https://www.kul.pl/Eksperci / Anna SZACHOŃ-PSZENNYpl https://www.kul.pl/rumunia-i-bulgaria-w-strefie-schengen-od-31-marca-2024-r-czlonkostwo-dlugo-oczekiwane-jednak-wciaz-niepelne,art_106290.html Dnia 31 marca 2024 r. Rumunia i Bułgaria staną się państwami członkowskimi strefy Schengen i w ten sposób „obszar bez granic” powiększy się. Oznacza to również, że uprawnienie do swobodnego przemieszczania się bez kontroli na granicach wewnętrznych dotyczyć będzie 450 milionów osób. Po bardzo długim oczekiwaniu Rada UE podjęła decyzję w sprawie pełnego stosowania przepisów dorobku Schengen (acquis Schengen) w Republice Bułgarii i w Rumunii. W praktyce proces dostosowywania się do wymogów strefy Schengen rozpoczął się w zasadzie trakcie integracji tych państw z Unią Europejską, a od momentu przystąpienia do UE w 2007 r. zostały one związane częścią acquis Schengen. W 2011 r. Rada stwierdziła, że Bułgaria i Rumunia spełniły stosowne warunki we wszystkich pozostałych obszarach dorobku Schengen: granic powietrznych, granic lądowych, współpracy policyjnej, ochrony danych, Systemu Informacyjnego Schengen, granic morskich oraz wiz. Tym samym uznano, że państwa te spełniały wszystkie wymogi prawne umożliwiające pełne stosowanie acquis Schengen, jednak ponad dekadę zajęło podjęcie decyzji włączającej Bułgarię i Rumunię do strefy Schengen. Pełne stosowanie dorobku prawnego Schengen zostało przewidziane, po bardzo długim czasie negocjacji, dopiero od 31 marca 2024 r. Bardzo istotny jest fakt, że pomimo tak długiego czasu i decyzji Rady, nadal nie można mówić o pełnym członkostwie Rumunii i Bułgarii w strefie Schengen, z uwagi na to, że z tą datą zostają zniesione kontrole osób na wewnętrznych granicach powietrznych i morskich z pominięciem granic lądowych. Decyzja Rady zawiera jedynie lakoniczne stwierdzenie, że dąży ona do tego, by podjąć decyzję w celu wyznaczenia stosownej daty zniesienia kontroli na wewnętrznych granicach lądowych, uwzględniając odnośne techniczne i operacyjne rozwiązania na tych granicach, a także stan wzajemnej współpracy. Takie rozwiązanie znacznie odbiega od wcześniejszych rozszerzeń strefy Schengen, gdzie stosowano jednolitą praktykę włączenia najpierw granic lądowych i morskich, a po zmianie czasu z zimowego na letni, a co za tym idzie rozkładu lotów, również granic powietrznych. Tak stało się w przypadku dwóch ostatnich rozszerzeń strefy Schengen z grudnia 2007/marca 2008 r. oraz stycznia/marca 2023 r. Pierwsze rozszerzenie objęło nowe państwa członkowskie UE z 2004 r. (Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię, Węgry, Słowację, Czechy, Słowenię i Maltę) i było to największe rozszerzenie strefy Schengen poprzedzone największym rozszerzeniem UE (tylko Cypr ze względu na wewnętrzny podział pozostał poza strefą Schengen). Drugie objęło Chorwację, która znacznie krócej niż Rumunia i Bułgaria czekała na włączenie do strefy Schengen po uzyskaniu członkostwa w UE. Włączenie Rumunii i Bułgarii do strefy Schengen również odpowiada zmianie rozkładu zimowo-letniego ustalonej przez Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Powietrznych (IATA), jednak w przeciwieństwie do poprzednich rozszerzeń strefy Schengen, nie jest poprzedzone włączeniem granic lądowych. Nadal niepełne członkostwo Rumunii i Bułgarii w strefie Schengen jest związane ze skomplikowaną sytuacją polityczną, która pomimo spełnienia wymogów prawnych pełnego włączenia w acquis Schengen, nadal warunkuje brak jednomyślności wśród państw członkowskich, która jest niezbędna do uzyskania pełnego członkostwa w strefie Schengen. Wiele państw strefy Schengen, np. Niemcy, Holandia, Szwajcaria i Norwegia zarzucały bułgarskiemu i rumuńskiemu wymiarowi sprawiedliwości niedostateczną walkę z korupcją służb granicznych oraz zorganizowaną przestępczością. Ponadto przez ich granice przebiega szlak bałkański, będący jednym z głównych szlaków migracyjnych do UE. Trudno pominąć te zarzuty, gdyż są to kwestie szczególnie istotne ze względu na fakt, że od właściwej kontroli i ochrony granic zależy bezpieczeństwo wszystkich państw „obszaru bez granic”. Te kwestie przez kilkanaście ostatnich lat były sukcesywnie rozwiązywane, a kolejne państwa wyrażały zgodę na wejście Rumunii i Bułgarii do strefy Schengen. Aktualnie pełne członkostwo w strefie Schengen blokuje Austria, która obawia się nadmiernego napływu nielegalnych imigrantów, ale wynika to również z wewnętrznej sytuacji politycznej w Austrii i zbliżających się wyborów. Z tego względu władze austriackie wystąpiły z pomysłem tzw. Air and Sea Schengen, co miałoby być rozwiązaniem przejściowym dla pełnego członkostwa Rumunii i Bułgarii w strefie Schengen. „Dla pełnego przyjęcia Bułgarii i Rumunii do Strefy Schengen potrzebne jest spełnienie niezbędnych warunków, w tym rozmieszczenie dodatkowych oddziałów wojskowych na zewnętrznych granicach unijnych – bułgarsko-tureckiej oraz rumuńsko-serbskiej oraz wzmocnienie kontroli granicznej między Bułgarią i Rumunią” – wyjaśnił austriacki minister spraw wewnętrznych Gerhard Karner. Jednak ciągłe odwlekanie decyzji o pełnym włączeniu do Schengen również napędza w obu państwach siły polityczne sceptyczne wobec UE i wzmacnia poczucie braku solidarności w Unii Europejskiej, szczególnie aktualnie w obliczu, wywołanych ciągle trwającą wojną w Ukrainie, narastających wyzwań dla wielowymiarowego bezpieczeństwa „obszaru bez granic”. Należy zauważyć, że od wejścia w życie Traktatu amsterdamskiego w 1999 r., na mocy którego acquis Schengen stało się integralną częścią prawa Unii Europejskiej, każde nowe państwo członkowskie UE jest zobowiązane do przystąpienia do strefy Schengen. Następuje to etapowo, po spełnieniu określonych warunków dotyczących zniesienia kontroli na granicach zewnętrznych i odpowiedniego zarządzania granicami zewnętrznymi, które gwarantują bezpieczeństwo „obszaru bez granic”. W ten sposób terytorium Unii Europejskiej i strefy Schengen ujednolica się nie tylko pod względem prawnym, ale również terytorialnym. Formalnie i w pełni w praktyce do strefy Schengen należą: Królestwo Belgii, Republika Czeska, Królestwo Danii, Republika Federalna Niemiec, Republika Estońska, Republika Grecka, Królestwo Hiszpanii, Republika Francuska, Republika Chorwacji, Republika Włoska, Republika Łotewska, Republika Litewska, Wielkie Księstwo Luksemburga, Węgry, Malta, Królestwo Niderlandów, Republika Austrii, Rzeczpospolita Polska, Republika Portugalska, Republika Słowenii, Republika Słowacka, Republika Finlandii i Królestwo Szwecji, a także pozostające poza UE, ale stowarzyszone z nią Islandia, Księstwo Liechtensteinu, Królestwo Norwegii i Konfederacja Szwajcarska. Wraz z Republiką Bułgarii i Rumunią będzie to już 29 państw z czego aż 25 państw UE (aktualnie tylko Republika Irlandii i Republika Cypryjska pozostaną poza strefą Schengen). Poza tym 4 państwa spoza UE są z nią ściśle związane poprzez Europejski Obszar Gospodarczy lub na mocy unijno-szwajcarskich umów bilateralnych. Wypada mieć nadzieję, że długi i skomplikowany proces włączania Rumunii i Bułgarii do strefy Schengen zakończy się pełnym sukcesem wraz z włączeniem granic lądowych, a przeszkody polityczne nie będą blokować rozwoju i bezpieczeństwa „obszaru bez granic”. https://www.kul.pl/frontex-jako-czesc-europejskiej-strazy-granicznej-i-przybrzeznej,art_104215.html Dr Anna Szachoń-Pszenny w komentarzu dla Mazowieckiej Wspólnoty Samorządowej o FRONTEX-ie jako części Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Link do komentarza. https://www.kul.pl/19-rocznica-akcesji-polski-do-ue,art_102794.html Dr Anna Szachoń-Pszenny w komentarzu dla gazety "Samorządność" (str. 9) na temat 19. rocznicy akcesji Polski do UE: https://mws.org.pl/static/files/newspapers_pdfs/1d8e7-samorzadnosc-76-z4mz4.pdf https://www.kul.pl/15-lat-czlonkostwa-polski-w-strefie-schengen,art_102462.html W marcu 2023 r. obchodzimy 15 rocznicę pełnego włączenia Polski do strefy Schengen, zarówno jej granic lądowych, morskich, jak i powietrznych. Tym samym Polska stała się integralną częścią „obszaru bez granic”, który pozwala na swobodny przepływ osób bez kontroli na granicach pomiędzy państwami członkowskimi. Pełne uczestnictwo w strefie Schengen jest konsekwencją wypełnienia wymogów wynikających z samego przystąpienia do Unii Europejskiej. Dorobek prawny Schengen, w terminologii unijnej znany jako acquis Schengen, obowiązywał Polskę od akcesji do Unii Europejskiej w 2004 r. Natomiast pełne członkostwo w strefie Schengen było nabywane etapowo, najpierw w grudniu 2007 r. włączono granice lądowe i morskie, natomiast granice powietrzne zostały włączone z końcem marca 2008 r., co wynikało ze zmiany czasu z zimowy na letni i tym samym zmian w rozkładzie lotów. W ten sposób Polska weszła w pełni do strefy Schengen i stała się częścią „obszaru bez granic”, który stanowi najważniejsze osiągnięcie integracji europejskiej. Jest to obszar, gdzie kontrola graniczna nie jest sprawowana na granicach wewnętrznych pomiędzy państwami członkowskimi, ale jest wzmocniona na granicach zewnętrznych z państwami trzecimi, aby zapewnić bezpieczeństwo wszystkich państw „obszaru bez granic”. Polska stała się szczególnym państwem członkowskim, gdyż jej granica wschodnia jest jednocześnie granicą zewnętrzną Unii i strefy Schengen. Straż Graniczna działa więc w celu kontroli nie tylko granic Polski, ale całego „obszaru bez granic”. Tę charakterystyczną pozycję terytorialną i prawną Polski podkreśla fakt, że aktualnie granica wschodnia jest najważniejszą granicą zewnętrzną Unii Europejskiej, zwłaszcza w kontekście wojny w Ukrainie, a jej bezpieczeństwo odgrywa kluczową rolę nie tylko dla UE, ale także dla NATO. Aktualna rocznica członkostwa Polski w „obszarze bez granic” to również 15 rocznica największego pełnego rozszerzenia strefy Schengen w całej jej historii. Włączono nie tylko granice lądowe, morskie i powietrzne Polski, ale też 8 innych państw członkowskich UE: Słowacji, Czech, Węgier, Słowenii, Litwy, Łotwy, Estonii i Malty. Jest to następstwem inkorporacji acquis Schengen do prawa Unii na mocy Traktatu Amsterdamskiego, który ustalił zasady pełnego włączania nowych państw członkowskich UE do „obszaru bez granic”. Generalnie acquis Schengen, będąc wiążącym dla nowych państw członkowskich od dnia przystąpienia do Unii, jest w pełni stosowane są w tych państwach na mocy decyzji Rady z 2007 r. w sprawie pełnego stosowania przepisów dorobku Schengen w Republice Czeskiej, Republice Estońskiej, Republice Łotewskiej, Republice Litewskiej, Republice Węgierskiej, Republice Malty, Rzeczpospolitej Polskiej, Republice Słowenii i Republice Słowackiej. Ponad dwukrotne powiększenie strefy Schengen po TA świadczy o silnej woli politycznej państw europejskich, a dorobek Schengen został doceniony i przyjęty przez prawie wszystkie państwa zjednoczonej Europy. Powiększenie strefy Schengen o Polskę i pozostałe nowe państwa członkowskie Unii było pierwszym rozszerzeniem na zasadach Traktatu Amsterdamskiego. Kolejne nastąpiło dopiero w styczniu 2023 r. gdy Chorwacja weszła strefy Schengen. W ten sposób 23 państwa Unii Europejskiej należą jednocześnie do strefy Schengen, a kolejne 3 państwa UE (Cypr, Rumunia i Bułgaria) czekają na pełne włączenie do „obszaru bez granic”. Należy też wspomnieć, że do strefy Schengen należą także Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Liechtenstein nie będące państwami Unii. Pomimo pewnych różnic geopolitycznych państwa te należą do tzw. UE+ i w wymiarze prawnym tworzą jednej obszar swobodnego podróżowania bez kontroli na granicach. Początki samej strefy Schengen to 1985 r., gdy w małej luksemburskiej miejscowości położonej na trójstyku granic francusko-niemiecko-luksemburskim podpisano Układ z Schengen, który stał się kamieniem milowym integracji europejskiej. Wtedy jednak nawet w najśmielszych zamierzeniach nie brano po uwagę włączenia państw Europy Środkowo-Wschodniej pozostających za „ żelazną kurtyną”. 15 lat temu to marzenie stało się rzeczywistością i strefa Schengen jest określana jako obszar, na którym umożliwiono swobodne przemieszczanie się bez kontroli granicznej od Lublina do Lizbony. Wraz z największym rozszerzeniem strefy Schengen już ponad 400 mln obywateli UE zyskało możliwość swobodnego podróżowania po obszarze Schengen bez kontroli granicznej. Akcesja Polski do strefy Schengen okazała się jednym z najważniejszych czynników wzrostu znaczenia RP na forum UE i arenie międzynarodowej – jako wiarygodnego i równoprawnego partnera. Poprzez 15-letnie członkostwa w strefie Schengen Polska pełniej zintegrowała się z Unią i może uczestniczyć w całości unijnej Przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Bardzo dobrze spełniła standardy w zakresie unijnej polityki dotyczącej granic, szczególnie w kontekście ochrony granic UE przed prowokacjami migracyjnymi z Białorusi oraz stosowanie ochrony tymczasowej dla uchodźców wojennych z Ukrainy. Ponadto w Warszawie znajduje się kluczowa agencja UE w sprawach granicznych FRONTEX (Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej). Chociaż bilans członkostwa Polski w strefie Schengen wychodzi zdecydowanie dodatnio należy też zauważyć pewne negatywne jego skutki w wymiarze historycznym. Wymóg ujednolicenia procedur wizowych wobec państw trzecich skomplikował współpracę transgraniczną z państwami sąsiadującymi na wschodzie. Polska jednak podjęła wysiłki na rzecz łagodzenia reżimu wizowego poprzez zawieranie umów o małym ruchu granicznym, a następnie wprowadzenia ruchu bezwizowego. Ma to szczególnie znaczenie w kontekście wspierania Ukrainy na drodze do członkostwa w UE, a którym Polska jest aktualnie liderem. Polska, jako państwo w pełni uczestniczące w strefie Schengen, a jednocześnie UE, pełni szczególną rolę spośród państw członkowskich. Z jednej strony czerpie korzyści z włączenia w „obszar bez granic” , z drugiej jako państwo posiadające granicę zewnętrzną stoi nieustannie przed wyzwaniem pogodzenia zadań pełnoprawnego uczestnika tego obszaru ze współpracą z państwami znajdującymi się bezpośrednio poza nim. W tym kontekście zadania RP, jako państwa członkowskiego UE i strefy Schengen są nieco trudniejsze niż pozostałych państw, a czynniki determinujące szczególną pozycję Polski wymagają skoordynowanych działań i współpracy służb granicznych, celnych i policyjnych, które jako pierwsze odpowiadają za bezpieczeństwo całego „obszaru bez granic”. Jednocześnie wymaga to współdziałania z analogicznymi służbami na granicy z państwami trzecimi, oczywiście przy zachowaniu unijnych standardów kontroli. Tym samym jest to wyzwanie wobec polskich władz do podejmowania nieustannych działań na rzecz skutecznego wypełniania zadań „strażnika” zewnętrznej granicy UE i strefy Schengen.