Rodzina - historia i współczesność 

Spis treści

 

Wstęp 9

 

CZĘŚĆ PIERWSZA * RODZINA W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ 15

 

Rozdział 1.

BARBARA KIEREŚ • Filozoficzna myśl Arystotelesa inspiracją realistycznej teorii rodziny 17

 

Rozdział 2.

ANETA bołdyrew • Wychowanie i socjalizacja dzieci i młodzieży w rodzinach robotniczych w Łodzi w okresie II Rzeczypospolitej 27

 

Rozdział 3.

RENATA doniec * Oblicza codzienności a kondycja psychospołeczna rodziny w czasach socjalizmu realnego w Polsce 3 7

 

CZĘŚĆ DRUGA • RODZINA DZIŚ 6l

 

Rozdział 4.

ANDRZEJ ŁUCZYŃSKI • Wychowanie religijne w rodzinie w kontekście współczesnych przemian społeczno-kulturowych 63

 

Rozdział 5.

EDWARD NYCZ • Zmiany społeczno-kulturowe a międzypokoleniowy przekaz poglądów w deklaracjach młodzieży - refleksja badacza z perspektywy 20 lat 75

 

Rozdział 6.

WOJCIECH SROCZYŃSKI - Obraz rodziny polskiej w świetle wniosków z badań nad rodziną siedlecką 87

 

Rozdział 7.

Magdalena parzyszek • Rodzina wobec wyzwań zmieniającej się rzeczywistości społeczno-kulturowej 101

 

Rozdział 8.

DOROTA BIS ■ Rodzina jako miejsce wychowania do mediów 111 CZĘŚĆ TRZECIA - RODZINA A WYCHOWANIE 12 5

 

Rozdział 9.

TERESA Olearczyk • Wychowanie w rodzinie jako przedmiot pedagogicznej refleksji - wychowanie przez pryzmat „wizerunku” rodziny 127

 

Rozdział 10.

ALINA RYNIO • Znaczenie rodziny w chrześcijańskim wychowaniu dzieci i młodzieży w nauczaniu Stefana Kardynała Wyszyńskiego 137

 

Rozdział 11.

Lidia marszałek - Wychowanie moralne dziecka w rodzinie 153

 

Rozdział 12.

EWA ROJEWSKA • Rodzina o personalistycznej orientacji wychowawczej jako istotne środowisko dla rozwoju integracji seksualnej młodzieży 167

 

Rozdział 13.

EWA Stępniak • Dialog w rodzinie w świetle analiz Księdza Janusza Tarnowskiego 183

CZĘŚĆ CZWARTA * RODZINA W OBLICZU TRUDNOŚCI 193

 

Rozdział 14.

KRYSTYNA CHAŁAS * Rodzina przestrzenią cierpienia               195

 

Rozdział 15.

KATARZYNA hryszan ■ Dziecko z autyzmem w rodzinie.

Wychowanie religijne jako postulat moralny 213

 

Rozdział 16.

Stanisław CHROBAK • Przebaczenie i zaufanie w komunii rodzinnej. Uwagi na tle Amoris Laetitia           225

 

Noty o Autorach

 

Wstęp

Jak ilustrują dociekania historyczne, rodzina jest archeiczną (pierwszą ontologicz- nie) formą życia wspólnotowego, czyli naturalnym związkiem osób spokrewnio­nych, dziadków, rodziców i ich dzieci, ale jej wewnętrzny ustrój zależy także od dwóch czynników, mianowicie, od zasobów przyrody i pracy ludzkiej gwarantu­jących fizyczne trwanie rodziny oraz od kultury samego człowieka, czyli od jego refleksji nad samym sobą: kim jest i jaki jest ostateczny cel jego życia. Początki tej refleksji znajdziemy już w mitach, czyli wyrosłych z doświadczenia poetyckich wizjach świata i człowieka, jednakże jej pełne, oparte na doświadczeniu i racjonalnej argumentacji rozwinięcie ucieleśnia w sobie filozofia, znak rozpoznawczy kultury europejskiej. Na gruncie filozofii chodziło przede wszystkim o wyjaśnienie zagadki świata - dlaczego istnieje i co sprawia, że jest racjonalny - a także o wyjaśnienie faktu ludzkiego, czyli o rozpoznanie istoty człowieka, form jego bytowania w świę­cie oraz celu jego życia. Określone rozstrzygnięcie problemu człowieka rzutowało na rozumienie istoty życia społecznego, a przede wszystkim na rozumienie rodziny.

W odniesieniu do rodziny jako społeczności pojawiały się różne filozoficzne koncepcje. Okazało się bowiem, że filozofia jest wewnętrznie podzielona na dwie tradycje: idealizm oraz realizm. Znakiem tradycji idealizmu myślowego były - i są do dziś - dwa ujęcia człowieka i rodziny: ujęcie kolektywistyczne oraz indywidu­alistyczne. Kolektywizm traktuje człowieka, a w konsekwencji wszystkie postaci jego życia wspólnotowego, jako funkcję czegoś nadrzędnego: przyrody lub państwa, natomiast indywidualizm absolutyzuje go, zaś życie społeczne, przede wszystkim instytucję rodziny, traktuje jako konsekwencję konwencji, czyli zmiennej historycz­nie umowy pomiędzy ludźmi. W przeciwieństwie do idealizmu, realizm, w oparciu o doświadczenie i płynące z niego rozpoznanie tego, że człowiek z natury swej jest istotą społeczną wskazuje, że rodzina jest społecznością naturalną, a więc społecz­nością realizująca wyznaczone przez naturę ludzką jako ludzką cele i zadania. Tra­dycja realizmu poznawczego wypracowała teorię personalizmu, który głosi, że człowiek jest osobą (łac. persona-osoba), czyli kimś, kto niepomiernie transcenduje, zarówno zastany świat przyrody, jak i każdą społeczność, której jest członkiem.

W ocenie powyższych teorii należy zauważyć, że tradycja personalistyczna (łacińska), która stanowi dziedzictwo kulturowe Europy, wznosi się z jednej strony ponad indywidualizm, w którym człowiek jest bezwzględnym centrum, nie liczącym

 

się z rodziną jako taką i z innymi jej członkami, jak i ponad kolektywizm, który zmusza rodzinę i każdego jej członka do realizowania wcielanych w politykę pań­stwową, utopijnych ideologii. Wskazuje ona bowiem na rodzinę jako na wspólnotę osób, której racją bytu jest realizowanie dobra każdej tworzącej ją osoby - widziane integralnie życie, a jednocześnie musi w niej być dbałość o wszystkich tworzących ją członków, co stanowi tzw. dobro wspólne, zarówno rodziny, jaki szerzej - całej społeczności, w której żyje rodzina.

Podkreślmy, że tradycja personalistyczna tworzy wraz z kulturą chrześcijańską teorię rodziny, której podstawę stanowi rozpoznanie tego, kim jest człowiek. Odczy­tała ona, że człowiek jest istotą cielesno-duchową, a jego rozumna i wolna natura ma charakter spotencjalizowany, co oznacza, że domaga się ona aktualizacji. Urze­czywistnianie życia ludzkiego dotyczy wszystkich sfer tego życia - wegetacji (wzra­stania), życia zmysłowo-uczuciowego, ale nade wszystko dotyczy życia duchowego (osobowego) i jego manifestacji, którymi są: poznanie, miłość, wolność oraz reli­gijność. Na gruncie tej tradycji rozpoznano także, że podstawowym kontekstem życia ludzkiego i zarazem wszystkich form życia społecznego jest rodzina, rodzina jako wspólnota osób utworzona na fundamencie monogamicznego i nierozerwal­nego małżeństwa, co gwarantuje tej wspólnocie trwałość i pokoleniową ciągłość historyczną.

Rozpoznanie prawdy o człowieku, małżeństwie i rodzinie wyrosłe na gruncie tradycji myślowej personalizmu stanowi kanwę dla rozważań zawartych w niniejszej publikacji. Ukazuje ona problem rodziny w perspektywie historycznej i współ­czesnej, omawia rodzinę w kontekście jej zadań wychowawczych oraz w obliczu towarzyszących jej trudności.

W części pierwszej zatytułowanej «Rodzina w perspektywie historycznej» pod­jęty jest problem filozoficznych podstaw realistycznej teorii rodziny (B. Kiereś), funkcjonowania rodziny w okresie II Rzeczypospolitej (A. Bołdyrew) oraz w okresie realnego socjalizmu (R. Doniec).

Część druga «Rodzina dziś» przedstawia wychowanie religijne na tle współcze­snych przemian społeczno-kulturowych (A. Łuczyński), zawiera refleksję na temat międzypokoleniowego przekazu deklarowanych poglądów młodzieży (E. Nycz), ukazuje obraz polskiej rodziny w świetle wniosków z badań nad rodziną siedlecką (W. Sroczyński), rozważa sytuację rodziny w zmieniającej się rzeczywistości spo­łeczno-kulturowej (M. Parzyszek) oraz wskazuje na rodzinę jako miejsce wycho­wania do mediów (D. Bis).

W części trzeciej noszącej tytuł „Rodzina a wychowanie” podjęta problema­tyka koncentruje się wokół wychowania w rodzinie przez pryzmat jej wizerunku (T. Olearczyk), omawia znaczenie rodziny w nauczaniu Stefana Kardynała Wyszyń­skiego (A. Rynio), podkreśla ważność wychowania moralnego dziecka w rodzinie

(L. Marszałek), akcentuje personalistyczną orientację wychowawczą w rodzinie, stanowiącej istotne środowisko dla rozwoju integracji seksualnej młodzieży (E. Rojewska) oraz w oparciu o dorobek Księdza Janusza Tarnowskiego zauważa konieczność dialogu w rodzinie (E. Stępniak).

Ostatnia, czwarta część publikacji zatytułowana „Rodzina w obliczu trudności” podejmuje problem nieuchronności cierpienia w rodzinie (K. Chałas), zwraca uwagę na wychowanie religijne w rodzinie w sytuacji autyzmu dziecka (K. Hryszan) oraz wyjaśnia czym jest przebaczenie i zaufanie w komunii rodzinnej na podstawie Adhortacji Apostolskiej Amoris Laetitia Papieża Franciszka (S. Chrobak).

Autorzy zamieszczonych w antologii artykułów reprezentują różne środowiska, zarówno naukowe, jak i pozanaukowe oraz różnią się cenzusem naukowym. Obok rozpraw respektujących kryteria dyskursu naukowego w pedagogice spotkamy takie, które wymagałyby dalszych dociekań i stosownych uzasadnień, także reflek­sje praktyków pedagogów zawierające pewne hipotezy i postulaty. Mamy nadzieję, że kompetentny czytelnik ze zrozumieniem podejdzie do wspomnianych artyku­łów. Dziękujemy wszystkim Autorom za wkład wniesiony do niniejszej publika­cji. Szczególne słowa podziękowania kierujemy do Pana Profesora dr hab. Jarosława Horowskiego za życzliwe przyjęcie jej do recenzji i wnikliwość oceny.

 

Barbara Kiereś

Monika Gromek

Katarzyna Hryszan