Marek Hałaburda:

PL: Katedra p.w. Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku w opisie wizytacyjnym z 1829 roku

EN: The Cathedral dedicated to the Name of the Blessed Virgin Mary in Minsk in the visitation report of 1829

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 109 (2018)

Strony / pages: 207-242

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.109.10

 

 

Streszczenie:

Kościół p.w. Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku, wybudowano w latach 1700-1710, jako kościół klasztorny jezuitów. Po kasacie zakonu, został przekazany parafii. W 1797 r. budynek kościoła strawił pożar. Rok później świątynia wyznaczona została na katedrę utworzonej wówczas diecezji, ze stolicą w Mińsku. Odbudowana w latach 1798-1803 dzięki staraniom i funduszom bpa Jakuba Ignacego Dederki. W 1869 r. na skutek likwidacji diecezji, ponowie został zdegradowany do siedziby parafii. W listopadzie 1917 r. po reaktywowaniu diecezji mińskiej, kościół odzyskał rangę katedry. Jednak już w 1934 r. został odebrany wiernym. Zamknięty przez bolszewików, do 1941 r. był wykorzystywany jako garaż. Drugą wojnę światową przetrwał w stanie nienaruszonym, ale po wyzwoleniu przestał funkcjonować jako miejsce kultu. W 1947 r. władze sowieckie przekazały budynek na potrzeby klubu sportowego „Spartak”. W latach 1948-1951 kościół przebudowano na salę sportową. W 1982 r. przygotowano projekt jego restauracji, przeznaczając budynek na salę muzyki organowej i chórowej. W 1993 r. kościół katedralny powrócił do wiernych. W 1997 r. odbyły się uroczystości rekonsekracji świątyni. Aktualnie dawny pojezuicki kościół pełni rolę archikatedry, głównej świątyni archidiecezji i metropolii mińsko-mohylewskiej. Prezentowany protokół lustracji katedry mińskiej powstał w 1829 r., w ramach wizytacji metropolitalnej prowadzonej na obszarze archidiecezji mohylewskiej w latach 1828-1831 z mandatu abpa Kaspra Kazimierza Cieciszowskiego. Dokument jest przechowywany w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku (ros. Национальный исторический архив Беларуси), w zespole zatytułowanym „Mohylewski Rzymsko-Katolicki Duchowny Konsystorz” (ros. Могилевская р.-к. духовная консистория) pod sygnaturą: fond. 781, op. 27, sp. 427. Spisany został w języku polskim, całość zaś liczy 12 kart zapisanych dwustronnie. Edycję źródła przygotowano zgodnie z zasadami sformułowanymi w instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, autorstwa K. Lepszego, wydanej w 1953 r. w Warszawie.

Słowa kluczowe: diecezja mińska, bp Jakub Ignacy Dederko, katedra, Mińsk, wizytacja kanoniczna

 

 

Summary

The Church dedicated to the Name of the Blessed Virgin Mary in Minsk was built as a Jesuit monastery church in the years 1700-1710. After the dissolution of the order, it was given to the parish. In 1797 the church was damaged by fire. A year later, it was designated as a cathedral of the newly created diocese, with the capital in Minsk. It was rebuilt thanks to the efforts and funds of Bishop Jakub Ignacy Dederka in the years 1798-1803. In 1869, as a result of the liquidation of the diocese, it was again demoted to the seat of the parish. After reactivating the diocese of Minsk in November 1917, the church regained the cathedral status. However, in 1934, it was taken away from the faithful, closed down by the Bolsheviks, and used as a garage until 1941. It survived the Second World War intact but ceased to serve as a place of worship after liberation. In 1941 the Soviet authorities donated the building to the ‘Spartak’ sports club. In the years 1948-1951, the church was converted into a sports hall. The project of its renovation, prepared in 1982, stated that the building was intended to be used as a room for the organ and choir music. In 1993 the cathedral church was returned to the faithful and was reconsecrated in 1997. Currently, the former Jesuit church serves as a cathedral, the main church of the archdiocese and metropolis of Minsk and Mogilev. The presented report on the inspection of the Minsk cathedral was written in 1829, as a result of the metropolitan visitation conducted in the archdiocese of Mogilev in the years 1828-1831, ordered by Archbishop Kasper Kazimierz Cieciszowski. The document is held in the National Historical Archive of Belarus in Minsk (in Russian Национальный исторический архив Беларуси), in the fonds entitled “Mogilev Roman Catholic Consistory” (in Russian Могилевская р.-к. духовная консистория) – the reference number: fond. 781, op. 27, sp. 427. It was written in Polish. The whole document is comprised of 12 cards written on both sides. The edition of the source was prepared in accordance with the instructions included in the publication manual for historical sources from the 16^th to the mid-19^th century, written by K. Lepszy, published in Warsaw in 1953.

Key words: the diocese of Minsk, Bishop Jakub Ignacy Dederko, a cathedral, Minsk, a canonical visitation

 

 

Bibliografia / References

Narodowe Historyczne Archiwum Białorusi w Mińsku

(Национальный исторический архив Беларуси) (NIAB)

sygn. fond. 1781, op. 27, sp. 427      Визит Минского Кафедрального Костела 1829 г.

Źródła drukowane  

Directorium horarum canonicarum et missarum pro diaecesi vilnensi in Annum Domini 1805, Vilnae 1805.

Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi vilnensi in Annum Domini 1821, Vilnae 1821.

Directorium officii divini ac missarum ss. pro dioecesi minscensi in annum Domini 1856, Minsci 1855.

Directorium officii divini ac missarum ss. pro dioecesi minscensi in annum Domini 1857, Minsci 1856.

Directorium officii divini ac missarum ss. pro dioecesi minscensi in annum Domini 1859, Minsci 1858.

Directorium officii divini ac missarum ss. dioecesi minscensi in annum Domini 1864, Minsci 1864.

Ordo divini officii recitandi sacrique peragendi a clero romano-catholoco dioecesis vilnensis pro anno Domini 1876, Vilnae 1875.

Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mińskiego (1666-1721), oprac. J. Bartoszewicz, Warszawa 1862.

 

Opracowania

Artykuły do procesu informacyjnego o cnotach, opinii świętości i cudach Sługi Bożego Zygmunta Łozińskiego biskupa pińskiego, Drohiczyn n. Bugiem 1954, mps, Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie.

Chodźko Ignacy Borejko, Diecezja Mińska około 1830 roku. I. Struktury parafialne, oprac. M. Radwan, Lublin 1998.

Czeczott Witold, Dyecezya mińska i jej pasterz biskup Zygmunt Łoziński, Wilno 1925.

Dzwonkowski Roman, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917-1939. Martyrologium, Lublin 1998.

Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, opr. L. Grzebień, Kraków 2004.

Jelski Aleksander, Dzieje Dyecezyi Mińskiej w zarysie, Mińsk 1907.

Jougan Alojzy, Słownik kościelny łacińsko-polski, Sandomierz 2013.

Kasabuła Tadeusz, Kanonicy koadiutorzy w kapitule katedralnej wileńskiej w okresie przedrozbiorowym, „Rocznik Teologii Katolickiej”, 4 (2005) s. 111-127.

Kelly John Norman, Encyklopedia papieży, Warszawa 2006.

Korzon Tadeusz Mój pamiętnik przedhistoryczny, Kraków 1912.

Kowalewska Zofia, Obrazki mińskie 1850-1863, Wilno 1912.

Kumor Bolesław, Granice metropolii i diecezji polskich (968-1939), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 20 (1970) s. 253-374.

Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.

Lepszy Kazimierz, Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do poł. XIX w., Warszawa 1953.

Mińsk przez Władysława Syrokomlę, „Teka Wileńska”, nr 1 (1857) s. 173-199.

Mińsk przez Władysława Syrokomlę, „Teka Wileńska”, nr 2 (1857) s. 133-204.

Nabywaniec Stanisław, Mińska diecezja, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, red. S. Wilk, Lublin 2008, kol. 1184-1185.

Nasze kościoły, t. 1, cz, 2, Diecezja mińska, red. J. Żyskar, Warszawa 2001 (reprint).

[Nowodworski Michał], Mińska diecezja, w: Encyklopedia kościelna, t. 14, red. M. Nowodworski Warszawa 1881, s. 363-366.

Ostatnie chwile życia i śmierć ks. Zygmunta Łozińskiego, biskupa pińskiego, oprac. M. Hałaburda, Kraków 2013.

Paszenda Jerzy, Budowle jezuickie w Polsce XVI-XVIII w., t. 2, Kraków 2000.

Paszenda Jerzy, Kolegium jezuickie w Mińsku, „Lituano-Slavica Posnaniensia”, 5 (1992) s. 117-138.

Seppelt Franciszek Ksawery, Löffler Klemens, Dzieje papieży od początków Kościoła do czasów dzisiejszych, Poznań 1936.

Słownik języka polskiego, t. 1-11, red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1958-1969.

Słownik łacińsko-polski, t. 1-5, red. M. Plezia, Warszawa 2007.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 2016.

Turnau Irena, Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkacie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX wieku, Warszawa 1999.

Y. Z. [Sułkowski W.], Kartka z dziejów kościoła katolickiego w Rosji. Biskupstwo mińskie, Kraków 1889.

Zapiski ś.p. Jana Chodźki. O niektórych kościołach na Litwie, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, 4 (1959) s. 32-45.

Адамовіч Святлана, Цуд возражденія, „Наша Вера”, 1 (4) (1998) s. 13-18.

Блінова Тамара, Мінскі езуіцкі калегіум, w: Релігія і Церква на Беларусі. Энцыклапедычны Даведнік, red. Г. Пашкоў, Мінск 2001, s. 207-208.

Габрусь Тамара, Мураваныя харалы. Цакральная архітэктура беларускага барока, Мінск 2001.

Ганчарук Ігар, Іванавіч Андрэй, Рымска-Каталіцкі Касцёл у Беларусі (1772-1830), Гродна 2012.

Денисов Владимир, Площадь Свабоды щ Минске, Минск 1985.

Дзянісаў Уладзімір, Менскі езуіцкі калегіум, w: Вялікае Княства Літоўскае (енцыклопедыя), t. 2, red. Г. Пашкоў, Мінск 2007, s. 290-291.

Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мінск, red. С. Марцэлеў, Мінск 1988.

История Минска, red. И. Кравченко, Минск 1957.

Кулагін Анатолий, Каталіцкія храмы Беларусі, Мінск 2008.

Cлюнькова Инесса, Монастыри восточной и западной традиций. Наследие архитектуры Беларуси, Москва 2002.

Чернявская Тамара, Петросова Елена, Памятники Архитектуры Минска XVII – начала XX в., Минск 1984.

Яроменка Аляксей, Каталіцкія святыні. Мінска-Магілёўская архідыяцэзія, Мінск 2003.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Marek Hałaburda – dr historii; adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana

Pawła II w Krakowie; e-mail: marek.halaburda@upjp2.edu.pl