Open Access

REPOZYTORIUM_i_wydawnictwa

 

 

Otwarty dostęp

 

Powszechny i bezpłatny dostęp do aktualnej wiedzy stanowi jeden z elementów rozwoju współczesnych społeczeństw. Otwarty dostęp jest istotnym elementem otwartej nauki, mającej na celu pełne wykorzystanie potencjału Internetu w prowadzeniu badań naukowych i rozpowszechnianiu ich wyników. Rozwijanie systemu otwartej nauki wiąże się nierozłącznie z rozwojem kultury dzielenia się oraz wypracowaniem nowych modeli i infrastruktury, umożliwiających rozpowszechnianie, przechowywanie i ponowne wykorzystanie wyników badań.

 

Otwarty dostęp to brak technicznych i prawnych ograniczeń korzystania z umieszczonych w publicznym Internecie materiałów naukowych. Zakłada ich dalsze wykorzystywanie zgodnie z przepisami prawa autorskiego o dozwolonym użytku lub na nieograniczonej wolnej licencji Creative Commons. Główne kierunki rozwoju Open Access to otwarte repozytoria oraz recenzowane czasopisma Open Access.

 

 

Rodzaje otwartego dostępu

 

Otwarty dostęp gratis to „darmowy i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa” (źródło: Siewicz, Krzysztof (2012). Otwarty dostęp do publikacji naukowych: kwestie prawne. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. http://repozytorium.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/335/K_Siewicz_Otwarty_dostep_do_publikacji_naukowych.pdf?sequence=4).

 

Otwarty dostęp libre to „wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nienaruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji” (źródło: Siewicz, Krzysztof (2012). Otwarty dostęp do publikacji naukowych: kwestie prawne. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. http://repozytorium.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/335/K_Siewicz_Otwarty_dostep_do_publikacji_naukowych.pdf?sequence=4).

 

Polityka otwartości i otwarty mandat

Otwartość to idea promująca otwarty, darmowy dostęp do naukowych i edukacyjnych zasobów wiedzy. Dzięki wprowadzeniu instytucjonalnej polityki otwartości w perspektywie czasu zwiększa się widoczność i łatwość wyszukiwania publikacji składających się na dorobek naukowy danej instytucji.

Polityka otwartego dostępu powinna opierać się na pięciu zasadach (źródło: Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce):

  • otwartości,
  • równoległych dróg,
  • szybkiego dostępu,
  • maksymalizacji jakości treści,
  • maksymalizacji korzyści.

 

Otwarty dostęp prowadzi do zwiększenia liczby cytowań; ułatwia i przyśpiesza komunikację naukową oraz współpracę między różnymi podmiotami, wspomaga zarządzanie wiedzą i przeprowadzanie procedur ewaluacyjnych; ułatwia archiwizację i długoterminowe przechowywanie dokumentów w postaci cyfrowej.

 

Polityki instytucji naukowych odnośnie do kwestii otwartego dostępu do publikacji naukowych można podzielić na:

 

1) rezolucje zalecające udostępnianie w modelu otwartym publikacji stanowiących rezultat prowadzonych w niej badań naukowych;

2) jednoznacznie sformułowane otwarte mandaty, w których instytucje finansujące badania lub instytucje naukowe zobowiązują autorów publikacji do zapewnienia otwartego dostępu do wybranych rodzajów publikacji naukowych.

 

Otwarty mandat - nałożony na autorów publikacji naukowych prawny obowiązek umieszczania prac naukowych w otwartym dostępie. Przeważnie jest to wydany przez uprawniony organ danej uczelni akt prawny zarządzający deponowanie dokumentów naukowych w repozytorium otwartym.

 

 

Sposoby zapewnienia otwartego dostępu do publikacji naukowych

 

Otwarty dostęp realizowany jest najczęściej na dwa sposoby:

 

1) przez umieszczenie i udostępnienie danego tekstu w otwartym repozytorium (tzw. droga zielona)

2) za pośrednictwem tzw. drogi złotej, czyli przez publikację w otwartym czasopiśmie (tzw. Open Access journal).

 

Droga zielona to „zapewnienie otwartego dostępu gratis albo libre przez autora poprzez zdeponowanie utworu w repozytorium” (źródło: Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce). Finansowanie może być: instytucjonalne, centralne bądź od sponsorów. Publikowane są teksty recenzowane i nierecenzowane oraz niepublikowane.

 

Droga złota to „zapewnienie otwartego dostępu gratis albo libre przez wydawcę, w szczególności poprzez publikację utworu w czasopiśmie naukowym lub książce” (źródło: Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce). Finansowanie może pochodzić z dotacji z instytucji naukowych, opłat pobieranych od autorów, reklamy i usług dodatkowych. Publikowane są teksty zapewniające wysoki poziom publikacji.

 

 

Rekomendacje otwartej nauki MNiSW

 

"Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce"

 

Dokument przedstawia założenia polityki otwartego dostępu oraz zalecenia dotyczące wprowadzania otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych przez podmioty finansujące badania (NCN, NCBR, MNiSW), jednostki naukowe, uczelnie i wydawców.

 

 

Zalecenia dla jednostek i uczelni

 

Wsparcie działań na rzecz otwartego dostępu do publikacji (z preferencją dla dostępu libre) oraz dostępu do danych badawczych powstających dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych

Tworzenie repozytoriów instytucjonalnych

Monitorowanie przez jednostkę liczby publikacji udostępnianych w otwartym dostępie w stosunku do wszystkich publikacji pracowników tej jednostek

 

Open Access – ogólne

 

Open Access w sieci – portale

 

Główne deklaracje i przesłania Open Access

 

Wyszukiwarki Open Access

 

Portale

 

Czasopisma w otwartym dostępie w bazach

 

Czasopisma w Open Access

 

 

Zachęcamy do zapoznania się z prezentacją Publikowanie wyników badań i publikacji naukowych w modelu otwartym.

 

 


 

 


WSPÓŁPRACA

ikona
ikona
ikona
ikona
ikona