Ośrodek Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych jest instytucją naukowo-badawczą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
 
Ośrodek Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych powstał na fali wzmożonego zainteresowania losami zbiorów kościelnych ocalałych z pożogi wojennej. Projekt powołania do życia centrum informacji i poradnictwa dla bibliotek kościelnych zrodził się w środowisku bibliotekarzy kościelnych, którzy - zebrani w sierpniu 1955 roku na kursie bibliotekarskim w Lublinie - postulowali utworzenie przy Bibliotece Głównej KUL "ośrodka informacji i pośrednictwa bibliotekarskiego dla bibliotek kościelnych" (pismo uczestników kursu do rektora KUL, ks. prof. Józefa Twanickiego z dnia 22 VIII 1955 r.). Wkrótce inicjatywą tą objęto archiwa kościelne, a w dalszej kolejności także muzea kościelne. Idea ta zyskała aprobatę Rektora i Senatu Akademickiego KUL oraz Episkopatu Polski. Na siedzibę tej instytucji wybrano Lublin ze względu na zaplecze naukowe w postaci uniwersytetu katolickiego i bogatej biblioteki teologicznej. Na wniosek dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej KUL o. dra Romualda Gustawa, Senat Akademicki KUL, na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 1956 roku, "uchwalił jednomyślnie utworzyć nowy dział Biblioteki Uniwersyteckiej, mający za zadanie prowadzić centralną ewidencję archiwów i bibliotek kościelnych oraz organizować współpracę między nimi a Biblioteką Uniwersytecką K.U.L".

Pierwszym jego kierownikiem był - od 24 stycznia 1957 roku - ks. Eugeniusz Reczek TJ. W grudniu tego roku wyjechał on za granicę, dlatego też pismem z dnia 15 października 1958 roku, na stanowisko pełniącego obowiązki kierownika Ośrodka ABMK został powołany przez Rektora KUL ks. prof. Mariana Rechowicza - ks. dr Stanisław Librowski. Funkcję tę pełnił do końca 1959 roku, tj. do czasu reorganizacji tego zakładu.
 
Dnia 25 czerwca 1959 r. Ośrodek otrzymał statut, na podstawie którego został wyłączony z biblioteki uniwersyteckiej i otrzymał status uniwersyteckiego zakładu międzywydziałowego o charakterze naukowo-badawczym. Z końcem tego roku jego dyrektorem został ks. doc. dr hab. Józef Rybczyk (prorektor KUL), a jego zastępcą o. dr Romuald Gustaw. W statucie przewidziano stworzenie w ramach Ośrodka kilku działów, którymi mieli kierować referenci: dział bibliograficzny powierzono mgr Witoldowi Nowodworskiemu, dział biblioteczny - o. dr Romualdowi Gustawowi, dział archiwalny - ks. dr Stanisławowi Librowskiemu i dział muzealny - ks. dr Władysławowi Smoleniowi.

Po zorganizowaniu własnej stacji mikrofilmowej w 1960 roku, podjęto akcję mikrofilmowania najcenniejszych oraz najczęściej wykorzystywanych do badań naukowych materiałów przechowywanych w archiwach, bibliotekach i muzeach kościelnych. Katalogi mikrofilmów publikowane są na łamach półrocznika wydawanego przez Ośrodek. Dotychczas ukazało się siedem zeszytów.
 
Celem przygotowania pracowników do właściwego zajęcia się zbiorami kościelnymi oraz stałego podnoszenia ich kwalifikacji, już od samego początku istnienia Ośrodka ABMK, była prowadzona akcja szkoleniowa. Organizowane były kilkudniowe i dłuższe spotkania poświęcone podstawowym kwestiom dotyczącym zasobów i funkcjonowania instytucji przechowujących zbiory kościelne. Od ponad dwudziestu lat praktyka ta uległa pewnej zmianie. Zaczęto organizować coroczne sesje (w cyklu trzyletnim) gromadzące osobno pracowników archiwów, bibliotek oraz muzeów kościelnych. Omawiane są na nich zagadnienia z teorii i praktyki gromadzenia, zabezpieczania, opracowywania, udostępniania i komputeryzacji zasobów tych instytucji. Materiały konferencyjne ukazują się drukiem w czasopiśmie "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne".

Ważne miejsce w pracach Ośrodka zajmuje akcja gromadzenia źródeł (w postaci mikrofilmów) do dziejów Kościoła katolickiego na kresach wschodnich I i II Rzeczypospolitej. Zmikrofilmowano znaczną część archiwaliów archidiecezji lwowskiej przechowywanych w Archiwum Abpa Eugeniusza Baziaka w Krakowie. Porządkowane i mikrofilmowane są sukcesywnie szczątkowe materiały diecezji łuckiej znajdujące się na terenie Polski (m.in. w posiadaniu Ośrodka ABMK).
 
Przez pierwsze prawie dwadzieścia pięć lat swego istnienia Ośrodek skazany był na bardzo trudne warunki lokalowe. Na kancelarię, a także w późniejszym okresie na pracownię udostępniania mikrofilmów przeznaczono jedno niewielkie pomieszczenie w budynku biblioteki uniwersyteckiej przy ul. Chopina 27. Pracownia mikrofilmowa funkcjonowała w gmachu głównym KUL przy al. Racławickich 14, natomiast redakcja czasopisma - we własnym mieszkaniu redaktora (aż do 1991 r). Dopiero ks. prof. Zygmunt Zieliński -dyrektor Ośrodka ABMK od marca 1979 roku - rozpoczął starania o nowy większy lokal. Na początku lat osiemdziesiątych zeszłego stulecia zakład otrzymał znacznie lepsze warunki funkcjonowania we własnym kilkupokojowym lokalu przy ul. Chopina 29. Urządzona tam została stacja mikrofilmowa, kancelaria i pracownia udostępniania zbiorów wyposażona w kilka czytników do mikrofilmów i księgozbiór podręczny. W latach dziewięćdziesiątych do lokalu przy ul. Chopina 29 została także przeniesiona redakcja czasopisma "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne".

W 2006 roku Ośrodek ABMK obchodził pięćdziesiątą rocznicę swego istnienia. W ciągu pół wieku funkcjonowania tego zakładu związani z nim byli wybitni ludzie nauki - głównie historycy Kościoła. Obok wymienionych już księży profesorów: Stanisława Librowskiego i Zygmunta Zielińskiego, wieloletnim sekretarzem generalnym, a w latach 1978-1979 jego kierownikiem, był ks. profesor Bolesław Kumor. Od 1985 do 2006 roku dyrektorem Ośrodka był ks. profesor Marek Zahajkiewicz. Aktualnym dyrektorem jest ks. profesor Anzelm Weiss.
 
Decyzją Senatu Akademickiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II z dnia 17 III 2006 roku Ośrodek ABMK został przekształcony w instytut naukowo-badawczy. Pełna nazwa ABMK brzmiała: Instytut Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych. W 2009 r. Ośrodek został włączony w strukturę Wydziału Teologii i wrócił do swej poprzedniej nazwy.

oprac. Maria Dębowska

 

 

Autor: Artur Hamryszczak
Ostatnia aktualizacja: 10.07.2014, godz. 14:40 - Artur Hamryszczak