Filozofia jako wiedza o człowieku jest dzisiaj często wiedzą o kulturze, jako szczególnym i najbardziej charakterystycznym korelacie ludzkiej egzystencji, jego aktywności. Stąd niniejsza publikacja Filozofia kultury ukazuje człowieka jako twórcę kultury, choć wprost podejmuje wątki należące do wszystkich jej wymiarów, czyli nauki, sztuki, moralności i religii. Aspektywnie wątki te omówiono - w różnym zakresie - w poprzednich tomach serii Dydaktyka Filozofii: Antropologii, Metodologii nauk, Etyce czy Filozofii religii i Filozofii Boga, a zwłaszcza w dziale „Rola poznania w kulturze”, stanowiącym element tomu Epistemologia. W obecnym opracowaniu akcent postawiono na odsłonięcie istoty samego zjawiska kultury, jej społecznych uwarunkowań, a także jej relacji do cywilizacji, a nade wszystko jej współczesnych przemian. Równie istotnym elementem obecnego tomu jest ukazanie specyfiki działalności artystycznej, a także – choćby tylko skromnie – zjawiska techniki. Starano się wszakże nie zagubić pozostałych dziedzin kultury, a więc jej wymiaru intelektualnego, moralnego i religijnego, uwzględnianych głównie kontekstualnie.

 

Z radością informujemy, że nakładem Wydawnictwa KUL ukazał się kolejny, XI tom w serii Dydaktyka filozofii pt. Filozofia kultury. Redaktorami tego monumentalnego, wszak liczącego ponad 1.300 stron dzieła, są ks. prof. Stanisław Janeczek i dr Anna Starościc.

 

Serdecznie gratulujemy!

 

Tom ma dwuczęściową strukturę, część pierwsza, zatytułowana: „Pytania o istotę kultury, cywilizacji, sztuki i techniki”, skupia się najpierw na prezentacji specyfiki nauk podejmujących szeroko pojęte zjawisko kultury, możliwie w całym jego bogactwie oraz uwarunkowaniach historycznych i społecznych. Uwzględnia nie tylko filozoficzny wymiar rozważań, lecz także ten właściwy naukom szczegółowym zajmującym się tą tematyką. Osiągnięcia tych ostatnich mogą bowiem, a nawet powinny, być zasadnie i owocnie wykorzystane przez filozofa, nie tylko w odniesieniu do takich konkurencyjnych wobec nich nauk jak antropologia kulturowo-społeczna, etnologia, kulturoznawstwo czy semiotyka kultury, ale też np. psychologia, socjologia, pedagogika i teologia kultury, a nawet wskazując na biologiczne podstawy kultury. Stąd też zaprezentowano status metodologiczny, sposób ujęcia tytułowej problematyki i zakres podejmowanych tematów przez nauki filozoficzne, humanistyczne i społeczne oraz o sztuce i technice. Część poświęconą omówieniu specyfiki nauk o kulturze wieńczą dwie wypowiedzi doświadczonych wykładowców tytułowej problematyki. Ważnym wymiarem części pierwszej tego antropologicznie ugruntowanego tomu jest przybliżenie intelektualnego fundamentu kultury oraz różnych przejawów transcendencji, jaka się ujawnia w rozmaitych formach kultury, zwłaszcza współczesnej.

 

Część druga omawia tytułowe „meandry współczesnej kultury i sztuki”, począwszy od wskazania ich historycznego, a następnie społecznego fundamentu, pokazując także znaczenie kultur lokalnych, w tym kultury ludowej i narodowej. Wskazuje na potrzebę internalizacji kultury w procesie kształcenia i wychowania oraz dostrzeżenia aspektywnej nieprzekładalności poszczególnych kultur, a w tym kontekście dialogu, którego model można odnaleźć w Ewangelii, wymagającego m.in. wyjścia poza ramy eurocentryzmu, z jego konsekwencjami społecznymi i politycznymi. Omawiając szeroko „tendencje w kulturze współczesnej”, których jest wiele, często się ze sobą łączą, wskazuje na takie wybrane, ale ważne zjawiska jak globalizacja kultury, fenomen kultury popularnej, a nawet „uludycznienie kultury”. Ukazuje nie tylko rolę kultury we wszechobecnych mediach, prowadzących do „cywilizacji informacji”, ale także na jej nowy paradygmat jakim jest cyberkultura, rozwijająca się zwłaszcza za sprawą internetu. Istotnym elementem tej części jest problematyka zaliczana w różnych tradycjach bądź to do filozofii sztuki, bądź do estetyki, odkrywając swoistość sfery estetycznej czy piękna, jako kategorii ważnej przynajmniej dla sztuki tradycyjnej, a w końcu zwracając uwagę na relacje sztuki do natury, którą bądź to naśladuje, bądź też akcentuje autonomią twórczą. Nie tylko ukierunkowanie środowiskowe redaktorów tomu nakazało podnieść zagadnienie specyfiki sztuki religijnej, przez wieki mającej fundamentalne znaczenie w dziejach sztuki, pytając o możliwość jej urzeczywistnienia w sztukach plastycznych czy literaturze, a w końcu ukazując dylematy związane z wolnością twórczą i ochroną przed jej wynaturzeniami w aspekcie moralnym i religijnym.

 

Niniejszy tom jest monografią zawierającą zasadniczo artykuły specjalnie do niego przygotowane. Zawiera  jednak także kilka przedruków bądź to dlatego, że stanowią one wyjątkowo trwały dorobek nauk o kulturze i sztuce, bądź też ukazują zróżnicowany styl prowadzonych rozważań, co odpowiada dydaktycznemu ukierunkowaniu serii.

 

Redaktorzy

 

 

Filozofia kultury, cz. 1: Pytania o istotę kultury, sztuki i techniki, red. S. Janeczek, A. Starościc [seria: Dydaktyka Filozofii, t. 11], Lublin: Wydawnictwo KUL 2021, ss. 684 (ISBN 978-83-8061-986-9).

 

Przedmowa | 7-36

 

A. NAUKI O KULTURZE

1. Nauki filozoficzne

• Wojciech Daszkiewicz (KUL), Filozofia kultury a filozofia cywilizacji | 41-82
• Piotr Jaroszyński (KUL), Metafizyka kultury | 83-105
• Adam Rodziński (KUL), Filozofia wartości a filozofia kultury |107-120
• Ks. Stanisław Kamiński (KUL), Filozofia kultury i cywilizacji jako filozofia dziejów | 121-153

 

2. Nauki humanistyczne i społeczne

• Michał Buchowski (UAM), Antropologia społeczno-kulturowa | 157-186
• Marcin Brocki (UJ), Etnologia |187-197
• Krzysztof Moraczewski (UAM), Kulturoznawstwo | 199-214
• Paweł Bytniewski (UMCS), Semiotyka kultury | 215-232
• Zbigniew Łepko SDB (UKSW), Biologiczne podstawy kultury | 233-248
• Andrzej Pankalla (UKSW), Aleksandra Kilian (East London University), Od psychologii kultury do psychologii antropologicznej | 249-282
• Leszek Korporowicz (UJ), Od socjologii kultury do socjologii kulturowej | 283-312
• Janusz Gajda (Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska im. Papieża Jana Pawła II), Pedagogika kultury | 313-342
• Witold Kawecki CSsR (UKSW), Teologia kultury | 343-367

 

3. Nauki o sztuce i technice

• Henryk Kiereś (KUL), Filozofia sztuki | 371-395
• Henryk Kiereś (KUL), Estetyka | 397-417
• Andrzej Kiepas (PŚ), Filozofia techniki | 419-440

 

4. Refleksje dydaktyka

• Ks. Stanisław Kowalczyk (KUL), Z problematyki filozofii kultury | 443-478
• Ks. Jan Sochoń (UKSW), Jak uprawiać filozofię kultury? | 479-499

 

B. INTELEKTUALNY FUNDAMENT KULTURY

 

• Ks. Stanisław Kamiński (KUL), Kultura intelektualna: nauka – filozofia – mądrość | 503-509
• Wojciech Chudy (KUL), Intelekt jako „recta ratio” | 511-524
• Robert Spaemann, Kim jest człowiek wykształcony? | 525-527
• Grzegorz Dziamski (UAM), Prawda w kulturze ponowoczesnej |529-537
• Ks. Piotr Mazurkiewicz (UKSW), Uczeni i rzemieślnicy w ponowoczesnym świecie | 539-566

 

C. TRANSCENDENCJA W KULTURZE

 

• Ks. Piotr Moskal (KUL), Kultura a religia | 569-599
• Robert Ptaszek (KUL), Maciej B. Stępień, Gnoza i ezoteryka zachodnia | 601-630
• Ks. Maciej Bała (UKSW), Joanna Skurzak (UKSW), Francuska duchowość ateistyczna | 631-656
• Jowita Guja (AGH), Nowy ateizm: krytyka religii, antropologia, duchowość | 657-670

 

Indeks osobowy | 671-684

 

 

Filozofia kultury, cz. 2: Meandry współczesnej kultury i sztuki, red. S. Janeczek, A. Starościc [seria: Dydaktyka Filozofii, t. 11], Lublin: Wydawnictwo KUL 2021, ss. 629 (ISBN 978-83-8061-987-6)

 

A. HISTORYCZNY FUNDAMENT KULTURY

 

• Kaja Kaźmierska (UŁ), Pamięć w kulturze współczesnej | 9-34
• Joanna Kurczewska (IFiS PAN), Pamięć lokalna w dzisiejszej Europie? | 35-50
• Agnieszka Roguska (UPH w Siedlcach), Kultura ludowa | 51-71
• Leon Dyczewski OFMConv. (KUL), Polska tożsamość kulturowa | 73-91
• Imelda Chłodna-Błach (KUL), Edukacja a kultura | 93-137
• Kard. Kurt Koch, Chrześcijańskie inspiracje dla kultury dialogu i spotkania |139-149
• Krzysztof Gawlikowski (SWPS), Dialog międzykulturowy – nagląca potrzeba i trudności | 151-185

 

B. TENDENCJE WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE

 

• Adam Krokiewicz (UW), Kultura starożytna a kultura współczesna | 189-205
• Barbara Pasamonik (APS), Globalizacja kultury |207-234
• Marek Krajewski (UAM), Kultura popularna | 235-271
• Ryszard Mieczysław Kantor (UJ), „Uludycznienie kultury” | 273-294
• Małgorzata Gądek (UJ), Agnieszka Konior (UJ), Zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturowym | 295-327
• Jan Paweł Hudzik (UMCS), Kultura mediów | 329-352
• Marek Hetmański (UMCS), Cywilizacja informacji | 353-368
• Piotr Zawojski (UŚ), Cyberkultura – nowy paradygmat kultury | 369-404
• Małgorzata Gruchoła (KUL), Ochrona użytkowników internetu | 405-429

 

C. DROGI WSPÓŁCZESNEJ SZTUKI

 

• Mieczysław Albert Krąpiec OP (KUL) – Intencjonalny charakter kultury | 433-448
• Antoni Bazyli Stępień (KUL), Swoistość sfery estetycznej | 449-456
• Władysław Stróżewski (UJ), Pojęcia piękna | 457-477
• Anna Kawalec (KUL), Wielka teoria piękna a sztuka współczesna | 479-500
• Ryszard Kasperowicz (UW), „Mimēsis” – między naśladowaniem natury a autonomią twórczą | 501-518
• Tomasz Garbol (KUL), Literatura a religia. Sekularyzacja – szansa czy „grzęzawisko bezładu”? | 519-535
• Roman Konik (UWr), Czy można ukazać „sacrum” w sztuce? | 537-565
• Ks. Andrzej Draguła (US), Sakralne szanse sztuki współczesnej | 567-585
• Mateusz Bieczyński (UAP), Wolność sztuki – aspekt prawny na przykładzie problemu „bluźnierstwa” | 587-617

 

Indeks osobowy | 619-629