają środki na przygotowanie nowych, krytycznych wydań pism polskich filozofów, teologów oraz myślicieli społecznych. Program obejmie również działania nastawione na rozpowszechnienie dzieł w domenie publicznej oraz digitalizację najnowszych zbiorów.

Do konkursu mogły być zgłoszone projekty obejmujące:

  1. opracowanie i publikację wzorcowych wydań pism polskich filozofów, teologów i myślicieli społecznych XX i XXI wieku, opatrzonych aparatem krytycznym;
  2. badania nad polską myślą filozoficzną, teologiczną i społeczną XX i XXI wieku, ze szczególnym uwzględnieniem jej związków z myślą europejską i światową;
  3. zachowanie polskiej spuścizny filozoficznej, teologicznej oraz z zakresu myśli społecznej w domenie publicznej;
  4. prace badawcze powiązane z digitalizacją zasobów źródłowych współczesnej polskiej filozofii, teologii i myśli społecznej.

Wydział Filozofii KUL został Laureatem prestiżowego grantu pt. Lubelska Szkoła Filozoficzna w ramach konkursu MNiSW pt. Pomniki polskiej myśli filozoficznej, teologicznej i społecznej XX i XXI wieku.

Kierownikiem projektu jest prof. dr hab. Agnieszka Maria Kijewska.

Lubelska Szkoła Filozoficzna

Lubelska Szkoła Filozoficzna to określenie sposobu uprawiania filozofii realistycznej (klasycznej), wypracowanego w latach 50. XX w. przez grupę filozofów KUL, charakteryzującego się realizmem poznawczym (przedmiotem poznania jest realnie istniejący byt), maksymalizmem (podejmowanie wszystkich egzystencjalnie doniosłych zagadnień), autonomią metodologiczną (wobec nauk przyrodniczo-matematycznych oraz teologii), transcendetalizmem twierdzeń (twierdzenia odnoszą się do całej rzeczywistości), jednością metodologiczno-epistemologiczną (ta sama metoda stosowana w dyscyplinach filozoficznych uprawianych przedmiotowo), spójnością (zagwarantowaną wewnętrzną zbornością przedmiotu) oraz obiektywnością (osiąganą dzięki samozwrotnej sprawdzalności twierdzeń, co uzyskiwane jest przez każdorazowe odnoszenie ich do oczywistości przedmiotowej); nazwa polskiej szkoły filozofii realistycznej (klasycznej), która powstała jako odpowiedź na narzucony administracyjnie pol. uczelniom marksizm, a także jako odpowiedź na dominujące w tym czasie inne nurty filozoficzne, jak fenomenologia, egzystencjalizm czy pozytywizm logiczny; w sensie szerokim: środowisko filozoficzne KUL.

O projekcie

Unikalne środowisko filozoficzne

Projekt ma za cel opracowanie i udostępnienie osiągnięć najwybitniejszych przedstawicieli filozoficznej szkoły lubelskiej i tych badaczy, którzy w różny sposób byli związani w okresie powojennym (od 1946 roku) z Wydziałem Filozofii na KUL-u. Należy pokreślić, że w tym okresie wytworzyło się w Lublinie unikalne środowisko filozoficzne, którego przedstawiciele, związani głównie z nurtem tomizmu egzystencjalnego (M. A. Krąpiec, Z. J. Zdybicka, S. Swieżawski), czerpali również inspirację z innych nurtów (np. fenomenologii, filozofii analitycznej) i szkół filozoficznych (K. Wojtyła, J. Gałkowski, A. B. Stępień) oraz rozwijali pogłębione badania historyczno-filozoficzne (M. Kurdziałek, S. Swieżawski, F. Tokarz) oraz logiczno-metodologiczne (S. Kamiński, J. Kalinowski, L. Borkowski). [więcej]

Zadania projektu

W ramach projektu zostanie powołana seria wydawnicza zatytułowaną Filozofia klasyczna na KUL-u, w której będą ogłaszane w formie książkowej rezultaty badań. Planowane jest wydanie 4 monografii. Na bazie tych monografii zostaną przygotowane 2 tomy w języku angielskim (prezentacja Filozoficznej Szkoły Lubelskiej i ocena jej osiągnięć), dostosowane do potrzeb i zainteresowań anglojęzycznych czytelników. Te tomy zostaną wydane w formie e-booków, gdyż ta forma publikacji jest łatwo dostępna dla potencjalnych zagranicznych czytelników.

Następne 5 tomów będą poświęcone edycji prac różnych autorów związanych z Wydziałem Filozofii KUL. [więcej]

Uzasadnienie podjęcia projektu

Osiągnięcia Lubelskiej Szkoły Filozoficznej stanowią ważną część dziedzictwa polskiej myśli filozoficznej. Dokonania przedstawicieli tej szkoły zostały jedynie w części opracowane: wydano większość dzieł M. A. Krąpca, T. Stycznia, J. Kalinowskiego, S. Kamińskiego czy K. Wojtyły. w ramach projektu chcemy wydać te niezwykle wartościowe prace pozostające wciąż w rękopisie. Opublikowane teksty przedstawicieli LSF pozostają niejednokrotnie trudno dostępne, dlatego ich upowszechnieniu służyć ma digitalizacja, dokonywana przy współpracy z Biblioteką Uniwersytecką KUL. Ważnym elementem projektu jest zebranie osiągnięć przedstawicieli szkoły i ich krytyczna analiza na tle innych nurtów filozofii współczesnej. [więcej]

przeczytaj więcej

Cele projektu

Krytyczna analiza

Przeprowadzenie krytycznej analizy poglądów przedstawicieli Szkoły wraz z tłem historycznym jej działalności oraz polemikami zarówno wewnątrz szkoły, jak i z jej zewnętrznymi oponentami.

Rękopisy

Opracowanie pozostających w rękopisach tekstów przedstawicieli szkoły oraz myślicieli związanych w tym czasie z Wydziałem Filozofii KUL.

Reedycja tekstów

Reedycja tekstów przygotowanych przez Lubelską Szkołę Filozoficzną.

Badania historyczno-filozoficzne

Prezentacja koncepcji badań historyczno-filozoficznych w Lubelskiej Szkole Filozoficznej.

Personalizm

Prezentacja personalizmu w  Lubelskiej Szkole Filozoficznej.

Digitalizacja

Digitalizacja trudno dostępnych prac przedstawicieli szkoły.

Tłumaczenia

Popularyzacja osiągnięć Lubelskiej Szkoły Filozoficznej w języku angielskim.

Open access

Zwiększenie dostępu do zasobów i spuścizny szkoły.

Kształcenie kadry

Edukacja i wspieranie kariery naukowej młodszych pracowników nauki.

Zadania

Monografie
4
E-book
2
Edycje prac
5
Książki w j. ang.
2

Mistrzowie o filozofii

Jeśli teologia korzystała zawsze z pomocy filozofii, to dziś filozofia ta musi stać się antropologiczna, to znaczy musi szukać w zasadniczych strukturach ludzkiej egzystencji wymiarów transcendentalnych, które składają się na podstawową zdolność człowieka do bycia wezwanym przez chrześcijańskie orędzie, aby podjąć je jako zbawcze, to znaczy jako odpowiedź całkowitej bezinteresowności na zasadnicze pytania ludzkiego życia.

Karol Wojtyła – Św. Jan Paweł II

Dlaczego w ogóle pojawia się pytanie o Boga, skąd pochodzi w człowieku myśl o Bogu, jakie są ostateczne źródła idei Boga? Jak wyjaśnić obecność pojęcia Boga w myśli ludzkiej, w ludzkiej kulturze, skoro Boga nikt nigdy nie widział? Jak wytłumaczyć fakt, że Bóg, który nie jest dany człowiekowi w poznaniu bezpośrednim (w doświadczeniu) jest trwale obecny w myśli ludzkiej i w ludzkiej kulturze? Jest On obecny nawet dziś po wielkich rewolucjach i po wielkich negacjach XX wieku.

Zofia Józefa Zdybicka
Zofia S. Zdybicka

Jest rzeczą niewątpliwą, że filozofia stanowi najstarszą gałąź wiedzy. Był taki okres w historii, w którym jeden człowiek mógł ogarnąć całokształt wiedzy. Żył też taki człowiek, który – jedyny chyba pośród ludzi – znał tyle, ile nauka znać pozwalała. Sprawił to nie tyle jego geniusz (chociaż wyjątkowego geniuszu nikt Arystotelesowi – bo o nim jest mowa – nie odmawia), ile raczej stan ówczesnej nauki, która stawiała dopiero pierwsze kroki i opanowywała pobieżnie podstawowe prawa dotyczące zasadniczych dziedzin rzeczywistości. Nauką wówczas była tylko filozofia.

Mieczysław A. Krąpiec
Mieczysław A. Krąpiec

Rozmaitość koncepcji filozofii okazuje, jak trudno podać jedną jej adekwatną definicję treściową. Zasadniczo bowiem różnie określano przedmiot, cel i metodę filozofii, której pojęcie samo jest przecież przedmiotem poznania filozoficznego i wymyka się filozoficznie neutralnej definicji. Najogólniej mówiąc, filozofia (gr. philein – kochać i sophia – mądrość, a więc umiłowanie mądrości) jest dziedziną dociekań nad najgłębszą racją, strukturą i sensem rzeczywistości oraz ostatecznymi warunkami wartościowego poznania lub naczelną zasadą postępowania. Istotną charakterystykę filozofii można uzyskać nie jako wypadkową różnych ujęć, lecz wskazując na stanowiska, jakie zajmowano w sprawie stosunku filozofii do innych typów wiedzy, wielości i jedności filozofii tudzież jej funkcji w kulturze.

Stanisław Kamiński

Więcej o Wydziale Filozofii KUL