Profesorowi Wiesławowi Wiśniewskiemu zawdzięczam również to, że prowadzenie badań stało się moją pasją. On sam był empirykiem i jak na swoje czasy prowadził duże przedsięwzięcia badawcze. W 1986 roku podjąłem dodatkową pracę w Centrum Badania Opinii Społecznej, które, jak na ówczesne warunki, było profesjonalnie zorganizowanym ośrodkiem badawczym. Nauczyłem się tam wielu rzeczy: dobierania próby, projektowania narzędzi badawczych, współpracy z siecią ankieterską, kontroli prowadzenia badań, pisania raportów. Po 1989 roku zaczął w Polsce powstawać rynek badań komercyjnych. Zapotrzebowanie na osoby o kompetencjach, jakie miałem, było duże. Od tego czasu pracowałem, między innymi, w pierwszej polskiej prywatnej agencji badawczej Demoskop oraz w SMG/KRC – największej firmie badawczej na polskim rynku. Współpracowałem też z szeregiem innych firm badawczych, w których miałem wielu znajomych z czasów wspólnej pracy na uczelni. Ponadto, pracując przez kilka lat w branży reklamowej, zyskałem możliwość spojrzenia na badania od strony zleceniodawców, konfrontując ich potrzeby z korzyściami, których badania są w stanie dostarczyć. Przez cały czas utrzymywałem też kontakt z badaniami akademickimi: projektując i dobierając próby, implementując procedury pilotażowe czy kontrolne, a także przygotowując zbiory danych pod kątem potrzeb ich użytkowników (m.in. Polpan, Polski Generalny Sondaż Społeczny, Europejski Sondaż Społeczny, czy PISA). Byłoby grzechem, gdyby tak wszechstronnego zakresu doświadczeń nie przenieść na grunt badań akademickich.

Na początku lat 90. spotkałem grupę podobnych do mnie entuzjastów badań. Wywodzili się oni z łódzkiego Zakładu Metodologii PAN, który wtedy już – niestety – został rozwiązany. Naszym wspólnym doświadczeniom i pomysłom nadaliśmy postać „Podręcznika socjologicznych badań ankietowych” (Warszawa: IFiS PAN 1992). Zaproponowana formuła okazała się nośna. Na powstającym dopiero rynku badawczym książka rozeszła się błyskawicznie. Dlatego też w późniejszych latach, wraz z Pawłem Sztabińskim i Franciszkiem Sztabińskim, podjęliśmy inicjatywę opracowania dwóch kolejnych publikacji o podobnym charakterze, zapraszając do współpracy badaczy-empiryków. Ostatnia z tych książek zatytułowana „Fieldwork jest sztuką” (Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2005) do dziś pozostaje najbardziej wszechstronnym kompendium wiedzy na temat prowadzenia badań sondażowych. Zawiera między innymi przegląd rodzajów badań, omówienie stosowanych technik badawczych (w tym technik wspomaganych komputerowo), prezentuje zasady budowy narzędzi badawczych, metody doboru prób do badań, a także omawia regulacje prawne i kwestie etyki badawczej. Książka nie omija spraw trudnych, o których w literaturze metodologicznej mówi się rzadko lub nie mówi wcale. Przykład stanowi typologia postaw ankieterów pracujących nierzetelnie (rozdział 21), którą opracowałem wspólnie z Franciszkiem Sztabińskim.

Zmiany zachodzące na rynku badawczym starałem się w miarę możliwości komentować, zachęcając też innych do podzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniami. W 1995 roku znalazłem się w gronie badaczy, którzy zainicjowali wydawanie czasopisma metodologicznego Ask. W jego pierwszym numerze, wraz z Henrykiem Domańskim, Pawłem Sztabińskim i Franciszkiem Sztabińskim, podjęliśmy próbę systematyzacji wyzwań, jakie badaniom akademickim narzuca dynamicznie rozwijający się rynek badań komercyjnych. Związkom między obiema rodzajami badań poświęciliśmy też, wspólnie z Pawłem Sztabińskim i Franciszkiem Sztabińskim, osobną książkę (Nowe metody, nowe podejścia badawcze w naukach społecznych. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2004), w której piszę między innymi o akademickim rodowodzie badań marketingowych. Ważne forum wymiany wiedzy i doświadczeń stanowią coroczne kongresy badawcze. Ich historii i funkcjom poświęciłem osobną publikację („Geneza i funkcje Ogólnopolskich Kongresów Badaczy Rynku i Opinii”. Ask 2005, nr 15). Mam też w dorobku artykuł dotyczący roli archiwów danych w upowszechnianiu wyników badań („Uwagi na temat roli archiwów danych w naukach społecznych”. Ask 1995, nr 1). Nawiązuję w nim do doświadczeń, które zebrałem pełniąc przez rok funkcję krajowego reprezentanta największego na świecie archiwum danych ICPSR.

Rozwój badań jest w dużej mierze warunkowany przez rozwój nowych technologii badawczych. W połowie lat 90. Miałem okazję brać udział we wprowadzaniu w Polsce technologii komputerowo wspomaganego wywiadu telefonicznego CATI. Omówieniu specyfiki tej metody badawczej poświęciłem osobny artykuł („Sondaże telefoniczne”. Ask 1996, nr 1). Pisałem również o badaniu audytoriów stacji radiowych, którego formuła stanowi po dzień dzisiejszy oryginalne polskie rozwiązanie. Zasady prowadzenia badań audytoriów mediów są zresztą słabo znane badaczom akademickim. A szkoda, bo technologie te można z pożytkiem stosować również w innych obszarach badań.

Ostatnia grupa zagadnień, o których chciałbym wspomnieć, dotyczy metod doboru prób do badań. Zajmuję się tym praktycznie od prawie 20 lat, dobierając między innymi próby do wszystkich dotychczasowych edycji Europejskiego Sondażu Społecznego, czy też, począwszy od 1993 roku, do kolejnych transz projektu badań panelowych PolPan. Liczby prób, które projektowałem w znaczących badaniach komercyjnych, nie jestem nawet w stanie podać. Wszystkie te doświadczenia doprowadziły mnie do przekonania, że w badaniach społecznych schematy doboru prób cechują się specyfiką i w tej formie nie występują w żadnej innej dziedzinie nauki. Przede wszystkim, w fazie projektowania próby konieczne jest uwzględnienie jakości realizacji badania, która w badaniach społecznych nie jest doskonała, a niekiedy nie jest nawet satysfakcjonująca. Trzeba umieć z góry przewidzieć, w których warstwach odmowy będą wyższe, tak aby móc wylosować odpowiednią liczbę osób. Warunkiem poprawnej realizacji badania jest więc, w pewnym sensie, znajomość jego rezultatów. Ten swoisty paradoks, a także inne kwestie specyficzne dla prób w badaniach społecznych, przedstawiłem w publikacjach poświęconym tym zagadnieniom. Wiele z proponowanych przeze mnie rozwiązań weszło na stałe do kanonów projektowania badań zarówno akademickich, jak i komercyjnych.