Rodzicielstwo w wybranych zagadnieniach pedagogicznych

 

Spis treści

Wstęp 9

część PIERWSZA • ZMIANY W MODELACH RODZICIELSTWA W UJĘCIU PEDAGOGICZNYM 17

 

Rozdział 1.

DANUTA OPOZDA • Zróżnicowane rodzicielstwo - zarys refleksji 19 Rozdział 2.

ANNA BŁASIAK - (Nowy) wymiar rodzicielstwa - wybrane aspekty 29 Rozdział 3.

MONIKA Gromek • Realizacja Pawła VI koncepcji odpowiedzialnego rodzicielstwa w wychowaniu w rodzinie           45

 

Rozdział 4.

EDYTA Zawadzka • Współczesne uzasadnienia celów wychowania rodzinnego w świetle badań nad celami wychowania w rodzinach o zróżnicowanym poziomie wykształcenia rodziców 53

 

Rozdział 5.

BARBARA CICHY-JASIOCHA • Techniki wychowawcze rodziców a nadzieja na sukces u młodzieży w okresie późnej adolescencji 63

 

CZĘŚĆ DRUGA * RELACJE RODZIC-DZIECKO W ŚWIETLE ANALIZ I BADAŃ 75

 

Rozdział 6.

Paulina Biegaj • Nieposłuszeństwo dziecka wobec rodziców a papieski postulat miłości i czułości jako szansa przezwyciężenia wychowawczego kryzysu 77

 

Rozdział 7.

IZABELA KIEŁTYK-ZABOROWSKA • Nie (zaburzone) relacje rodzic - dziecko 85

 

Rozdział 8.

MAGDALENA LEŚNIAK * Specyfika środowiska wychowawczego i rodzicielstwa w rodzinach zrekonstruowanych 103

 

Rozdział 9.

MAŁGORZATA GRABOWSKA • Retrospektywna ocena postaw rodzicielskich przez dziewczęta niedostosowane społecznie. Raport z badań własnych 113

 

CZĘŚĆ TRZECIA * RODZICIELSTWO I MAŁŻEŃSTWO Z PERSPEKTYWY TRUDNOŚCI ŻYCIA CODZIENNEGO 129

 

Rozdział 10.

SABINA LUCYNA ZALEWSKA ♦ Samotność i osamotnienie w małżeństwie. Narracje biograficzne i doświadczenia małżonków 131

 

Rozdział 11.

KAROLINA LUDWIKOWSKA • Samotne rodzicielstwo w sytuacji zaginięcia współmałżonka 149

 

Rozdział 12.

AGNIESZKA BOCHNIARZ • Samoocena rodziców z niepełnosprawnością ruchową              159

 

Rozdział 13.

DOROTA Kornas-Biela, EWA Nizio • Niepłodność jako sytuacja trudna dla małżonków 171

 

Rozdział 14.

 

JAROSŁAW CZAPLIŃSKI • Adopcja - początek czy koniec trudności i problemów osób bezdzietnych 183

 

Rozdział 15.

JÓZEF SZOPIŃSKI - Zranienia w rodzinie - kompleks Elektry 193 Rozdział 16.

MONIKA SAB AJ ■ Przemoc perwersyjna a przemoc psychiczna w bliskim związku 203

 

Noty o autorach 213

 

Wstęp

Współczesne analizy i badania wyraźnie wskazują na istotne zmiany zachodzące w zakresie życia małżeńsko-rodzinnego i funkcjonowania w rolach rodziciel­skich. Zauważa się, że transformacje rodziny uwarunkowane są w dużej mierze przemianami socjokulturowymi, pluralizmem aksjologicznym, zmianą wartości moralnych. Zmiany w życiu rodzinnym wyróżniają się znaczną dynamiką, global­nym zasięgiem i dużym zróżnicowaniem. Stanowią one zatem istotne wyzwanie dla teoretyków, badaczy rodziny i praktyków ukierunkowanych na wspieranie i pomoc rodzinie. Nieustannie aktualne są pytania o zmiany i kształt współczesnej rodziny,

• możliwości, o konieczność i warunki graniczne w dopasowywaniu się rodziny do „nowych czasów”, z zachowaniem jej wartości i niezastępowalności w życiu jednostki i społeczeństwa. Dyskusje prowadzone na gruncie nauk społecznych pokazują zarówno różnorodność problemów jak i różnorodność głosów badaczy, najogólniej rzecz ujmując - w obszarze rodziny.

Owa różnorodność szczególnie zauważalna jest właśnie w odniesieniu do rodzi­cielstwa. Interdyscyplinarny ogląd współczesnego rodzicielstwa jednoznacznie prowadzi do wniosku o zachodzeniu znaczących zmiam w funkcjonowaniu w rolach rodzicielskich kobiet i mężczyzn, a także o złożonej oraz wieloaspektowej pro­blematyce „nowego rodzicielstwa” (Ładyżyński, 2016). Role rodzicielskie kobiet

• mężczyzn odznaczają się wyjątkowym zróżnicowaniem - od zachowania trady­cyjnych form funkcjonowania przez egalitarne po zupełnie nowe i zindywiduali­zowane sposoby działań. Wielość modeli współczesnego rodzicielstwa wymaga rozpoznania i interpretacji z punktu widzenia optymalizacji warunków rozwoju dziecka, efektywności oddziaływań wychowawczych i realizacji celów wychowania oraz rozwoju dorosłych w pełnieniu ról rodzicielskich.

Pedagogiczny namysł implikuje wychowawcze zagadnienia rodzicielstwa po pierwsze związane ze skutecznością wychowawczą współczesnych rodziców, po drugie zawiera kwestie związane z przygotowaniem młodzieży i młodych doro­słych do pełnienia ról rodzicielskich w zmieniających się nieustannie warunkach życia. Z pewnością, w dobie przemian w zakresie pełnienia ról rodzicielskich wyraź­nie wyłania się potrzeba pedagogicznej refleksji i interpretacji zróżnicowanych modeli rodzicielstwa będących efektem przemian społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Diagnoza dokonujących się zmian i wychwycenie ich uwarunkowań

i mechanizmów nie jest jednak wystarczająca z punktu widzenia wychowawczych konsekwencji. Pedagogiczny namysł, nie bagatelizując socjokulturowych kon­tekstów przemian rodzicielstwa, ukierunkowany jest na sytuacje naznaczone szczególnym doświadczeniem jednostki czy też doświadczeniami całego systemu rodzinnego. To one stanowią istotne tło wychowawczych oddziaływań i weryfikują rodzicielskie kompetencje.

Oddawana do rąk Czytelnika książka, jako kolejny tom serii Pedagogika rodziny w teorii i praktyce, podejmuje niektóre zagadnienia związane z rodzicielstwem. Praca wpisuje się w szeroko pojmowany nurt familiologii, aczkolwiek wiodącą perspektywą, przyjętą przez Autorowi Redaktorów, jest perspektywa pedagogiczna. Dopełnienie pedagogicznym rozpoznaniem i interpretacją familiologicznej refleksji nad rodzi­cielstwem odpowiada nadrzędnej idei serii. Zagadnienia dotyczące rodzicielstwa są niezwykle ważnym działem teorii i praktyki pedagogiki rodziny i wpisują się w zapo­trzebowanie i działania związane z opracowaniem teorii wychowania w rodzinie, na co szczególnie wyraźnie zwracała uwagę Profesor Teresa Kukołowicz (1984).

Przygotowana publikacja jest zbiorem refleksji badaczy z wielu ośrodków akade­mickich. Autorami rozdziałów są zarówno badacze, którzy posiadają bogaty dorobek naukowy, jak i Ci, którzy stawiają pierwsze kroki w prowadzeniu badań naukowych nad rzeczywistością wychowania w rodzinie. W niniejszym tomie znajdują się tek­sty, w których Autorzy podjęli próbę wskazania na niektóre atrybuty w wybranych modelach współczesnego rodzicielstwa określające jego tożsamość, przedstawili analizę i badania nad relacją wychowawczą rodzic-dziecko, a także pokazali jakie wymagania stają przed rodzicami w sytuacjach niecodziennych, uwikłanych w indy­widualny splot zdarzeń trudnych czy wręcz traumatycznych. Strukturę książki tworzą trzy części. Pierwszą zatytułowano: Zmiany w modelach rodzicielstwa w ujęciu pedagogicznym druga nosi tytuł Relacje rodzic-dziecko w świetle analiz i badań, trzecia część skupia teksty pod wspólnym tytułem: Rodzicielstwo i małżeństwo z perspek­tywy trudności życia codziennego.

Część pierwszą rozpoczyna tekst Danuty Opozdy. Rozważania Autorki są próbą syntezy pedagogicznej refleksji nad zróżnicowanym funkcjonowaniem w rolach rodzicielskich. Globalny zasięg i szybkie tempo przemian społeczno-kulturowych, ekonomicznych i aksjologicznych przyczynia się do przemian w obszarze rodziny, w tym także ról rodzicielskich i zakresu odpowiedzialności za dziecko. Anna Bła­siak pisze, że jedną ze zmian, która pozostaje w związku z transformacją spo­łeczno-kulturową jest także wzrost wartości emocjonalno-psychologicznej dziecka w rodzinie. Przekłada się to na jakość relacji rodzic-dziecko oraz proces opieki i wychowania rodzinnego. Autorka wskazuje na nowy wymiar macierzyństwa i ojco­stwa, związane z nim tendencje współczesnego wychowania i czynniki determinu­jące zmiany w rodzicielstwie. Zagadnienie odpowiedzialności za dziecko podjęte

 

jest przez Monikę Gromek. Autorka przedstawia koncepcję odpowiedzialnego rodzicielstwa, która została wypracowana na gruncie nauczania Kościoła Kato­lickiego. W tekście poruszona jest problematyka odpowiedzialności rodzicielskiej w ujęciu papieża Pawła VI, który w Encyklice Evangelium Humaneum wskazuje na pięć płaszczyzn odpowiedzialnego rodzicielstwa: poznawczą, wolitywną, moralną, decyzji i religijną. W próbach ustalenia modelowych zachowań wychowawczych rodziców ważne miejsce zajmuje określenie celu wychowania. Analizę tego zagad­nienia, w oparciu o badania własne, przedstawia Edyta Zawadzka. W kolejnym tekście Barbara Cichy-Jasiocha prezentuje wyniki badań własnych, które dotyczą znaczenia rodzicielskich technik wychowawczych i nadziei na sukces młodzieży w okresie adolescencji. Wyniki jej badań wskazują, że techniki stosowane zarówno przez matki jak i ojców pozostają w pozytywnym związku z wyższym poziomem nadziei na sukces u chłopców w okresie adolescencji.

Na drugą część publikacji składają się rozdziały, w których Autorzy anali­zują relacje rodzic-dziecko i prezentują badania własne z tego zakresu. Pierw­szy tekst, autorstwa Pauliny Biegaj, przybliża nauczanie Kościoła Katolickiego, a dotyczy wybranych fragmentów adhortacji apostolskiej Amoris laetia papieża Franciszka. Autorka, z perspektywy pedagogiczno-filozoficznej i w nawiązaniu do życia rodzinnego, rozważa papieski postulat miłości i czułości w relacji rodzica z dzieckiem. Realizacja tego postulatu, zdaniem Autorki, pozwala na przezwycię­żenie wychowawczych kryzysów. O jakości relacji rodzic-dziecko, ze szczególnym uwzględnieniem komunikacji wewnątrzrodzinnej i roli czasu wolnego, pisze Izabela Kiełtyk-Zaborowska. Zdaniem Autorki trudności w komunikacji wewnątrzrodzin­nej i brak czasu wspólnie spędzanego w rodzinie może skutkować rozluźnieniem więzi, narastaniem problemów rodzinnych i brakiem wzajemnej akceptacji i zro­zumienia. Z kolei Magdalena Leśniak, w oparciu o analizę literatury, przedstawia specyfikę rodzicielstwa i złożoność problemów w relacjach interpersonalnych osób żyjących w rodzinach zrekonstruowanych. Refleksja podjęta w artykule ukierun­kowana jest na analizę tych rodzin jako środowiska wychowawczego. Małgorzata Grabowska pisze, że klimat panujący w rodzinie i więzi, które łączą członków rodziny oddziałują na ocenę postaw rodziców przez dzieci. Autorka przedstawia wyniki badań własnych, które dotyczą retrospektywnej oceny postaw rodzicielskich przez dziewczęta niedostosowane społecznie.

O trudnościach życia codziennego małżonków i rodziców traktują rozdziały trzeciej części publikacji. Autorka pierwszego z nich, Sabina Lucyna Zalewska, przedstawia narracje małżonków, którzy doświadczają samotności i osamotnienia w związku. Problem samotności porusza także w swoim tekście Karolina Ludwi­kowska. Autorka analizuje zagadnienia „nierozwiązanej" żałoby i specyficznych problemów samotnych rodziców - współmałżonków osoby zaginionej.

Jednym z trudnych kontekstów życia rodzinnego jest też niepełnosprawność w rodzinie. W literaturze wiele miejsca poświęca się niepełnosprawności dziecka a mniej niepełnosprawności rodzica. Zagadnienie to porusza Agnieszka Bochniarz prezentując wyniki badań dotyczące rodzicielstwa osób z niepełnosprawnością i ich samooceny.

Źródłem małżeńskich trudności i barierą do założenia rodziny bardzo często jest niepłodność. Dorota Kornas-Bieła i Ewa Nizio wskazują, że problem ten doty­czy około co piątej pary małżeńskiej. Autorki przedstawiają istotę niepłodności i strategie radzenia sobie z niepowodzeniami prokreacyjnymi. Podstawą refleksji jest analiza wypowiedzi Internautów, które dotyczą sposobów radzenia sobie z niepłodnością. W sytuacji braku oczekiwanych efektów starania się o potomstwo i niepomyślnej diagnozy lekarskiej niektórzy małżonkowie podejmują decyzję

• Problematykę tę podejmuje w swoim artykule ks. Jarosław Czapliń­ski. Autor zwraca uwagę na złożoność zagadnień związanych z procesem adop­cyjnym i funkcjonowaniem rodzin adopcyjnych w płaszczyźnie indywidualnej, rodzinnej i społecznej.

Józef Szopiński nawiązuje do dysfunkcji w relacjach rodzinnych. W artykule przedstawiono narrację kobiety uwikłanej przez ojca w relację erotyczną. Zdaniem Autora kompleks Elektry i koszty psychiczne tej relacji wynikają z dysfunkcyjności subsystemu małżeńskiego. Szczególne problemy życia rodzinnego dotyczą również różnego rodzaju form przemocy w relacjach rodzinnych. Zagadnienie to omawia Monika Sabaj. Autorka ostatniego tekstu przedstawianej publikacji opisuje zjawisko perwersji narcystycznej i wskazuje na różnice pomiędzy przemocą perwersyjną a przemocą psychiczną w bliskich związkach.

Szczególne wyrazy wdzięczności kierujemy do Recenzenta niniejszego opraco­wania, Profesora Arkadiusza Żukiewicza. Uwagi Profesora, pozwoliły nam dopraco­wać formalnie i merytorycznie złożone teksty, nadały strukturalnej przejrzystości pracy oraz pozwoliły spojrzeć szerzej na problematykę rodzicielstwa w pedagogice

• subdyscyplinarnie - w pedagogice rodziny.

Składamy serdeczne podziękowania wszystkim Autorom, których wiedza, refleksja i doświadczenie przyczyniły się do powstania niniejszej publikacji i dys­kusji w ramach pedagogiki rodzicielstwa. Wyrażamy nadzieję, że Czytelnik odnaj­dzie w publikacji również inspiracje do własnych przemyśleń, impuls do rozwoju wiedzy i działań praktycznych, w których rodzicielstwo pozostaje powołaniem i przygodą życia.

 

Danuta Opozda

Magdalena Leśniak