Prezentowany tom zawiera artykuły dwóch profesorów Katedry Metodologii Nauk na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II: Stanisława Majdańskiego i ks. Andrzeja Bronka, którzy przez wiele lat współpracowali ze sobą, przyjaźnili się, współkształtowali swoje myślenie i wspólnie pisali teksty. Obydwaj są kontynuatorami i współtwórcami tradycji metodologicznej KUL, stworzonej przez ks. prof. Stanisława Kamińskiego na Wydziale Filozofii w ramach Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, nazywanej też Lubelską Szkołą Filozofii Klasycznej.

 

Publikacja została przygotowana z intencją utrwalenia dorobku Wydziału i Szkoły, realizowanego przez dwóch ważnych jej przedstawicieli, należących do jej starszego pokolenia. Publikując tom chcieliśmy zebrać w jednej książce i zachować teksty, które ukazały się w różnych, często niszowych miejscach, gdzie rozproszone giną, nie mając szansy na szerszą recepcję. Zebrane razem tworzą swoistą nową jakość, syntezę wspólnych osiągnięć obydwu autorów, pozwalającą zaprezentować i wyakcentować to, co w dorobku Wydziału Filozofii i Szkoły było ważne, oryginalne i niepowtarzalne.

 

Miscellanea methodologica. Wybór tekstów Andrzeja Bronka SVD i Stanisława Majdańskiego

red. Anna Starościc
ISBN: 978-83-8061-888-6 
Stron: 480
Rok wydania: 2020
Wydawnictwo KUL, Lublin 

 

prof. dr hab. Andrzej Bronk SVD

dr Stanisław Majdański

 

Opera selecta: nauczyciele, inspiratorzy, przyjaciele

Monika Walczak, Agnieszka Lekka-Kowalik

 

Prezentowany tom zawiera artykuły dwóch profesorów Katedry Metodologii Nauk na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II: Stanisława Majdańskiego i ks. Andrzeja Bronka, którzy przez wiele lat współpracowali ze sobą, przyjaźnili się, współkształtowali swoje myślenie i wspólnie pisali teksty. Obydwaj są kontynuatorami i współtwórcami tradycji metodologicznej KUL, stworzonej przez ks. prof. Stanisława Kamińskiego na Wydziale Filozofii w ramach Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, nazywanej też Lubelską Szkołą Filozofii Klasycznej. Publikacja została przygotowana z intencją utrwalenia dorobku Wydziału i Szkoły, realizowanego przez dwóch ważnych jej przedstawicieli, należących do jej starszego pokolenia. Publikując tom chcieliśmy zebrać w jednej książce i zachować teksty, które ukazały się w różnych, często niszowych miejscach, gdzie rozproszone giną, nie mając szansy na szerszą recepcję. Zebrane razem tworzą swoistą nową jakość, syntezę wspólnych osiągnięć obydwu autorów, pozwalającą zaprezentować i wyakcentować to, co w dorobku Wydziału Filozofii i Szkoły było ważne, oryginalne i niepowtarzalne.

 

Dr Stanisław Majdański (ur. 1935) związany jest ze środowiskiem filozoficznym KUL od 1952 r., najpierw jako student, a od 1957 r. jako nauczyciel akademicki zatrudniony w Katedrze Metodologii Nauk na Wydziale Filozofii do 2010 r., kiedy przeszedł na emeryturę. Pozostaje nadal w żywych związkach z KUL, macierzystym Wydziałem i Katedrą. Trwają aktualnie w KUL przygotowywania do odnowienia jego doktoratu, obronionego w 1968 r. pod kierunkiem Kamińskiego (recenzenci: Mieczysław A. Krąpiec, Izydora Dąmbska), opublikowanego książkowo pt. Problemy asercji zdaniowej. Szkice pragmatyczne (Lublin: TN KUL 1972). Jest autorem około 50 artykułów, recenzji naukowych, recenzji na różne stopnie naukowe, wydawniczych i opinii doradczych. Pełna bibliografia opublikowanych prac Majdańskiego zamieszczona została w tym tomie.

 

Zainteresowania Majdańskiego dotyczą zwłaszcza metalogicznych i metafilozoficznych zagadnień z pogranicza logiki i filozofii, w tym podstaw i zastosowań logiki i filozofii, podstaw filozoficznych logiki i logicznych filozofii (w nawiązaniu do przedwojennego, polskiego programu zastosowania logiki do zagadnień filozoficznych). W swych badaniach łączy podejście semiotyczne z oryginalną wrażliwością i jedyną w swoim rodzaju kreatywnością językową oraz z myśleniem kombinatorycznym paletami możliwości. Uprawia filozofię, z jednej strony z wyraźnym odniesieniem do języka, tj. sięgając do świata metaforycznych i pierwotnych znaczeń językowych (Martin Heidegger) oraz uwzględniając wynikające stąd pojęciowe komplikacje, związane m.in. z podkreślaną przez siebie zmiennością i elastycznością czy wręcz „przewrotnością pojęć filozoficznych, często z dokładnością do sprzeczności”, z drugiej strony nawiązuje do maksymalistycznych, metafizycznych ambicji filozofii klasycznej w duchu Lubelskiej Szkoły Filozoficznej.

 

Publikacje i osiągnięcia Majdańskiego mieszczą się w kilku obszarach problemowych. Jednym z nich jest problematyka semiotyczna i pragmatyczna w centralnej monografii, Problemy asercji zdaniowej. Szkice pragmatyczne (Lublin: TN KUL 1972), oraz w artykułach, w których przeprowadza autorskie analizy dotyczące zdania-sądu, przeświadczenia, przekonania, dyskursu, struktury tematyczno-rematycznej wypowiedzi zdaniowych i jej przeniesienia na odpowiedniki logiczno-zdaniowe, wypowiedzi pierwszoosobowych i modalnych, wartości logicznych, języka logiki, notacji logicznych, psychologizmu i logicyzmu oraz fenomenu dyskusji. W monografii widoczne są typowe, podejmowane przez Majdańskiego zagadnienia, jego oryginalny styl myślenia, pokazywania komplikacji przy rozwiązywaniu problemów i językowej artykulacji. Opracowuje niełatwą problematykę asercji rozumianej jako kategoria pragmatyczna, podejmując równocześnie, świadomie, chociaż niejako przy okazji, szereg fundamentalnych problemów logiki i filozofii. W tamtych czasach jego badania pragmatyczne stanowiły novum, gdyż pragmatyka znajdowała się u początków rozwoju w przeciwieństwie do ugruntowanej już syntaktyki i semantyki. Także zainteresowania Majdańskiego semiotyką są pionierskie i wyprzedzają badania semiotyczne prowadzone w polskim środowisku logiczno-filozoficznym. Jest prekursorem i inspiratorem badań, prowadzonych nie tylko przez filozofów czy logików, ale także przedstawicieli innych nauk humanistycznych czy społecznych (psychologów).

 

Chociaż tematyka monografii jest zogniskowana wokół problematyki asercji, podejmuje równolegle problemy natury logiki w kontekście nauk pokrewnych, sympatyzując z ujęciami formalnymi, lecz interpretowalnymi treściowo, przedmiotowo, nawiązując tym samym do idei logiki filozoficznej, epistemicznej, zwłaszcza pragmatycznej, w tym głównie do koncepcji logiki i metodologii pragmatycznej Kazimierza Ajdukiewicza oraz pragmatyki Charlesa W. Morrisa, Rudolfa Carnapa i Richarda M. Martina. Dokonuje namysłu nad relacją logika – psychologia (i sąsiednie dziedziny) oraz nad opozycją psychologizm – antypsychologizm, próbując dokonać „dezabsolutyzacji jednostronności antypsychologistycznej krytyki” w odniesieniu do podstaw logiki i akcentując bliskie związki logiki i psychologii widoczne m. in. właśnie na przykładzie kategorii asercji. Przekraczanie granic, pokazywanie, że są one umowne, dostrzeganie, że w każdym pojęciu, tezie czy problemie zawarte są potencjalnie elementy jego opozycji, które pozwalają je w przekroju historycznym znaczeniowo modyfikować „z dokładnością do sprzeczności”, jest zasadniczym rysem postawy intelektualnej Majdańskiego.

 

W logice Majdański opowiada się za priorytetem semiotyki, a w semiotyce – pragmatyki. Stąd, jak sądzi, blisko już do psychologii i psychologizmu, a następnie do filozoficznej problematyki podmiotu i podmiotowości oraz kulturowo-osobowej perspektywy i językowo-humanistycznego obrazu świata Monografia uszczegóławia i rozwija wybrane problemy semiotyczne: kontekstową analizę asercji (wypowiedzi o charakterze asertywnym), aplikację pojęcia asercji do pragmatycznego podbudowania logiki zdań, eksplikację „pojęcia asercji elementami pragmatycznej interpretacji odnajdywanymi głównie u źródeł i podstaw (w tym semiotyczno-metodologicznych) współczesnych rachunków zdaniowych u danych autorów, zarówno w zakresie teorii, jak i praktyki”, wykorzystania funktora aktywności asercyjnej „do opisu pragmatycznego przekroju dynamicznie wziętej aktywności dyskusjonalnej ujętej predykatem dialogiczno-opozycjonalnego sporu”[1], zorientowaną humanistycznie i filozoficznie refleksję nad wybranymi aspektami relacji pragmatycznej aktywności rozumienia do asercji rozumianej jako uznawanie.

 

W Słowie wstępnym do swej publikacji dr Majdański stwierdza, że kieruje tę publikację zwłaszcza do przedstawicieli tzw. filozofii klasycznej – to on zresztą ukuł to pojęcie, które z czasem zaczęto używać na określenie Lubelskiej Szkoły Filozofii Klasycznej. Filozofia ta jako akceptująca, ale i krytyczna analiza filozofii i metafilozofii uprawianej na Wydziale Filozofii KUL, stanowi kolejny obszar problemowy publikacji Majdańskiego. Jako krytyczny czytelnik filozoficznego dorobku Wydziału Filozofii i Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, pozostaje w dyskusji z jej twórcami, Jerzym Kalinowskim, Kamińskim, Stefanem Swieżawskim, Krąpcem. Tematyka jego spekulatywnych, metafilozoficznych artykułów obejmuje zagadnienia metodologii metafizyki: metafizyka – ontologia, realizm, intuicja – dyskurs, transcendentalia – pryncypia, konwertybilia i reduplikatywy, uniwersalia, a także dynamikę filozofowania, w tym kontrolowaną „przewrotność filozoficznych pojęć”, klasycyzację i deklasycyzację w logice i w filozofii oraz filozofowanie z odniesieniem do języka i podmiotu poznającego. Uszczegóławia oraz problematyzuje w sposób jedyny w swoim rodzaju idee, zarysowane jedynie przez twórców Szkoły Lubelskiej. Nawiązuje przy tym do myśli Jana F. Drewnowskiego, zwłaszcza jego programu precyzacji filozofii klasycznej, a także szerzej do przedwojennej polskiej tradycji i programu zastosowań logiki do zagadnień filozoficznych.

 

Ważne publikacje Majdański poświęca – deskryptywnie, ale i projektująco – historii Wydziału Filozofii i Lubelskiej Szkoły Filozoficznej oraz ogólniejszej refleksji nad jej podejściem i dorobkiem w kontekście idei uniwersytetu, w tym uniwersytetu katolickiego Stopniowo poszerza krąg swych zainteresowań: od namysłu nad metodologią i logiką uprawianą na Wydziale Filozofii KUL, zwłaszcza dorobkiem Kamińskiego, przez refleksję nad filozofią uprawianą w KUL w kontekście instytucjonalnej struktury Wydziału Filozofii i uniwersytetu, aż po namysł nad miejscem studium logiki w kształceniu uniwersyteckim oraz nad współczesnym modelem uniwersytetu katolickiego w jego funkcji kulturotwórczej. Dostrzega i podkreśla znaczenie instytucjonalnych struktur, w jakich uprawiana jest filozofia i nauka, a także wagę stosowanego na ich określenie nazewnictwa. W tym kontekście umieszcza też postulat i projekt uniwersyteckiego naukoznawstwa, którego był w KUL inicjatorem i patronem.

 

Stałym punktem odniesienia i tematem prac Majdańskiego są zagadnienia filozofii praktycznej, zwłaszcza metaetyczne (w nawiązaniu do Karola Wojtyły i Tadeusza Stycznia): status filozofii praktycznej (Jerzy Kalinowski) i podstawy etyki (polska klasyczna tradycja Jacek Woroniecki, Feliks W. Bednarski i Wojtyła), etyczne podstawy pedagogiki, zwłaszcza kategoria sumienia i autorytetu (gdzie polemizuje z Józefem M. Bocheńskim, wyróżniającym autorytet epistemiczny i deontyczny; wyrażenie „autorytet moralny” – twierdzi Majdański – jest wyrażeniem redundantnym), metodologiczne i kulturotwórcze podstawy rodzinoznawstwa[2]. Zainteresowania te znalazły także swój wyraz w podejmowanych przez niego działaniach: jest m. in. długoletnim członkiem zarządu Instytutu Jana Pawła II KUL, współorganizował ze Styczniem Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II, którego tytułu jest pomysłodawcą. Jako wieloletni redaktor naczelny do dziś redaguje Summarium, ważny organ Towarzystwa Naukowego KUL[3].

 

Styl filozoficznego bycia i oddziaływania Majdańskiego określić można nie tylko jako sokratejski i dialogowy, lecz także po trosze perypatetycki: realizuje się znakomicie w twórczych i inspirujących rozmowach, prowadzonych z licznymi i różnorodnymi rozmówcami Jest cenionym i słuchanym autorytetem, inspirującym konsultantem wielu publikacji i prac, których powstanie i ideowy profil niejednokrotnie koncepcyjnie stymulował. „Stanisław Majdański jest nie tylko autorem określonych prac z zakresu filozofii, lecz przede wszystkim myślicielem, który żyje filozofią niezależnie od tego, w jakim stopniu jego twórczy namysł znajduje bezpośredni wyraz w rozprawach”[4].

 

Ks. prof. dr hab. Andrzej Bronk (ur. 1938) studia w KUL rozpoczął w 1965 r., gdzie uzyskał w 1968 r. magisterium z filozofii oraz w 1971 r. doktorat na podstawie pracy Język etnologii na przykładzie teorii religii W. Schmidta. Analiza metodologiczna (promotor Kamiński, recenzenci: Teofil Chodzidło, Józef Gajek), wydanej w 1974 r. przez TN KUL. W 1972 r. podjął zajęcia zlecone na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL, a w 1973 r. na stałe związał się z Katedrą Metodologii Nauk na Wydziale Filozofii KUL, kolejno przechodząc wszystkie szczeble akademickiego rozwoju: habilitacja w 1982 r. na podstawie pracy Rozumienie – dzieje – język. Filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera (Lublin: RW KUL 1982, wydanie poprawione 1988; recenzenci: Dąmbska, Kamiński) i profesura w 1997 r. na podstawie dorobku z kluczową publikacją Nauka wobec religii. Teoretyczne podstawy nauk o religii (Lublin: TN KUL 1996, kolejne wydania w wersji znacznie poszerzonej i zmienionej pod nowym tytułem: Podstawy nauk o religii; Lublin: TN KUL 2003, 2009). W 2011 r. przeszedł na emeryturę, jednak jego współpraca z Katedrą Metodologii Nauk i Wydziałem Filozofii KUL trwa nadal. W latach 2011-2015 pracował jako profesor w Wyższej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy. Obok wspomnianych prac jest autorem książki Zrozumieć świat współczesny (Lublin: TN KUL 1998), redaktorem kilku prac zbiorowych, m.in. Filozofować dziś. Z badań nad filozofią najnowszą (Lublin: TN KUL 1995), autorem ok. 170 artykułów, w tym napisanych wspólnie z Majdańskim, szeregu recenzji, haseł oraz tłumaczeń. Pełna bibliografia jego prac znajduje się w niniejszym tomie. Jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

 

Bogate zainteresowania i filozoficzny dorobek Bronka obejmuje problematykę ogólnej metodologii nauk i filozofii nauki, w tym przede wszystkim metodologii nauk religiologicznych, metodologii nauk humanistycznych, metodologii pedagogiki oraz filozofii niemieckiej – hermeneutyki filozoficznej i anglosaskiej filozofii analitycznej[5]. Jeszcze na etapie przygotowywania pracy doktorskiej Język etnologii na przykładzie teorii religii W. Schmidta. Analiza metodologiczna (1974) Bronk zajął się metodologiczną problematyką nauk o religii, które to zainteresowania wynikały poniekąd z jego przynależności do Zgromadzenia Księży Werbistów (Societas Verbi Divini), podejmującego teoretycznie i praktycznie problematykę religii (chrześcijaństwa) w kontekście misyjnym. Już w tej wczesnej publikacji widoczny jest charakterystyczny dla autora styl myślenia i podejście: pisze swe teksty z pozycji metodologa, ukształtowanego i wychowanego na współczesnej metodologii nauk i filozofii nauki z dbałością o kulturę metodologiczną. Książka podoktorska nie jest pracą z historii etnologii i nie tyle jest poświęcona językowi etnologii, ile stanowi próbę namysłu nad poznawczą wartością teorii Wilhelma Schmidta. Autor rozważa trzy główne tezy Schmidta: monoteizm – że u początków religii (wbrew ewolucjonistom) znajdują się wierzenia monoteistyczne; pramonoteizm – jako wyjaśnienie dla pierwotnego monoteizmu; praobjawienie – jako wyjaśnienie pramonoteizmu. Książka dała początek szeregowi dalszych prac polskich autorów poświęconych etnologicznej szkole Schmidta.

 

W nurcie problematyki religiologicznej powstały liczne artykuły Bronka, których zwieńczeniem i wykładnią sposobu myślenia autora jest książka Podstawy nauk o religii (Lublin: TN KUL 2003, 2009). Napisana została nie z punktu widzenia historyka nauki a metodologa i filozofia nauki, zainteresowanego przedmiotem, celami, metodami, stawianymi pytaniami i całościowym instrumentarium metodologicznym, pozwalającymi scharakteryzować dyscypliny naukowe. Charakterystyczną cechą uprawianej przez Bronka metodologii nauk religiologicznych jest jej gruntowne osadzenie w ogólnej metodologii nauk i filozofii nauki, co pozwala uzyskać pogłębione, integrujące i interdyscyplinarne spojrzenie na nauki o religii w kontekście metodologicznej charakterystyki nauki jako takiej oraz metodologii różnych typów nauk: humanistycznych, społecznych i przyrodniczych.

 

Ze względu na swój zakres i ambicje do kompletności i kompleksowości opracowania Podstawy nauk o religii nie mają swego odpowiednika w literaturze, obejmując metodologiczną charakterystykę najważniejszych dziedzin badań religioznawczych. Nastawiona na erudycyjne dostarczenie czytelnikowi informacji o literaturze światowej i aktualnym stanie badań nad religią, książka udostępnia ówczesną literaturę z zakresu metodologii nauk o religii. Prezentuje oryginalne, nie występujące w literaturze światowej podejście przy wykorzystaniu narzędzi metodologicznych wypracowanych w Lubelskiej Szkole Filozoficznej.

 

Książka Podstawy nauk o religii funkcjonuje w polskim środowisku badaczy religii jako podręcznik i kompendium wiedzy o badaniach nad religią, wyznaczając sposoby myślenia i podejścia do religii kolejnych pokoleń uczonych[6]. Opowiadając się za uznaniem wielu zasadnych sposobów badania zjawisk religijnych oraz umieszczając filozofię religii i teologię religii obok empirycznych nauk o religii (religioznawstwa), Bronk przeciwstawia się istniejącej od XIX w. tendencji w polskim religioznawstwie, a nasilonej w czasach powojennych, do dzielenia religioznawców według kryteriów światopoglądowych i religijnych. Postuluje, by takimi różnicującymi kryteriami były wyłącznie kryteria metodologiczne (przedmiot badań, problematyka, cele i metody badawcze, język, techniki i narzędzia badawcze). Dowartościowując różne podejścia teoretyczne w naukach o religii, zauważa, że w przeszłości „najbardziej uogólnione teorie religii są dziełem myślicieli, którzy nigdy »nie splamili się« pracą terenową (skrajny jest przypadek Wilhelma Schmidta) i nie spotkali się bezpośrednio z opisywanymi i wyjaśnianymi przez siebie zjawiskami”[7]. Ks. Bronk nigdy nie porzucił problematyki nauk o religii, rozwijając w kolejnych publikacjach wybrane tematy z zakresu badań nad religią i jej sytuacją (zwłaszcza chrześcijaństwa) we współczesnym świecie (najnowszy artykuł: Świecki humanizm jako alternatywa światopoglądu religijnego (w nawiązaniu do poglądów Philipa Kitchera, 2017)).

 

Zapoczątkowane przez Bronka w latach 70. XX w. badania nad filozofią Hansa-Georga Gadamera i hermeneutyką filozoficzną są kolejnym oryginalnym i prekursorskim obszarem jego badań i aktywności publikacyjnej, które zaowocowały monografią Rozumienie, dzieje, język: filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera (Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1982, 1988) oraz szeregiem artykułów, haseł i innych opracowań. Publikacje te na czele ze wzmiankowaną monografią sprawiły, że uważany jest za nestora problematyki filozoficznej hermeneutyki w Polsce. Monografia o Gadamerze była pierwszym tak szerokim opracowaniem filozoficznej hermeneutyki, nie mającej odpowiednika nie tylko w Polsce, lecz także w literaturze światowej Stanowi bogatą i wnikliwą rekonstrukcję hermeneutyki Gadamera, skoncentrowaną na kategoriach rozumienia, dziejowości i języka, a także prawdy i metody. Autor przeprowadza metodologiczną charakterystykę hermeneutyki Gadamera głównie w jej wymiarze epistemologicznym, interpretując ją jako teorię ludzkiego poznania. Takie podejście epistemologiczno-metodologiczne jest mało obecne wśród badaczy Gadamera Bronk stara się pokazać, że kwestionując paradygmat pozytywistyczny nauki i poznania, Gadamer poszerza rozumienie epistemologii, nauki i metody tak, by objęły one typy poznania, odbiegające od przyrodoznawczego.

 

Istotny obszar badań Bronka stanowi ogólna metodologia nauk i metodologia filozofii. Badania nad hermeneutyką filozoficzną wyznaczyły antynaturalistyczny sposób widzenia nauk humanistycznych i sposób uprawiania metodologii nauk humanistycznych. Opublikował on (niekiedy z Majdańskim) szereg artykułów, poświęconych rozumieniu nauki (w nawiązaniu do metodologicznych poglądów Kamińskiego), porządkowaniu nauk, typom nauk (podstawowe – stosowane) i metodologicznemu statusowi różnych typów nauk oraz ich wzajemnym relacjom, jak: filozofia (zwłaszcza klasyczna i hermeneutyka), filozofia a nauka, teologia a nauki przyrodnicze, status metodologiczny teologii, metodologiczna charakterystyka nauk humanistycznych, status metodologiczny pedagogiki oraz teksty poświęcone podstawowym kategoriom metodologicznym i filozoficznym, m.in. tradycja, klasyczność, dziejowość, opis, czy kluczowa dla metodologii kategoria metody (naukowej). Stanowią one rozumiejące, osadzone historycznie, wielowątkowe i oryginalne co do sposobu podejścia i stylu filozofowania publikacje, nie spotykane w literaturze filozoficzno-metodologicznej.

Ważnym obszarem zainteresowań i publikacji Bronka jest także współczesna filozofia, w tym – oprócz hermeneutyki filozoficznej – (anglosaska) filozofia analityczna. Odznaczając się szczególną umiejętnością dostrzegania i wychwytywania nowych idei pojawiających się w filozofii i dostrzegania zmienności, trendów i mód, potrafi uchwycić specyfikę współczesnego klimatu intelektualnego w filozofii, a także generalnie, w humanistyce i kulturze, co znalazło m.in. swój wyraz w autorskiej publikacji Zrozumieć świat współczesny (Lublin: TN KUL 1998), pracy pod jego redakcją Filozofować dziś. Z badań nad filozofią najnowszą (Lublin: TN KUL 1995) oraz w szeregu artykułów. Podejmują one m.in. problematykę: demarkacjonizm – antydemarkacjonizm w filozofii, fundamentalizm – antyfundamentalizm filozofii i kultury, postmodernizm, relatywizm, pluralizm kultur i relatywizm kulturowy, kryzys filozofii i kultury, prawda i kultura europejska, a także analizę współcześnie eksploatowanych kategorii jak godność człowieka czy dialog. Typowe dla jego postawy intelektualnej jest staranie „o to, by mniej oceniać, a więcej rejestrować, opisywać, porządkować – i tak rozumieć”[8]. Jego teksty są erudycyjne, oparte o duży materiał faktograficzny i dzięki temu pozwalają na kompleksowe ujęcie podejmowanej problematyki. Jego wyczucie współczesnego świata znajduje również wyraz w zainteresowaniu i szczególnym entuzjazmie wobec nowych technologii[9]. Bronk opublikował szereg recenzji prac, podejmujących problematykę stosunku wiary, religii i teologii do nauki, metodologii nauk, języka religii, logiki i semiotyki, filozofii Ludwiga Wittgensteina, antropologii i etnologii[10]. Jest też tłumaczem tekstów z języka angielskiego i niemieckiego na język polski, wśród których istotne oddziaływanie miały przekłady Bernarda J. F. Lonergana Metoda w teologii (Warszawa: PAX 1976) i Guntera Lanczkowskiego Wprowadzenie do religioznawstwa (Warszawa: Verbinum 1986).

 

Zamieszczone w książce artykuły powstały w latach 1980-2014, a więc na przestrzeni niemal 35 lat. Pierwsze z nich ukazały się jeszcze za życia Kamińskiego, większość jednak między rokiem 1991 a 2010 w czasie najintensywniejszej publikacyjnej współpracy obu autorów. Najnowszy opublikowany tu artykuł Majdańskiego pochodzi z 2014 r. Głównym kryterium doboru tekstów było zebranie w jednym tomie najważniejszych, wspólnych tekstów obydwu autorów Pominięto jedynie te, które powielają treści artykułów wybranych do opublikowania lub stanowią ich zmienione wersje Indywidualne, osobno napisane przez Bronka lub Majdańskiego teksty zostały wybrane przez samych autorów z intencją, że uważają je za ważne a równocześnie trudno dostępne. Pominięto teksty, które chociaż reprezentatywne i ważne, nie mogły zostać włączone ze względu na ograniczony rozmiar tomu. Najpierw w porządku chronologicznym umieszczono wspólne artykuły Bronka i Majdańskiego, a następnie – także w porządku chronologicznym – teksty poszczególnych autorów.

 

Wybrane artykuły podejmują problematykę metodologiczną lub reprezentują charakterystyczne dla obu autorów podejście metodologiczno-semiotyczne, także przy opracowywaniu innych niż metodologiczne kategorii. Obejmują dwa zasadnicze obszary problemowe: metodologię nauk oraz metodologię filozofii. Charakterystycznym rysem dorobku Bronka i Majdańskiego jest typowe już dla Kamińskiego podejście erudycyjno-historyczne, wręcz encyklopedyczne, kiedy próbują zebrać możliwie wszystkie aspekty badanych zjawisk, oraz systematyzujące, harmonizujące i wszechstronnie wyważające stanowiska. Starają się łączyć dziedzictwo Wydziału Filozofii i Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, jej tradycję arystotelesowsko-tomistyczną i scholastyczną z osiągnięciami i wrażliwością współczesnej filozofii i logiki, z jednej strony wykorzystując ich aktualny dorobek i narzędzia, z drugiej strony zachowując dystans i dostrzegając ich temporalny i przejściowy charakter Podejście obu autorów jest metateoretyczne i dotyczy metodologicznego statusu poszczególnych typów wiedzy: naukowej, filozoficznej i teologicznej. Koncentrują się na szeroko pojętej wartości epistemicznej różnych typów poznania i wiedzy naukowej, ich roli w społeczeństwie i kulturze oraz relacji nauki do innych dziedzin kultury (nauka a religia). Łączą metodologiczną, semiotyczną i epistemiczną charakterystykę podstawowych pojęć należących do ogólnej metodologii nauk (np metoda, język czy uzasadnianie) oraz metodologii nauk szczegółowych (zwłaszcza nauk humanistycznych i społecznych) z wszechstronną analizą metodologiczno-semiotyczną różnych kategorii z zakresu filozofii i nauki. Uderzającym rysem jest także łączenie podejścia semiotyczno-metodologicznego z wrażliwością na wieloznaczność i zmienność filozoficznych (w tym metodologicznych) pojęć, mające za punkt odniesienia podejście semiotyki logicznej i szeroko rozumianą tradycję językoznawczą (Majdański) z niemiecką tradycją historii pojęć i językową wrażliwością hermeneutyki filozoficznej (Bronk) Przedstawione analizy charakteryzuje to, że autorzy nie zawsze ujawniają wprost swe stanowisko w sprawie uprawiania metodologii filozofii i samej filozofii, lecz zakładają, iż badania metodologiczne i semiotyczne ujawniają także naturę rzeczywistości ukrytej za określonym językiem i podejściem Sugerują, że „wzniesienie się na poziom metateoretyczny (metaprzedmiotowy, metajęzyka)” i badania historyczne (pojęć, idei, problemów) pozwalają widzieć szerzej i więcej niż „przyziemne” podejście przedmiotowe.

 

Pierwsza grupa tekstów – poświęcona zagadnieniom ogólnej metodologii nauk – charakteryzuje ją samą lub dyscypliny pokrewne, jak naukoznawstwo i logika ogólna, a także podejmuje wybrane problemy metodologiczne oraz analizuje metodologiczne kategorie. Należy tu artykuł Metodologia nauk: jej zadania i potrzeby wczoraj i dziś (2010), gdzie autorzy charakteryzują współczesny kontekst intelektualny i instytucjonalny, w którym uprawiana jest metodologia nauk i przypominają, jakie znaczenie miała w przeszłości w badaniach i dydaktyce na KUL metodologia nauk uprawiana przez ks. prof. Kamińskiego. Próbuje także odpowiedzieć na pytanie o to, „co w dorobku Kamińskiego jest trwałe i warte kontynuacji, a co domaga się uzupełnienia lub dyskusji” Kolejny tekst z tej grupy to artykuł Majdańskiego, Nota o potrzebie uniwersyteckiego naukoznawstwa i nie tylko (z refleksji metanaukoznawczych) (2009), fundujący ideę studiów naukoznawczych na nawiązującym do tradycji metodologicznej Kamińskiego historii Wydziału Filozofii KUL projektowanym rozumieniu nauki, nauki o nauce oraz ich teoretycznego i kulturowego znaczenia. Dalej, należy tu także wspólny tekst obydwu autorów poświęcony sylwetce intelektualnej o naukowej Kamińskiego Stanisław Kamiński. Filozof, metodolog i historyk nauki (1999). Do tej grupy zalicza się też artykuł Majdańskiego Szkic logice ogólnej i usługowej, czyli o zespole dyscyplin logicznych (2008) omawiający tytułową problematykę w nawiązaniu do idei i podejścia ks. Kamińskiego, zawierający zarys historyczno-problemowy różnych ujęć i sposobów rozumienia logiki i sposobów jej porządkowania (dyscyplin logicznych i typów logiki) oraz sięgający ich pojęciowych i problemowych podstaw.

 

Do przedstawianej grupy tekstów należą również wspólne artykuły dotyczące szczegółowych zagadnień metodologicznych. Kłopoty z porządkowaniem nauk: perspektywa naukoznawcza (2009), pisany z intencją zrozumieniu faktu wielości (zróżnicowania) i jedności nauki, nie proponuje własnego sposobu porządkowania nauk, ale rejestruje i komentuje niektóre sposoby porządkowania nauk, ze zwróceniem uwagi na niejednoznaczną w tym względzie terminologię. W obszernym tekście Kategoria opisu: dynamika znaczeń (analiza hermeneutyczna) (1995) autorzy dokonują (hermeneutycznej) analizy kategorii opisu (filozofii opisu), nastawionej na ujawnienie głębszego sensu jej użycia, z zamiarem ujawnienia intencji i predylekcji tych, którzy wychodzą z hasłem opisowości: z czym się solidaryzują i przeciwko czemu występują? W fundamentalnym artykule Teologia – próba metodologiczno-epistemologicznej charakterystyki (2006) autorzy podejmują problematykę statusu metodologicznego teologii rozumianej pierwszorzędnie jako określony typ poznania i dziedzina wiedzy, zainteresowana prawdziwością swych sądów, stawiająca interesujące pytania wiedzotwórcze oraz szukająca dla nich odpowiedzi w postaci dobrze uprawomocnionych twierdzeń i teorii teologicznych. Tekst Bronka Odpowiedzialność uczonych: uwagi metodologa (2009) przeprowadza analizę pojęcia odpowiedzialności i założeń przyjmowanych u podstaw wymogu odpowiedzialności uczonego oraz stawia pytanie o odpowiedzialność współczesnego uczonego uprawiającego naukę w nowym kontekście nauki zinstytucjonalizowanej, uprawianej zespołowo i często rozumianej komercyjnie.

 

Druga grupa artykułów podejmuje różnorodne zagadnienia metodologiczne i semiotyczne z zakresu metodologii filozofii Należą tu wspólne teksty poświęcone różnym sposobom filozofowania i kategoriom w nich używanym oraz je charakteryzującym, zwłaszcza w tradycji filozofii klasycznej nawiązującej do Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu oraz filozoficznej hermeneutyki Hansa-Georga Gadamera i Martina Heideggera. Artykuł Klasyczność filozofii klasycznej (1991/1992) dokonuje analizy i konstrukcji pojęcia klasyczności i filozofii klasycznej, aby ukazać ich poznawczą nośność z odniesieniem do filozofii Szkoły Lubelskiej. W artykule Filozofia w życiu człowieka (w nawiązaniu do idei ks. prof. Stanisława Kamińskiego) (1997) autorzy dokonują rekonstrukcji programu filozofowania Kamińskiego oraz przedstawiają jego stanowisko, by je wykorzystać do własnego namysłu nad znaczeniem filozofii w życiu człowieka. Tekst Logika i wiara. Intelektualne prowokacje Ojca Profesora Józefa M. Bocheńskiego OP (1992) przedstawia sylwetkę intelektualną, osobowość i dorobek Bocheńskiego, a także jego rozumienie filozofii i stosunek do religii.

 

Artykuł Kategoria dziejowości w hermeneutyce i w filozofii klasycznej (1994) ujawnia nieoczywiste związki między kategorią dziejowości w hermeneutyce i kategorią klasyczności w filozofii klasycznej, wskazuje ich pierwotny charakter, a w związku z nim dialektyczną (inter-)relację i sprzężenie zwrotne: „dziejowość” można zinterpretować klasycznie, a „klasyczność” historyzująco. Tekst Filozoficzne ujęzykowienie bycia: uwagi o języku filozofii (1980) poświęcony jest tzw. heideggerowskiej kresce jako operacji językowej merytorycznie walentnej i filozofiotwórczej, przy założeniu, że „Heidegger pozostaje zasadniczo w kręgu »kategorezy«, sfery czy strefy kategorialności, choć – jak się zdaje – próbuje się z niej wychylić, jakby intendując ku temu, co w filozofii klasycznej (Krąpiec) zwie się myśleniem transcendentalizującym, w każdym razie trans-kategorialnym”. Podobną problematykę podnosi artykuł Der „Heidegger-Strich”. Bemerkungen zur Sprache der Philosophie (1985). Artykuł Filozofowanie w kontekście języka: refleksje w związku z dociekaniami Anny Wierzbickiej (2004) podejmuje zagadnienia znaczenia i roli badań językoznawczych w uprawianiu filozofii i stawianiu tez ściśle filozoficznych. Szuka odpowiedzi na pytania, czy i w jakim stopniu, badając język, dowiadujemy się rzeczywiście – jak sądzi Wierzbicka – czegoś filozoficznie interesującego i ważnego o świecie (kultury) oraz o naturze człowieka.

 

Do omawianej grupy publikacji przynależą także teksty Bronka poświęcone bardziej szczegółowym zagadnieniom z metodologii filozofii, jak charakterystyka przedmiotu badań filozofii religii Czym zajmuje się filozofia religii? (2010) w aspekcie swoistości podejścia klasycznej i anglosaskiej filozofii religii, przedmiotu poznania (nauki) w ogóle, osobliwością fenomenu religii jako przedmiotu badania. Artykuł Spór o postmodernizm (1998) rekonstruuje i artykułuje specyfikę postmodernistycznego sposobu filozofowania, na który składa się szereg specyficznych tez i sposobów podejścia, dokonaną na tle charakterystyki specyfiki kultury postmodernistycznej i postmodernistycznego świata. Zawiera też próbę podsumowania i oceny filozofii postmodernistycznej. Wpisuje się tu także artykuł Majdańskiego W stronę uniwersytetu, filozofii i kultury – w nawiązaniu do Mieczysława A. Krąpca i innych mistrzów (2014), który zawiera wielowątkową i autorską charakterystykę filozofii uprawianej na Wydziale Filozofii KUL, akcentuje jej historyczno-kulturowe korzenie i kulturotwórczą rolę. Prezentowany tom zawiera także pełne bibliografie prac obydwu autorów i indeks osobowy.

Prezentując charakterystyczny dorobek naukowy obu myślicieli, książka nie oddaje ich barwnych osobowości: legendarnych nauczycieli akademickich, o których zajęciach i egzaminach krążyły i krążą anegdoty. Do dziś cytowane też są ukute przez nich powiedzenia, jak to, że „podejmowanie badań filozoficznych, to jak rzucanie się z motyką na słońce; ale warto, bo słońcu nic się nie stanie, a mięśnie intelektu się wyrobią”, że „jak się rozumie problem, potrafi się go też wytłumaczyć z dokładnością do słuchacza”, czy oddające dobrze szerokie i erudycyjne podejście obydwu profesorów przekorne powiedzenie „Ja wiem wszystko i jeszcze więcej”.

 

 

Bibliografia wvkorzvstanvch tekstów przedstawiających sylwetki Andrzeja Bronka i Stanisława Majdańskiego:

  • Bronk Andrzej, Majdański Stanisław Józef Tadeusz, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, 2, red. E. Gigilewicz i in., Lublin: Wydawnictwo KUL 2018, s. 4.
  • Bronk Andrzej, Życie filozofią z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim splecione. Laudacja z okazji odnowienia doktoratu (1968) dr. Stanisława Majdańskiego, Lublin 2020, maszynopis.
  • Hoffmann Henryk, Jubileusz 70-lecia Księdza Profesora Andrzeja Bronka SVD, „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy” 2008, nr 61/62, s. 160-164; także w: Metodologia: tradycja i perspektywy, Monika Walczak, Lublin: Wydawnictwo KUL 2010, s. 255-259.
  • Informacje dotyczące działalności naukowej i dydaktycznej ks. Bronka znajdują się na stronie internetowej: https://www.kul.pl/ks-prof-dr-hab-andrzej-bronk,1438.html [dostęp: 20.07.2020].
  • Informacje dotyczące działalności naukowej i dydaktycznej p. Majdańskiego znajdują się: www.kul.pl/dr-stanislaw-majdanski,art_16780.html [dostęp: 20.07.2020]. Lekka-Kowalik Agnieszka, Doktor Stanisław Majdański: prawdziwy profesor i prawdziwy filozof, „Summarium” 44(2015), s. 91-96.
  • Moniuszko Wojciech, Pełnomocnik Rektora ds. Komputeryzacji i Informatyzacji KUL, w: Metodologia: tradycja i perspektywy, Monika Walczak, Lublin: Wydawnictwo KUL 2010, s. 261-262.
  • Walczak Monika, Bronk Andrzej Ignacy SVD, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, 1, red. E. Gigilewicz i in., Lublin: Wydawnictwo KUL 2018, s. 78-79.
  • Walczak Monika, Laudacja z okazji nadania Księdzu Profesorowi Andrzejowi Bronkowi SVD honorowego członkostwa Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 2018, maszynopis.
  • Metodologia: tradycja i perspektywy, Walczak Monika, Lublin: Wydawnictwo KUL 2010 (książka pomyślana jako quasi księga pamiątkowa obydwu autorów, A.B. i S.M.).
  • Wierzbicki Alfred Marek, Nieklasyczny filozof klasyczny, w: Metodologia: tradycja i perspektywy, red Monika Walczak, Lublin: Wydawnictwo KUL 2010, s 281-285.

 

 

 

 

 

Autor: Andrzej Zykubek
Ostatnia aktualizacja: 04.01.2022, godz. 09:21 - Andrzej Zykubek