This paper aims at improving our knowledge about different kinds of stimuli fostering the so-called sustainable development approach to the present and future dynamics of the Polish countryside.
The paper departs from a presentation of the results of a research study carried out by the author and concerning the implementation and the expected effects of the Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development (SAPARD). The paper will attempt to put the goals and objectives of key measures endorsed within this programme into a conceptual framework in order to show possible interdependencies with a particular attention paid to their contribution to various aspects of sustainable development. The core of this research project was an empirical study of SAPARD applications submitted to the Lodz Regional Office of the Agency for Restructuring and Modernising Agriculture. 34 applications from food-processing enterprises and 42 from farmers were thoroughly examined.
It was found out that the SAPARD programme exerted a positive influence on the entrepreneurship of those entities which were relatively stronger, more courageous, optimistic, better analysed market signals and had a vision of their own future. Moreover, the impact of SAPARD investments in the food-processing factories on the natural environment turned out to be rather limited. These findings raise serious questions concerning the impact of SAPARD and of next generation rural development programmes on sustainable development of Polish rural areas.
The latter part of the paper will outline the main features of the ongoing evolution of Polish rural development policy mix in relation to the sustainable development concept. Current priorities will be briefly discussed and compared to the priority axes adopted in the Rural Development Programme for 2007-2013. In particular, an attempt will be made to examine the inherent logic of the proposed measures as well as their role in the overall strategy worked out by the Polish Ministry of Agriculture and Rural Development in March 2006.

Dr Ewa Katarzyna Czech,
Dr Szilvia Horvath
Politechnika Białostocka,

Skuteczna realizacja rozwoju zrównoważonego (na każdym za szczebli korzystania z zasobów środowiska naturalnego), wymaga zapobiegania szkodom środowiskowym czy usuwania skutków ich powstania. Efektywność podejmowanych działań  w tym obszarze zależy z pewnością od rozwiązań prawnych umożliwiających zapobieganie ich występowaniu czy prowadzących do ich usuwania. W zakresie wskazywanej problematyki stosunkowo najrzadziej regulowaną sferą w polskim porządku prawnym, a jednocześnie niezwykle istotną jest ta, która dotyczy szkód ekologicznych o zasiągu powszechnym.
    W świetle powyższej sytuacji prawnej za szczególnie doniosłą, z punktu widzenia urzeczywistniania w warunkach polskich rozwoju zrównoważonego, należy uznać wejście w życie postanowień dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu .
To wydarzenie spowodowało powstanie obowiązku implementacji przez państwa członkowskie, w tym również Polskę, do krajowego porządku prawnego przed dniem 30 kwietnia 2007 r., postanowień tego aktu unijnego (art. 19 Dyrektywy). Wprowadzenie niezbędnych zmian legislacyjnych wymaga jednak uprzedniego rozwiązania kluczowych zagadnień spornych sygnalizowanych zarówno przez rodzimych, jak i pochodzących z innych państw członkowskich przedstawicieli nauki prawa. Jedną z takich kwestii jest istota szkody i szkody wyrządzonej środowisku naturalnemu w rozumieniu przepisów tego aktu unijnego. Skuteczne stosowanie sygnalizowanych przepisów unijnych wymaga jednak nie tylko precyzyjnej ich interpretacji prowadzącej do możliwie najbardziej jednoznacznego określenia istoty wzmiankowanych instytucji prawnych. Nieuchronnie prowadzi to również do konieczności odniesienia istoty szkody i szkody wyrządzonej środowisku naturalnemu w rozumieniu unormowań Dyrektywy do szkody ekologicznej, w zakresie w jakim funkcjonuje ona w poglądach przedstawicieli polskiej nauki prawa i judykatury. Uwzględniając natomiast kwestię braku konsensusu w obszarze jednoznacznego określenia typu odpowiedzialności, którą posłużył się legislator unijny we wzmiankowanym akcie prawnym, niezbędne jest również poddanie analizie porównawczej pojęcia szkody w zakresie w jakim ta instytucja funkcjonuje w regulacjach prawa polskiego. 
Sygnalizowane kierunki działań znalazły swe odzwierciedlenie w przeprowadzonych rozważaniach  zawartych w przygotowywanym opracowaniu. W nim też zawarte zostały kluczowe wnioski, które zostały osiągnięte w drodze przeprowadzonych wykładni i analiz porównawczych.
Mimo obecnie istniejącego sceptycyzmu Ukrainy co do jej uczestnictwa w Unii Europejskiej, dotychczasowe kierunki rozwoju w Europie wskazują, że przynależność tego państwa do Wspólnoty jest jedynie kwestią czasu. Uwzględniając taki stan rzeczy należy uznać, że wypracowane w naszym kraju rozwiązania w analizowanym obszarze będą mogły zostać wykorzystane również przez legislatora ukraińskiego. Jeżeli jednak ten scenariusz wydarzeń nie zostanie zrealizowany i Ukraina pozostanie poza strukturami unijnymi, to przecież zagadnienie zapobiegania powstawaniu szkód ekologicznych i usuwania skutków ich zaistnienia nie zniknie.  Zawsze zaś łatwiej jest korzystać z doświadczeń innych, nawet jeżeli widzimy pewne różnice czy niedoskonałości, niż w sposób pionierski rozwiązywać problemy. 

The Carpathian Convention on the Protection and the Sustainable Development of the Carpathians entered into force in January 2006. The convention does not contain a precise delimitation of the convention area and until today no final agreement has been found. Though the United Nations Environmental Program, the member states and also the NGO’s have elaborated several proposals, none of these proposals have found a general and reciprocal acceptance yet (Fall & Egerer , 2004 ).
EURAC research has therefore been asked by UNEP to present a scientific approach for a homogenous, transnational delimitation of the Carpathian Convention. To this end the paper explores principles and guidelines for the delimitation process that will allow a more efficient implementation of the Convention in the future.
The methodology developed is based on the 4 principles (Ruffini et al., 2006 ):
• Integrated approach based on to the thematic goals of the convention;
• Transnational delimitation;
• Administrative units;
• Stepwise, transparent procedure.
 The approach can be divided in 2 steps. In a first step - the rough draft – transnational, homogenous criteria are established in order to evaluate the selected themes (e.g. international mountain delimitation by Nordregio, less-favoured areas, areas important for biodiversity). In a second step – the fine tuning phase – local characteristics that have not been considered in the rough draft are taken into account.
So for the first time a conceptual approach for delimiting a transnational mountain convention has been developed. In order to give a concrete example an implementation of these principles for the delimitation process of the Carpathian Convention area is presented.

Dr Małgorzata Ganczar
Katedra Nauki Administracji
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Współcześnie, w coraz większym stopniu Internet i inne technologie ICT są wykorzystywane w każdej dziedzinie życia politycznego, społecznego i ekonomicznego państwa, w codziennej pracy obywateli, w kontaktach zarówno prywatnych jak i z sektorem publicznym. Powstaje wiele dokumentów, strategii zajmujących się rozwojem społeczeństwa informacyjnego w skali globalnej jak i na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Rozwój cywilizacyjny odbywa się niestety kosztem środowiska. Ten niechlubny proceder i zagrożenia dla człowieka z tym związane zostały dostrzeżone. Przejawem tego jest realizacja zasady zrównoważonego rozwoju. Zasada ta w kontekście rozwoju społeczeństwa informacyjnego pojawiła się przy okazji prac nad realizacją tzw. Strategii Lizbońskiej przyjętej w marcu 2000 r. Strategia odnosi się do działań podejmowanych na trzech wzajemnie powiązanych płaszczyznach: gospodarczej, społecznej, ochrony środowiska. Wymiar środowiskowy w kontekście trwałego wzrostu gospodarczego został włączony do Strategii lizbońskiej podczas szczytu Rady Europy w Goeteborgu 15-16 czerwca 2001 r. Szefowie państw i rządów potwierdzili wówczas, że osiągnięcie celów przyjętych w strategii nie może odbywać się kosztem degradacji środowiska. W Polsce również powstają dokumenty mające na celu realizację zasady zrównoważonego rozwoju. Dnia 1 sierpnia 2006 r. Rada Ministrów zaakceptowała kierunkowo projekt Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, którego celem jest m.in. podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej, przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska. Internet oraz nowoczesne technologie informacyjne mogą również zostać wykorzystane dla upowszechnienia edukacji ekologicznej, urzeczywistnienia zasady dostępu do informacji o środowisku, dostępu do rejestrów uwalniania i transferu zanieczyszczeń poprzez zamieszczenie tych danych w formie publicznie dostępnej elektronicznej bazy danych. Działania te pozwolą rozwinąć świadomość ekologiczną społeczeństwa.

Dr Klaudia Giordano
Katedra Ochrony Środowiska
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Wycena ekonomiczna to przypisanie pieniężnej wartości dobrom i usługom dostarczanym przez środowisko oraz poprawie fizycznej jakości elementów środowiska wskutek podjęcia lub zaniechania pewnych działań ochronnych, a które to działania można zawrzeć w programach i planach ochrony środowiska generowanych na każdym szczeblu zarządzania.
 Dzięki wycenie środowiskowej dowiemy się jak i w jakim tempie wykorzystywać zasoby naturalne, jak je chronić, oraz jak na ich bazie rozwijać potencjał gospodarczy, a tym samym podnosić dobrobyt mieszkańców. Są to wszystko działania związane ze zrównoważonym rozwojem, a odpowiadające obecnym tendencjom ochrony środowiska, które skupiają się wokół sentencji: „jeśli chcesz chronić środowisko, to pokaż mi ile jest ono warte i ile będzie kosztować jego zachowanie, oraz co będziemy z tego mieć”. Chodzi tu o generowanie korzyści pozamaterialnych, jak i finansowych (gospodarczych) przez elementy środowiska (wodę, powietrze, glebę, rośliny i zwierzęta o odpowiedniej jakości i kondycji).
 W referacie zostaną zaprezentowane przykładowe metody wyceny środowiska oraz ich wykorzystanie do ochrony i tworzenia dochodu w zrównoważonej turystyce.

Bozena Guziana, Ph.D. student
Department of Public Technology
Malardalen University, Sweden

Environmental issues and the concept of sustainable development characterise society to an increasing extent. More and more companies are adopting their activities in line with these ideas. According to the results from an extensive survey of the environmental work of small enterprises carried out by Nutek, the Swedish Agency for Economic and Regional Growth (2003) almost a third (31 per cent) of all small enterprises  are actively engaged in setting and achieving environmental goals. The extent of the environmental work performed by small enterprises differs both with size and sector. It is much more common for larger small enterprises to engage in environmental work than for an enterprise run by only one person. Manufacturing small enterprises work more actively to achieve environmental goals than trading and service enterprises do. There is, however, an increased interest in environmental issues within the tourism sector. This has resulted in the first national quality label for ecotourism in Europe, Nature’s Best, which was launched during the UN International Year of Ecotourism in 2002. The Nature’s Best quality label is only available to Swedish companies with operations in Sweden. Many countries have shown an interest in how the system works.  There are different standards for “green” tourism, mainly with focus on environmental performance; Nature’s Best has a broader approach. Nature’s Best recognises not only nature preservation and adaptation to the environment but it also assesses service quality and involvement of local community. The Nature’s Best quality label gives ecotourism operators the opportunity to develop quality label tours and to build a network for effective marketing. This paper presents how the work with Nature’s Best is organised.

Mgr Marzena Hajduk-Stelmachowicz
Katedra Ekonomii
Politechnika Rzeszowska

W opracowaniu zaprezentowano wybrane aspekty związane z funkcjonowaniem systemów zarządzania środowiskowego w Polsce. Dokonano analizy formalnych systemów zarządzania środowiskowego opartych na normie ISO 14001. Podjęto próbę sklasyfikowania motywów wdrożenia tych systemów w kontekście realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Przedstawiono przykładowe doświadczenia związane z wdrażaniem, utrzymaniem i funkcjonowaniem systemów zarządzania środowiskowego w województwie podkarpackim i wnioski z nich wynikające.

Dr  Anna Haładyj
Katedra Prawa Zarządzania Środowiskiem
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Podstawę do integracji działań społecznych i gospodarczych z ochroną środowiska stanowi zasada zrównoważonego rozwoju,  wprowadzona do prawodawstwa polskiego w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.  Jej art. 5 stanowi, że „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”.
Realizacji zadań płynących z zasady zrównoważonego rozwoju w prawie krajowym służy  zasada integracji ochrony środowiska z politykami sektorowymi. Zasada ta zakłada, najogólniej mówiąc, że wymogi ochrony środowiska będą uwzględniane we wszelkich innych działaniach i sferach aktywności władz publicznych. Prawo polskie definiuje jej zasięg oddziaływania w stosunku do strategicznych dokumentów sektorowych, które w swej treści powinny uwzględniać wymogi ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju – jest to tzw. „szerokie” znaczenie zasady integracji.
Zasadniczym instrumentem służącym integracji ochrony środowiska z politykami sektorowymi, jest strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOS). Jej podstawy prawne stanowi przede wszystkim dyrektywa 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. SOOS jest powszechnie uznawana za jeden z podstawowych instrumentów mających przezwyciężyć podejście sektorowe, co jest  konieczne by zapewnić kompleksową ochronę środowiska. Takie ujęcie potwierdzają zarówno dokumenty podpisane przez członków wspólnoty międzynarodowej, ale również ustalenia przyjęte przez Wspólnotę Europejską podczas szczytu w Cardiff.
Opracowanie koncentruje się na analizie dokumentów prawa międzynarodowego i wspólnotowego, oraz krajowej SOOS w celu oceny, czy  przepisy te w wystarczający sposób  spełniają swoją rolę gwaranta integracji wymogów środowiskowych w politykach sektorowych, a tym samym – czy służą realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.

Agnieszka Huńka MSc.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Radbourd Universitait Nijmegen, Netherlands

 The following paper presents results of a field study held in a number of spots in Lubelski region of Poland, during summer 2005. For that purpose we used, for the first time in Poland, a theoretical approach named “visions of nature.” It has been developed and studied at Radboud University of Nijmegen. This concept facilitated an exploration of environmental awareness, together with understanding nature in local communities. Public agreement and care became one of the necessary pillars, on which the sustainable development idea has to be laid. We believe that,  where the general populous environmental concerns are considered, visions of nature concept aids an establishment of the open foundation for environmental protection. Moreover, these visions present the possible backup for successful communication, if the experts and local communities are involved together in nature conservation.
 Consequently, this paper concentrates on the nature visions held by the general public. Extensive studies have been conducted before to determine environmental awareness and nature friendly attitudes, especially in Western Europe and USA. The quantitative explorations show that, overall, nature friendliness and environmental concerns are generally declared by the majority of people (up to 90%). We posed the questions of the Polish view on nature and environmental protection, and their relations to background, demographic factors. A three-part questionnaire was designed for the purpose of this study, comprising three parts intended to explore, respectively, one component of the visions of nature concept: images of nature, values of nature, and images of mankind’s relationship with nature. This method was validated for the Polish conditions.
A factor analysis of the results revealed a classification of the images of nature held by the respondents. They could assess different types of setting with ease, and ascribed the intensity of naturalness to them. Such results illustrated the richness and complexity of the nature notion. A typology of relations with nature showed that the majority of the respondents observed the growing need of environmental conservation and declared a responsible, guardian type approach. This correlated with values and functions of nature ranking, where the most important was the value of preserving nature for future generations. Having this in mind, we assume that the need of sustainability is well understood by so-called “lay people”. Polish visions of nature are strongly connected not only with background demographics, but also with traditional attitudes and Christian beliefs. The results are relevant for environmental education programs, and, furthermore, they provide new issues of communication between environmental authorities and local people, apart from frictions and demands from both sides.

Prof. dr hab. Ryszard Janikowski
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa

Rozwój lokalny powinien być ukierunkowany zasadami zrównoważonego rozwoju. Są nimi: zasady filara etyczno-moralnego: antropocentryzmu, trwałości i sprawiedliwości międzypokoleniowej, światocentryzmu i praw człowieka; zasady filara fizyczno-przyrodniczego: systemowości, wyczerpywalności i ograniczoności oraz różnorodności; zasady filara ekonomiczności: oszczędności i wydajności, recyrkulacji, zamykania obiegu i integracji oraz powiększania i odnawialności kapitału. Zrównoważony rozwój lokalny powinna cechować: wielopodmiotowość, wielopoziomość oraz wielokapitałowość.
W odniesieniu do bazowej koncepcji trójsystemu społecznego-gospodarczego-środowiskowego należy ujmować odpowiadającą mu triadę kapitałów. Przedstawia ona całość dostępnego kapitału, którego częściami składowymi są: kapitał gospodarczy, kapitał środowiskowy sensu largo oraz kapitał społeczny sensu largo. Jest to całość dostępnych czynników rozwoju.
Zasadniczym sednem rozwoju lokalnego powinny być cele uwzględniające zasadę trwałości i sprawiedliwości międzypokoleniowej a prowadzące do zwiększania możliwości rozwojowych. W każdym kolejnym kroku rozwojowym dana społeczność, jak i następne pokolenia powinny dysponować nie mniejszą możliwością dokonywania swoich wyborów niż obecnie. W dobie globalizacji pożądanymi kierunkami rozwoju lokalnego są: pomnażanie kapitału ludzkiego i społecznego sensu stricto, materializowanie strategii współpracy w postaci klastrów gospodarczych oraz korzystanie z odnawialnych i niekonwencjonalnych elementów kapitału środowiskowego.

mgr Ewa Magdalena Jastrzębska
Katedra Ekonomii Środowiska i Zasobów Naturalnych,
Szkoła Główna Handlowa

W świetle narastających zagrożeń środowiska oraz wobec wzrostu znaczenia sektora biznesu, powstawania międzynarodowych korporacji i przy wyraźnym ograniczaniu w wielu krajach opiekuńczej roli państwa, zaczęto sobie uzmysławiać, że przedsiębiorstwo będąc złożonym systemem, nie może i nie powinno budować wyłącznie strategii ekonomicznych.
Przedsiębiorstwa podejmują różnorodne działania, aby w miarę możliwości optymalnie „godzić” ze sobą efektywność ekonomiczną i realizację zasad sprawiedliwości społecznej, co w systemie zarządzania przekłada się na społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstwa.
Istotą koncepcji społecznie odpowiedzialnego biznesu (Corporate Social Responsibility - CSR) jest zrozumienie faktu, że każde przedsiębiorstwo składa się z ludzi, zależy od ludzi i służy ludziom. Musi więc brać pod uwagę wszystkich swoich interesariuszy, co oznacza równoczesne uwzględnianie aspektów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych w prowadzonej działalności.
W ramach koncepcji CSR powstało wiele inicjatyw, które zawierają wytyczne dla organizacji, jak odpowiedzialnie działać na rzecz społeczeństwa. W przeciwieństwie do nich standard AccountAbility1000 (AA1000) nie precyzuje co dokładnie jest etyczne (i powinno w związku z tym być raportowane), ale jak należy to robić.
AA1000 określa zasady najlepszej praktyki w budowaniu reguł społecznej i etycznej odpowiedzialności, przeprowadzaniu audytu etycznego organizacji oraz opracowywaniu sposobu przedstawiania wyników – raportu. Norma AA1000 powoduje, że bezpośredni dialog z partnerami społecznymi zostaje włączony do oceny sprawozdawczości i efektów osiąganych w dziedzinie społecznej odpowiedzialności danej organizacji. AA1000 jest stosowany do oceny tego, czy firma zastosowała w procesie dialogu ustalone zasady, a nie do ilościowej oceny osiągniętych wyników.
Norma AA1000 jest narzędziem pozwalającym poznać kolejne etapy procesu budowania społecznej odpowiedzialności w organizacji oraz zrozumieć, kluczową dla tego procesu, rolę dialogu z interesariuszami. Standard ten może być więc uznany za podstawę, fundament dla wdrażania innych inicjatyw.
Standard AA1000 nie podlega certyfikacji i może być stosowany przez każdą organizację.
W Polsce pierwszą i jedyną firmą, która poddała się audytowi według zasad AA1000, jest British American Tobacco Polska. W 2003 r. firma rozpoczęła dialog z partnerami społecznymi, który zakończył się przygotowaniem raportu zweryfikowanego przez Bureau Veritas – niezależnego audytora procesu social reporting. Celem opracowania jest analiza oraz ocena procesu wdrażania normy AA1000 w British American Tobacco Polska.

Prof. dr hab. Piotr Jeżowski
Katedra Ekonomii Środowiska i Zasobów Naturalnych
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

W pierwszej części referat przedstawi wkład dyscyplin ekonomicznych w rozwój idei rozwoju zrównoważonego. Zaprezentowane zostanie podejście ekonomii ekologicznej i ekonomii środowiska do rozumienia pojęcia kapitału naturalnego i trwałości oraz do preferowanych instrumentów wspierania rozwoju zrównoważonego. Zaznaczony zostanie także wkład nowych dyscyplin ekonomicznych, próbujących dokonać syntezy dorobku ekonomii ekologicznej i ekonomii środowiska i wnieść nowe spojrzenie na istotę rozwoju zrównoważonego i konieczne instrumenty. W szczególności dotyczy to ekonomii koewolucyjnej, ekonomii socio-ekologicznej, ekologicznej ekonomii politycznej oraz nowej ekonomii instytucjonalnej.
Drugą część referatu wypełnią rozważania nt. ekonomicznych instrumentów wspierania rozwoju zrównoważonego oraz znaczenia ekonomicznej regulacji środowiska. Z natury koncentracja uwagi zostanie skupiona na tzw. nowych instrumentach, to jest przede wszystkim na uprawnieniach zbywalnych oraz na podatkach ekologicznych w kontekście ekologicznej reformy podatkowej. Pokazane zostaną główne zalety nowych instrumentów dla rozwoju zrównoważonego (skutki ekologiczne) oraz przeszkody i społeczno-gospodarcze konsekwencje ich implementacji.
W trzeciej części podjęta zostanie analiza stanu wdrożenia instrumentów ekonomicznych w Polsce, zwłaszcza podatków ekologicznych i ekologicznej reformy podatkowej oraz handlu emisjami. Ocenie zostanie poddana relacja regulacji bezpośredniej (CAC) do regulacji ekonomicznej (IB) w wyniku dokonanych zmian instrumentów obu grup w ostatnich latach, głównie pod wpływem dostosowań do wymogów Unii Europejskiej. W zakresie oceny możliwości wdrożenia rozwoju zrównoważonego do praktyki gospodarczej szczególna uwaga zostanie położona na:
• opłatach produktowych i ich funkcjonowaniu,
• perturbacjach z uruchomieniem w Polsce handlu CO2 w ramach europejskiego handlu gazami cieplarnianymi,
• bodźcach dla energetyki odnawialnej,
• gospodarkę funduszami ekologicznymi i wykorzystanie środków unijnych.

Dr hab. Mariusz Kistowski
Instytut Geografii
Uniwersytet Gdański,
geomk@univ.gda.pl

W świetle ustawy Prawo Ochrony Środowiska, głównymi dokumentami stanowiącymi podstawę dla realizacji polityki ekologicznej państwa na szczeblu centralnym, regionalnymi i lokalnym są programy ochrony środowiska. Powinny one zawierać m.in. wskazania dotyczące współpracy transgranicznej na polu ochrony środowiska. Aby ocenić dotychczasowy zakres tej współpracy, dokonano przeglądu wojewódzkich programów ochrony środowiska opracowanych w latach 2001 – 2005. Wykazał on znaczny niedostatek tej współpracy. Wśród województw przygranicznych, najwięcej miejsca poświęcono problematyce współpracy międzynarodowej w programie podkarpackim i podlaskim, a pominięto ją całkowicie w śląskim. Ocenia się, że w ostatnim pięcioleciu najlepiej przebiegała współpraca z Niemcami i Ukrainą, a najsłabsze skutki przyniosła współpraca z Rosją i Białorusią. W przypadku pozostałych państw, członków UE, była ona słabsza od oczekiwań.
Wśród podstawowych wewnętrznych przyczyn takiego stanu można wymienić:
• słabość polskiej administracji ochrony środowiska, a szczególnie ochrony przyrody;
• koncentrację na współpracy transgranicznej w innych sferach niż ochrona środowiska, albo na działaniach pozornie związanych z ochroną środowiska (turystyka, gospodarka wodna);
• ograniczony dopływ środków finansowych na działania proekologiczne, szczególnie „miękkie”, np. w zakresie ochrony przyrody;
•  nieumiejętność pozyskania środków na cele proekologicznej współpracy transgranicznej.
Wśród czynników zewnętrznych albo obustronnie ograniczających możliwości współpracy międzynarodowej znajdują się:
• ograniczona zdolność do współpracy ze strony administracji i społeczeństw po drugiej stronie granicy (głównie w Rosji i Białorusi);
• rozbieżność priorytetów w zakresie ochrony środowiska na obszarach po obu stronach granicy;
• zróżnicowanie dotychczasowego poziomu działań i przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska w państwach sąsiadujących (głównie pomiędzy Niemcami a Polską).
W świetle aktualnych trendów rozwoju, promujących szeroką współpracę międzynarodową, nie tylko bilateralną, ale także o charakterze sieciowym, która wymieniana jest jako jeden z podstawowych warunków powstania gospodarki i społeczeństwa innowacyjnego należy zalecić, aby w kolejnej edycji wojewódzkich programów ochrony środowiska, a także programów powiatowych i gminnych, szczególnie dla przygranicznych jednostek administracyjnych, tematyka współpracy transgranicznej odgrywała znacznie większą rolę niż to miało miejsce w dotychczas opracowanych dokumentach.

Prof. dr hab. Bogdan Kościk, Alina Kowalczyk-Juśko, Kajetan Kościk
Akademia Rolnicza w Lublinie
Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w województwie lubelskim jako element zrównoważonego rozwoju obszarów przygranicznych

W ostatnich dziesięcioleciach zaszły ogromne przeobrażenia, które swoim zasięgiem objęły wszystkie dziedziny życia. Zmianie uległy ugruntowane od wielu lat teorie naukowe oraz zasady i metody praktycznych działań. Dotyczy to zarówno gospodarki, społeczeństwa, a przede wszystkim zasobów środowiska przyrodniczego. Te ostatnie mają istotny wpływ na dobrobyt społeczny i postęp. We współczesnym świecie znaczenie zasobów naturalnych dodatkowo rośnie z uwagi na ich wyczerpywanie się związane m.in. z nieracjonalnym gospodarowaniem. Efektem tych zmian było powstanie nowych dziedzin wiedzy, takich jak np. ekonomia środowiska czy też zarządzanie środowiskiem. Pojawiła się też nowa terminologia, jak np. trwały i zrównoważony rozwój (sustainable development), który dotyczy wszystkich dziedzin życia gospodarczego, począwszy od rolnictwa, a skończywszy na przemyśle. Szczególnie energetyka, korzystająca głównie z nieodnawialnych źródeł energii, przyczyniła się do degradacji środowiska przyrodniczego m. in. poprzez wprowadzanie do atmosfery tlenków azotu, siarki, węgla.
Polska dostosowując się do tendencji ogólnoświatowych, a przede wszystkim do integracji z UE, podjęła działania zwiększające udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitej jej produkcji. Realizując to przedsięwzięcie opracowano szereg dokumentów o charakterze strategicznym oraz aktów prawnych regulujących zasady produkcji oraz obrotu energią z tych źródeł. Do najważniejszych należy zaliczyć dokumenty o zasięgu ogólnokrajowym, jak np. „Polityka energetyczna Polski do 2025 roku”, „Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej”, „Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju”. Powstały także dokumenty o charakterze regionalnym, takie jak: „Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego” czy „Regionalna Strategia Innowacyjności dla województwa lubelskiego”.
Inicjatywy podejmowane przez władze lokalne i krajowe oraz ich realizacja mogą służyć przykładem dla regionów Ukrainy o zbliżonym charakterze (tereny typowo rolnicze). Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na Lubelszczyźnie przyczyni się do poprawy jakości środowiska na obszarach przygranicznych Ukrainy, głównie dzięki ograniczeniu emisji toksycznych związków powstających podczas spalania paliw konwencjonalnych. Aby efekt ten był trwały niezbędne jest podjęcie podobnych działań na Ukrainie z uwzględnieniem doświadczeń polskich w tym województwa lubelskiego.

Prof. dr hab. Stefan Kozłowski
Katedra ochrony Środowiska
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Programowanie i planowanie rozwoju zrównoważonego

W Polsce w prace nad założeniami zrównoważonego rozwoju (ekorozowju) prowadzone były już od połowy lat osiemdziesiątych. Wizja realizacji tych założeń  zapisana została w 1989 roku w trakcie obrad Okrągłego Stołu. Już w roku 1991 Sejm przyjął Politykę ekologiczną państwa uzupełnioną w latach następnych. W roku 1997 zapisy dotyczące zrównoważonego rozwoju weszły do Konstytucji Polski.
Wprowadzenie w życie założeń zrównoważonego rozwoju odbywa się na szczeblu: krajowym, regionalnym i lokalnym. Istotną rolę odgrywa samorząd terytorialny na szczeblu województwa, powiatu i gminy (dla poszczególnych gmin Lubelszczyzny opracowane zostały przez Katedrę Ochrony Środowiska KUL monografie ekorozowjowe).
 Obecnie występują trudności w realizacji dyrektyw unijnych dotyczących sieci NATURA 2000, gospodarki wodnej a także dyrektyw ściekowych i odpadowych.
Edukacja ekologiczna z elementami zrównoważonego rozwoju prowadzona jest w szkole podstawowej, średniej i na uczelniach wyższych.  W zakresie edukacji ekologicznej duża rolę odgrywają liczne organizacje pozarządowe oraz wydawane czasopisma i wiele publikacji naukowych i praktycznych dotyczących zrównoważonego rozwoju.

Іван Круглов
Університет Івана Франка
Геоекологічна база даних для
Міжнародного біосферного заповідника "Східні Карпати"

 Заповідник охоплює кілька національних та ландшафтних парків на території Польщі, Словаччини та України. У зв’язку з цим актуальним є питання запровадження однакових стандартів геоінформаційного забезпечення сталого менеджменту природних умов і ресурсів на усіх його національних та адміністративних територіях.
 У рамках шведсько-польсько-українського проекту "Інформація про природні ресурси для менеджменту національних парків польсько-українського пограниччя" створюється геопросторова база даних, яка охоплює територію усього Заповідника. Основу її формують цифрова модель рельєфу (ЦМР) з розділенням 90 м (SRTM) та спектрозональне космозображення Landsat ETM+ з розділенням 30 м. Доповнюють базу даних геопросторові шари з даними метеорологічних станцій, а також польових обстежень рослинності та рельєфу, проведених на території Польщі та України протягом осені 2005 та весни 2006 року.
 На підставі ЦМР, космічного зображення, кліматичних даних і польової та опублікованої інформації про особливості розподілу природного ґрунтово-рослинного покриву у середовищі ГІС планується виділити форми рельєфу та наземні покриви і доповнити їх основними характеристиками про взаємовідносини у їхніх межах поміж топокліматом, ґрунтом та рослинністю. Таким чином будуть виділені інтегровані територіальні (ландшафтні) одиниці – геоекосистеми – як основні об’єкти сталого територіального менеджменту на усій площі Заповідника.
 Однією з найбільших практичних переваг такої бази даних є наявність єдиного уніфікованого геопросторового шару геоекосистем, який містить усі базові характеристики довкілля, необхідні для успішного сталого територіального менеджменту на регіональному рівні. Крім того, створення такого геопросторового шару ґрунтується на загальнодоступних інформаційних ресурсах з Інтернету та на опублікованих даних, що значно здешевлює проект та робить його доступним для адміністрацій парків з невеликими бюджетами. Досвід створення та деякі компоненти цієї геоекологічної бази даних можуть бути використані й для суміжних пограничних територій, наприклад таких, як Розточчя.

Mgr Robert Kudłak
Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych
Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i  Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Przejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej w Polsce przyniosło zmianę postrzegania roli środowiska przyrodniczego w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju, a także miejsca i znaczenia środowiska przyrodniczego w polityce państwa. Wieloletnie zaniedbania w dziedzinie ochrony środowiska oraz rabunkowa działalność człowieka spowodowały konieczność zmian regulacji prawnych w tej dziedzinie oraz wykorzystania instrumentów ekonomicznych dla poprawy jakości środowiska. Mimo, że instrumenty ekonomiczne pełnią rolę uzupełniająca wobec regulacji bezpośrednich, to jednak ich rola w gospodarce rynkowej jest bardzo ważna ze względu na fakt, że dzięki ich zastosowaniu środowisko i jego zasoby są uwzględniane w rachunku ekonomicznym podmiotów gospodarujących i stają się przedmiotem gry rynkowej. To z kolei powoduje wzrost efektywności procesów gospodarowania i zmniejszenie presji na środowisko przyrodnicze.
Podstawowymi instrumentami ekonomicznymi stosowanymi w Polsce są opłaty ekologiczne oraz różne formy subsydiowania inwestycji ochronnych np. poprzez system funduszy ekologicznych. Celem artykułu jest charakterystyka funkcjonujących w Polsce ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska oraz próba określenia ich silnych i słabych stron, co z może służyć jako swego rodzaju rekomendacja dla krajów rozpoczynających dopiero transformację systemową. Powinny one korzystać z doświadczeń takich krajów jak Polska, by w ten sposób przenosić na swój grunt rozwiązania skuteczne dla ochrony środowiska oraz unikać rozwiązań nieefektywnych ekonomicznie i mających słabe znaczenie ochronne.


Семен Кукурудза
Львівський національний університет імені Івана Франка, Львів, Україна

Від античних часів до сучасності людство вбачає загрозу власному існуванню не збоку природи, а збоку своїх непродуманих дій. Це підтверджують слова древніх єгиптян, викарбуваних на піраміді Хеопса: „Людство загине від невміння користуватися силами природи і від незнання справжнього світу”. На цьому наголошували П. Теяр-де-Шарден, В. Вернадський, П. Жоліо-Кюрі, М. Мойсеєв та інші вчені.
Це ж, очевидно, мала на увазі й Г. Х. Брутланд, представляючи звіт міжнародної комісії ООН з довкілля і розвитку та пропонуючи поняття „сталий розвиток” (1987). З того часу багато вчених, які обирали темою своїх досліджень сталий розвиток, намагалися „уточнити” й „підсилити” це поняття. Це пояснюється насамперед неоднозначним трактуванням англійського терміну „sustainable”, яке перекладається по різному: сталий, стійкий, стабільний, підтримуваний. З іншого боку більшість авторів не особливо вникали в змістовну сутність цього словосполучення.
У цьому зв’язку виявилася на часі монографія професора В. Пащенка (2005), присвячена аналізові теорії і практики вирішення проблем сталого розвитку в Україні. Автор аргументовано переконує, що розвиток має бути не сталий, стійкий чи стабільний, а підтримуваний з боку людської спільноти, і не тотально підтримуваний, коли підтримуються всі процеси, в т. ч. негативні. Зрозуміло, що мають підтримуватися лише позитивні процеси, спрямовані на „коеволюцію Природи і людини” (М. Мойсеєв 1997). В. Пащенко пропонує поняття екоеволюції „яка несумісна з проявом не бажаних революційних змін у суспільстві й катастрофічних змін у природі” (с.33). Перевага, на думку вченого надається двом сутнісним складовим підтримуваного розвитку: еволюційності й екологічності. „Еволюційність є іманентно об’єктивною; екологічність – суб’єктивна, вона залежить від людини. Поєднання цих рис – екоеволюція,  ... очевидно є і має бути визначальною сутністною особливістю явища підтримуваного розвитку,... і головною змістовною складовою відповідної науково-пізнавальної системи – нової парадигми природознавства” (С. 34 35).
Можна погодитися з таким глибоко аргументованим аналізом поняття концепції сталого розвитку і правильно їх застосувати в теорії і практиці відповідних досліджень.
Наступні тези характеризують:
– природничі та соціокультурні передумови підтримуваного розвитку;
– актуальні еколого-економічні проблеми українсько-польського пограниччя;
– наукові та прикладні заходи щодо стабілізації гострих еколого-економічних проблем цього регіону.

Paulina Legutko-Kobus,
Katedra Ochrony Środowiska
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy  
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
plegutko@kul.lublin.pl

 Partycypacja społeczna stanowi wymóg prawny w konstruowaniu dokumentów rozwoju zrównoważonego. Konieczność udziału społeczności lokalnej w opracowaniu strategii to spełnienie postanowień  Deklaracji z Rio, jest to także budowanie koalicji na rzecz wdrażania rozwoju zrównoważonego w warunkach lokalnych.
Jak wynika z prowadzonych badań , zdecydowana większość dokumentów związanych z rozwojem zrównoważonym i ochroną środowiska na szczeblu gminy powstaje z wykorzystaniem metod partycypacji społecznej. Brak jest jednoznacznych rozstrzygnięć dotyczących modelu i sposobu przeprowadzenia partycypacji w opracowaniu strategii. Partycypacja może ograniczyć się tylko do zgłaszania uwag i propozycji  do przygotowanego projektu dokumentu. Może być także rozumiana jako udział społeczności lokalnej w pracach  Konwentu Rozwoju przygotowującego projekt dokumentu, we wdrażaniu strategii,   monitorowaniu realizacji poszczególnych zadań, ocenie i aktualizacji dokumentu.
Ważne jest aby model partycypacji społecznej wynikał z lokalnych uwarunkowań, form zwyczajowo przyjętych i akceptowanych przez społeczność lokalną. Zarówno partycypacja wąsko rozumiana (uwagi do projektu dokumentu) jak i  udział społeczności w każdym etapie konstruowania i wdrażania dokumentu (partycypacja rozumiana szeroko) jest spełnieniem wymogu prawnego. Zastosowanie modelu szerokiej partycypacji pozwala na stworzenie lokalnego  lobby,  które gwarantuje  wdrażanie  zapisów dokumentu (dzięki czemu nie pozostaje on martwy).
Na przykładzie gmin Lubelszczyzny w referacie zostaną zaprezentowane modele partycypacji społecznej i wynikające z nich korzyści lub trudności. Wskazane zostaną przykłady dobrych praktyk  partycypacji w warunkach lokalnych 

Prof. dr hab. Anna Łapińska, mgr Jacek Willecki
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Zmiany systemu politycznego i gospodarczego w Europie Środkowo-Wschodniej zapoczątkowane pod koniec lat 90-tych XX wieku, wprowadziły Polskę na drogę dynamicznych zmian. Transformacja ustrojowa, wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej, rozwój samorządu terytorialnego, przyjęcie naszego kraju do Unii Europejskiej, stworzyły podstawy budowania państwa dobrobytu. Lepsza jakość życia, rozwój gospodarczy uwzględniający ochronę środowiska i sprawiedliwość społeczną dla obecnych i przyszłych pokoleń wymaga zintegrowanych działań na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym.
Rozwój zrównoważony w podstawowej wspólnocie samorządowej jest realizowany przez gminy. Priorytetowym zadaniem podstawowej jednostki samorządu terytorialnego jest ochrona środowiska, przyrody i gospodarki wodnej, która powinna być realizowana na podstawie gminnego Programu Ochrony Środowiska (POS). Szczególnego znaczenia nabiera potrzeba ochrony zasobów naturalnych na terenie powiatu olsztyńskiego, którego znaczną część zajmują obiekty i obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione.
Celem opracowania jest przedstawienie wytycznych, zasad i elementów POS przygotowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego w Polsce, na przykładzie gmin powiatu olsztyńskiego, które mogą zostać wykorzystane przy programowaniu ekorozwoju na terenie Ukrainy. W opracowaniu stwierdzono, że zaledwie 3 gminy tego powiatu posiadają POS, 4 gminy są w trakcie jego przygotowywania, a 5 gmin nie posiada takiego programu. Następnie przedstawiono charakterystykę obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w  gminach posiadających POS i prognozowany poziom wydatków budżetowych na  realizację uchwalonych programów w latach 2004-2007.
Przy opracowywaniu wyników posłużono się metodą opisową, wykorzystano dane z Urzędów Gmin, Starostwa Powiatowego w Olsztynie, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Olsztynie, Ministerstwa Środowiska, Komisji Europejskiej, Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz ustawy i opracowania z zakresu omawianej tematyki.

Марта Мальська
Львівський національний університет імені Івана Франка

Динамічні зміни, які відбуваються останніми роками в Європі, є для її мешканців величезним викликом як в історичному вимірі, так і перед майбутнім. Чосто їх перебіг триває у складних політичних, економічних та суспільних умовах. Вони стосуються питань та проблем сталого розвитку на національному, регіональному та локальному рівні. Власне використання можливостей, які виникають з членства Польщі в ЄС, вивчення польського досвіду та можливостей його застосування на Україні. Значною мірою це стосується і науки та освіти, на всіх рівнях її діяльності. Особливо цікавим є питання вивчення екології , туризму в польсько- українському прикодонні.
Транскордонний регіон характиризується значними перевагами й туристичною привабливістю. Тут і різноманітний рельєф , і прекрасні краєвиди , великі лісові комплекси, численні види тварин, багатство водоймищ, наповнених різними видами риб, мінеральні та лікувальні води, пам’ятники матеріальної культури,а також багатий і різноманітний фолькльор.
Незважаючи на сприятливі умови для розвитку різних форм туризму: рекреаційного, активного, професійного, міського і культурного , а також бізнесового тощо, природні і культурні умови транскордонної території використовуються неповною мірою. Лише нечисленні території  можна зарахувати до третьої стадії розвитку туристичних регіонів , що характеризується розвинутим туристичним ринком, зі швидко зростаючою кількістю туристів та інвестицій у туристичну сферу. Багато територій, привабливих для туризму натомість знаходиться на початковій стадії розвитку, так званій фазі відкриття чи фазі підтягування.
Серед найчастіше згадуваних причин неповного використання  можливостей розвитку туризму в транскордонному регіоні є:
• недостатня популярність туризму, особливо на тлі інших регіонів Польщі та України;
• недостатній маркетинг туризму, особливо недоліки туристичного продукту і реклами;
• периферійність розташування і мала комунікаційна доступність, особливо прикордонних територій Польщі;
• грошовий бар’єр у галузі створення та дистриб’ютерства туристичного продукту;
• недостатній туристичний рух;
• недостатність економічної інфраструктури, яка б підтримала розвиток підприємництва та у сфері обслуговування туризму.
Серед окремих, зазначених вище бар’єрів розвитку туризму на польсько-українській транскордонній території, проявляється взаємна залежність і взаємовплив, що призводить до так званого замкненого кола. Тільки подолавши його, можна відкрити шлях до прискореного економічного розвитку прикордонних територій за допомогою туризму.

Prof. dr hab. Jozef Mosiej,
dr A. Karczmarczyk,
mgr inż.  K. Wyporska,
Katedra Kształtowania Środowiska
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
agnieszka_karczmarczyk@sggw.pl
Infrastruktura techniczna dla ochrony środowiska w skali gospodarstwa warunkiem rozwoju zrównoważonego wsi i rolnictwa na przykładzie gmin
województwa podlaskiego

Polskie rolnictwo przechodzi przyspieszony proces jakościowych przemian od czasu integracji z Unią Europejską. Na części obszarów, na których produkcja rolnicza ulega intensyfikacji, narastają niekorzystne dla środowiska zjawiska, takie jak zubożenie różnorodności krajobrazowej i biologicznej, skażenie wód, degradacja gleb. Na innych obszarach mogą pogłębiać się zjawiska marginalizacji gospodarki rolnej. Strategia rozwoju zrównoważonego rolnictwa i obszarów wiejskich powinna dążyć do wyrównania rozwoju w poszczególnych regionach, z równoczesnym zadbaniem o zachowanie wartości kulturowych i przyrodniczych. Właściwe zagospodarowanie odchodów może zmniejszyć straty składników nawozowych. Według danych statystycznych rocznie w Polsce zwierzęta gospodarskie wytwarzają, bez względu na postać (obornik, gnojówka, gnojowica) łącznie około 120 mln ton odchodów, co daje produkcję w ilości około 450 tys. ton azotu i około 255 tys. ton fosforu. Co najmniej 20-30% azotu i 10-12% fosforu z nawozów naturalnych ulega w ciągu roku wymywaniu do wód powierzchniowych, z powodu niewłaściwego sposobu ich przechowywania i nie uwzględniania zasad dobrej praktyki rolniczej. Przeprowadzono anonimowe badania ankietowe na grupie rolników z województwa podlaskiego. Założeniem ankiet było ustalenie poziomu wyposażenia zagród wiejskich w infrastrukturę służącą ochronie środowiska.. Pytania w kwestionariuszu ankietowym, miały na celu zdiagnozować czy rolnicy stosują się do zasad zawartych w Zwykłej Dobrej Praktyce Rolniczej.
Wstępna analiza stanu wyposażenia gospodarstw w infrastrukturę techniczną służącą ochronie środowiska pozwala na stwierdzenie, że w chwili obecnej są jeszcze znaczne braki zarówno w przypadku urządzeń do gromadzenia nawozów naturalnych, jak i w przypadku prawidłowego postępowania ze ściekami bytowymi. Brak odpowiednich urządzeń powoduje, że odchody zwierzęce są przechowywane w warunkach niekontrolowanych, powodując odpływ zanieczyszczeń do wód i punktowe przenawożenie gleby lub są stosowane w okresach, w których zawarte w nich składniki nawozowe nie mogą być wykorzystane przez rośliny, przez co zanieczyszczają środowisko. Ścieki bytowe w większości gospodarstw gromadzone są w zbiornikach, często nieszczelnych, o czym świadczy częstość wywozu gromadzonych w nich nieczystości. Wielu rolników wykazuje jednak duże zainteresowanie budową przydomowych oczyszczalni ścieków, co może wpłynąć na rozwiązanie tego problemu w niedalekiej przyszłości.

Palekhov Dmytro, Schmidt Michael
Branderburg University of Technology
Department of Environmental Planning
palekdmy@tu-cottbus.de, dmitry_pal@mail.ru

В Європейському Союзі на протязі останніх років все більше поширюється розуміння якісно нових цінностей і критеріїв оцінки життєдіяльності людства,  відбувається посилена трансформація поняття ефективності організації соціальних процесів, що привело до появи радикально нового  формату розвитку суспільства.  Цей підхід був офіційно визначений у 2001 році з прийняттям "Стратегії сталого розвитку ЄС", що закріплює векторні зміни на рівні політики і законодавства як ЄС в цілому, так і його країн-членів. В контексті нової моделі розвитку принципове значення  здобуває такий  прогресивний інструмент імплементації еколого-соціальних факторів на різних рівнях національного управління як стратегічна екологічна оцінка (СЕО).
У всіх державах ЄС застосування СЕО стало обов’язковим після імплементації Директиви 2001/42/EC Європейського Парламенту й Ради від 27 Червня 2001р. СЕО має на меті гармонізацію зв’язків суспільства і природи засобом поліпшення стратегічного планування, особливо на регіональному рівні управління. З точки зору концептуальних завдань сталого розвитку процедура СЕО реалізує імплементацію екологічних розумінь в процес розробки регіональної політики, дозволяє запобігти можливих негативних екологічних впливів на найбільш ранній стадії розгляду альтернатив стратегій розвитку території і, таким чином, забезпечує права громадян (включаючи майбутні покоління) на безпечне і якісне навколишнє середовище.
Відмітимо, що сучасний стан державотворення в Україні відзначається інтенсивним пошуком механізмів регулювання розвитку регіонів на принципах забезпечення системної реалізації їх потенціалів, балансу і гармонізації інтересів регіонів із загальнодержавними  інтересами, комплексного вирішення економічних, соціальних і екологічних проблем територій, об’єднання зусиль різних ланок регіонального управління (органів виконавчої влади та місцевого самоврядування, громадських організацій, інш.).
Підписання Україною Протоколу про СЕО (2003) є фактом визнання необхідності використання на національному рівні європейських механізмів превентивного екологічного регулювання. Практичне застосування  СЕО як інструменту формування стратегії сталого розвитку на регіональному рівні потребує проведення спеціальних досліджень з метою адаптації процедури на національному рівні,  формалізації  вимог, критеріїв і принципів її проведення, визначення форм, методів і засобів правової імплементації в діючу систему державного планування.

Dr Artur Pawłowski
Wydział Inżynierii Środowiska
Politechnika Lubelska

Powodzenie strategii rozwoju zrównoważonego nie jest uwarunkowane jedynie jej trafnością, czy praktycznymi możliwościami zastosowania. Równie istotne jest, czy ludzie taką strategię będą skłonni przyjąć. Kształtowanie postaw to problem złożony, bez wątpienia jednym z ważnych jego elementów jest właściwa edukacja ekologiczna, w tym szczególnie pomocne mogą być różnorodne formy aktywności turystycznej.
Komunikat omawia praktyczną stronę problemu prezentując, aktualną sytuację na terenie planowanego Światowego Rezerwatu Biosfery „Roztocze”, mającego objąć obszar wschodniej Zamojszczyzny w Polsce i zachodniej Lwowszczyzny na Ukrainie. Po obu stronach granicy odmienne są problemy i przyjęte rozwiązania (tak w aspekcie turystyki kwalifikowanej, jak i ekologicznej). Ich porównanie i ocena umożliwia formułowanie zarysu przyszłych wspólnych projektów, ułatwiających właściwy rozwój całego regionu z poszanowaniem dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.

Dr Dariusz Piotrowski
Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego
i Rozwoju Regionalnego w Warszawie

Ochrona środowiska jest niezbędnym elementem budowania polityki trwałego rozwoju Europy, Polski, a także poszczególnych regionów. Działania w tym zakresie służą zachowaniu dobrej jakości środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń oraz poprawie jakości życia mieszkańców.
Dochody jednostek samorządu terytorialnego (JST) w Polsce, na które składają się dochody własne oraz transfery (dotacje i subwencje), w większości przypadków pokrywają jedynie wydatki bieżące jednostek samorządowych. Jednostki te stoją przed szansą  poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania (środków wsparcia) na realizację zadań inwestycyjnych oraz innego rodzaju projektów.
W latach 1999-2004 JST w województwie mazowieckim pozyskiwały środki wsparcia do realizacji inwestycji związanych z ochroną środowiska naturalnego z:
- programu przedakcesyjnego ISPA oraz jego kontynuacji Funduszu Spójności – przeznaczającego środki na strategiczne inwestycje dla ochrony środowiska, o oddziaływaniu ponadregionalnym,
- ZPORR na przedsięwzięcia istotne dla regionu,
- krajowych dotacji celowych z funduszy ochrony środowiska: gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i narodowego.
Realizowane inwestycje w tym zakresie przez JST polegały przede wszystkim na budowie i modernizacji wodociągów, kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków, wymaganych przez zarządzenia unijne.
Działania z tego zakresu, w województwie mazowieckim, koncentrowały się głównie na niwelowaniu wieloletnich zaniedbań na obszarach wiejskich, wynikających z niskiej kultury rolnej oraz na łagodzeniu niekorzystnych skutków aktualnych procesów „rozlewania” miast na tereny o dużej wartości ekologicznej.
W niniejszym referacie zaprezentowano wyniki prac nad alokacją przestrzenną środków wsparcia wykorzystywanych na zadania związane z ochroną środowiska. Prace te prowadzone były przez Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego w Warszawie.

Prof. dr Joost Platje
Opole University, Faculty of Economics
joost@magma-net.pl

In the article, the relation between economic, social and environmental priorities and the level of economic development is discussed. It is argued that, whatever the level of economic development, economic issues receive priority. At a low level of economic development (e.g. low national income per capita) social issues related to housing, health care, basic consumption goods, employment, etc. receive priority. Environmental issues are important when it concerns access to life-sustaining environmental sources such as water. Generally speaking, environment is of little interest as the paradigm “environmental protection costs economic growth” seems to prevail. However, with an increase in national income per capita, money becomes available to solve locally-specific environmental problems, while transboundary and global environmental issues (e.g. climate change, biodiversity) receive more attention. An important issue for further research is whether this is based on a kind of Maslovian hierarchy of needs, or whether it is related to the threat of potential economic costs in case of climate change and loss of potential benefits in case of destruction of biodiversity.

Mgr Piotr Pszczel
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Celem komunikatu jest przedstawienie wzajemnych relacji pomiędzy zasadą zrównoważonego rozwoju a polityka energetyczną Polski, a w szczególności uwarunkowaniami do jej kształtowania wynikającego z prawa wspólnotowego.
O ile w treści Traktów europejskich i Traktatu Akcesyjnego trudno raczej znaleźć wytyczne, co do kształtowanie polityki energetycznej Państw członkowskich, zdecydowanie należy wskazać, co najmniej kilka instrumentów wymuszających na Państwa członkowskich, w tym Polsce realizacje kroków będących pochodną zasady zrównoważonego rozwoju.
Należy wskazać, iż kierunek i inspiracje dla późniejszej ewolucji zasady zrównoważonego rozwoju w zakresie polityki energetycznej zostały przedstawione w raporcie Raport Komisji ONZ do Spraw Środowiska i Rozwoju, zatytułowanym "Nasza Wspólna Przyszłość" z 1987 roku.. Raport ten przygotowany przez przewodnicząca Gro Harlem Brundtland  z założenia miał wskazać kierunki rozwoju polityki gospodarczo - społecznej ze szczególnym uwzględnieniem problematyki ekologicznej. W raporcie w znacznym stopniu dostrzeżono kwestie bezpośredniego związku pomiędzy problemem zrównoważonego rozwoju a kwestiami polityki energetycznej. Nie sposób przeoczyć oczywistych wniosków w aspekcie polityki dotyczącej surowców  naturalnych będących nośnikami  energii. W zasadzie można zaryzykować twierdzenie,  iż  większość  postulatów podniesionych w raporcie znalazła miejsce w   rozwiązaniach legislacyjnych   Wspólnot   Europejskich. Dość  wskazać  iż poświecony przemysłowi rozdział nosi podtytuł "Produkując więcej zużywając  mniej”, do złudzenia  przypominając tytuł, tzw. Zielonej  księgi co zdecydowanie nie jest  incydentalną inspiracją.
Można  wskazać, iż następujące postulaty z  raportu znalazły  swoje miejsce w  prawie  wspólnotowym a  tym samym mają one istotne  znacznie dla  prawa Państwa  członkowskich i ich polityki energetycznej:
- zwiększenie udziału  produkcji energii odnawialnych,
- zmniejszenie emisji do atmosfery poprzez zastosowanie bardziej wydajnych technologii  służących ochronie środowiska
i kilka innych, których to omówienie przekracza zakres tego opracowania. Tak więc w komunikacie są przedstawione w zarysie mechanizmy dotyczące implementacji prawa wspólnotowego w zakresie zobowiązań Wspólnoty wypełniających postanowienia protokołu z Kyoto. Przedstawione one  zostaną na tle wcześniejszych dyrektyw   typu „command and  control" tj.  tzw. IPPC  96/61/WE i tzw. LCP 2001/80 WE  a  zwłaszcza   ich wpływu na  polski  sektor  energetyczny. Oczywiste jest, iż narzędzia te nie odnosząc  się wprost do   polityki energetycznej   Państwa  członkowskich stanowią  jednak  o jej  kształcie, zwłaszcza w podsektorze wytwarzania energii. Z punktu widzenia sytuacji polskiego sektora energetycznego  zagadnienia związane z ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych w procesie produkcji energii wydają się być  jeszcze  bardziej interesujące,  biorąc  pod uwagę,  iż  wytwarzanie  energii  w Polsce  oparte  jest   bądź  na  gazie  ziemnym, który wprawdzie pozwala na  stosunkowo „czyste”  wytwarzanie,  ale  niestety jest  nośnikiem energii importowanym  z  państw   trzecich,  bądź to na węglu, nie wymagającego importu, jednak przy  użyciu którego powstają  problemy związane  z  emisją   gazów  cieplarnianych.
Nie mniej istotne jest krótkie zarysowanie w komunikacie uwarunkowań z zakresu promocji energii odnawialnej, która stanowi realizację obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego nakładającego na konkretne przedsiębiorstwa energetyczne obowiązek zakupu takiej energii.

Mgr Michał Ptak
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze

Opłaty i podatki ekologiczne, należące do grupy ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska, pozwalają na minimalizację kosztów działalności ochronnej w skali społecznej, a także dostarczają ciągłych bodźców do poszukiwania innowacji technologicznych. Dość powszechne są jednak obawy o potencjalne skutki uboczne stosowania opłat i podatków, których stawki w pełni odzwierciedlałyby negatywny wpływ na środowisko danego produktu czy rodzaju działalności. Do głównych przeszkód w szerszym wykorzystywaniu takich instrumentów należą przede wszystkim obawy o regresywny charakter niektórych opłat i podatków oraz możliwość pogorszenia konkurencyjności krajowych producentów na rynku wewnętrznym i zagranicznym.
W artykule przedstawione zostały sposoby ograniczania negatywnych skutków stosowania opłat i podatków służących ochronie środowiska. Do podstawowych metod łagodzących ten potencjalnie niekorzystny wpływ należą przede wszystkim ulgi i zwolnienia podatkowe oraz rekompensaty dla określonych grup podatników. Niezwykle istotne jest by te rozwiązania nie zmniejszały nadmiernie efektywności opłat i podatków ekologicznych.
Opracowanie zawiera także wyniki badań przeprowadzonych w krajach Europy Zachodniej poświęconych oddziaływaniu obciążeń o charakterze proekologicznym na gospodarstwa domowe i przemysł. Badania te dotyczyły najczęściej podatków energetycznych lub węglowych, będących obecnie przedmiotem zainteresowania w krajach środkowej i wschodniej Europy.

Jezioro Berzdorf to inwestycja niemieckiej firmy wykonywana na terenie Łużyc, bardzo blisko polskiej granicy. Polega ona na wypełnieniu wodą wyrobiska, z którego od 150 lat był wydobywany węgiel brunatny. Rozpoczęte w 2002 roku zalewanie odkrywki jest formą zrekultywowania tego zdegradowanego terenu. Powstaje tu przystosowane do wykorzystania turystycznego 960 hektarowe jezioro.
Wykonana w 2000 roku ocena oddziaływania inwestycji na środowisko miała charakter transgraniczny. W związku z kontrowersjami, jakie projektowane jezioro budziło wśród mieszkańców polskich gmin, położonych nad Nysą Łużycką, Minister Środowiska zaproponował przeprowadzenie konsultacji społecznych, a także poprawienie niepełnego raportu o oddziaływaniu inwestycji na środowisko. Strona niemiecka nie zastosowała się jednak do tych wymagań i decyzja o zezwoleniu na utworzenie jeziora została podjęta bez zadowalających polskie społeczeństwo konsultacji.
Jedną z przyczyn zaistniałego konfliktu było nierespektowanie zapisów Konwencji z Espoo, dotyczącej ocen oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym. W tamtym czasie nie istniała również jeszcze umowa dwustronna między Polską a Niemcami, która precyzowałaby zalecenia zawarte w Konwencji. Oba państwa nie były świadome wzajemnych różnic w strukturach administracyjnych oraz przepisach prawnych, co bardzo utrudniło komunikację. Negocjacje na temat trybu wypłacania odszkodowań Polakom nie powinny być jedynym zakończeniem tej sprawy.

dr Maciej Rudnicki
Katedra Prawa Zarządzania Środowiskiem
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Polityka ekologiczna kształtowała się w Polsce na przestrzeni ostatnich lat w zmieniającym się otoczeniu ustrojowym, prawnym, gospodarczym i finansowym. Dokonujące się przemiany wywierały wpływ na sposób podejścia do ochrony środowiska, do systemu prawa ochrony środowiska i polityki ekologicznej. Przemiany polityczno-ustrojowe i społeczno-gospodarcze w Polsce, na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, stały się asumptem do sformułowania nowego podejścia do polityki ekologicznej.
Wiodącą zasadą polskiej polityki ekologicznej jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju. Zasada ta powinna wywierać wpływ na strategię realizacji zadań publicznych związanych z ochroną środowiska i stanowić ważne wskazanie dla decydentów w sytuacji, gdy realizacja określonych, publicznych inwestycji proekologicznych (np. w dziedzinie zaopatrzenia w wodę pitną lub oczyszczania ścieków) może być zbyt kosztowna w odniesieniu do prognozowanych efektów ekologicznych. Chodzi tu chociażby o inwestycje na terenach rozproszonych i słabo zaludnionych, gdzie jednostkowe koszty inwestycyjne są dużo wyższe, a efekty ekologiczne znacząco mniejsze, niż na terenach o zwartej zabudowie i gęsto zaludnionych.
Zasada zrównoważonego rozwoju uzupełniana jest szeregiem zasad pomocniczych, które odnoszą się do istotnych kwestii ekologicznych.
Ważnym warunkiem skuteczności działań na rzecz zrównoważonego rozwoju jest m.in. stosowanie zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego, co jest niezwykle istotne z punktu widzenia strategii publicznych inwestycji proekologicznych. Stosowanie bowiem tej zasady powinno skłaniać ku równemu traktowaniu, już na etapie planowania inwestycyjnego, potencjalnych beneficjentów proekologicznych usług publicznych, bez względu na realia ekonomiczne, czy też finansowe. 
Stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju powinno skutkować stymulowaniem, w ramach polityki ekologicznej państwa, m.in. poprawiania stanu infrastruktury służącej ochronie środowiska i podnoszenia jakości, standardu i poziomu proekologicznych usług publicznych.

dr Michal Wilczynski,
 niezależny ekspert
wilmi@poczta.onet.pl
Zrównoważony rozwój gospodarki poprzez odnawialną energię –
 polskie doświadczenia
 
Tezy referatu: Polska ma znaczne zasoby surowców energetycznych głównie węgla kamiennego i brunatnego (59 000 Mt) ale jednocześnie jest krajem rolniczym (19 mln ha ziemi ornej) z blisko 30 % pokryciem lasami ( 9 mln ha). Jest to ogromny potencjał bioenergetyczny lecz jednocześnie od kilkudziesięciu lat podstawowym źródłem wytwarzania energii  jest węgiel kamienny i brunatny (78 % energii pierwotnej). Burzliwy rozwój wytwarzania energii z biomasy mimo braku spójnych działań kolejnych Rządów jest wynikiem szybko rosnących cen energii wytwarzanej z paliw kopalnych: ropy, gazu i węgla. Kluczowym zagadnieniem dla inwestycji w OZE jest tworzenie systemu ekonomicznego w warunkach konkurencyjnego rynku poprzez instrumenty finansowe powiązane z Protokołem z Kyoto.  Wsparcie finansowe, lub system ulg podatkowych stanowi potężny instrument wsparcia dla rozwoju energetyki rozproszonej wykorzystującej lokalne zasoby odnawialnych źródeł energii generujące „zielone miejsca pracy” praktycznie w miejscu wytwarzania energii.
Na początku polskiej drogi problemem były: koszty inwestycji wyższe ponad dwukrotnie na 1 MW mocy od klasycznych kotłowni gazowych czy węglowych, brak w Polsce producentów urządzeń i firm wykonawczych, oraz nieistnienie systemu dystrybucji biomasy. Pierwszym krokiem były szerokie kampanie informacyjne wśród gmin  i przedsiębiorstw produkujących energię na potrzeby lokalne. Liczne konferencje i szkolenia zmierzały do zmiany sposobu liczenia rentowności inwestycji jedynie w odniesieniu do włożonego kapitału lecz także w układzie ciągnionym uwzględniającym koszty eksploatacyjne i koszty zewnętrzne. W tym układzie ekonomicznym energetyczne wykorzystanie biomasy jest o 50 % tańsze od tradycyjnych fosil fuels, gdyż koszty pozyskania odnawialnego paliwa są niezwykle niskie w porównaniu do gazu ziemnego i węgla. Ponadto, wykorzystanie obfitych lokalnych zasobów słomy ( i tak palonej na polach) czy odpadów drzewa z lasów lub przemysłu drzewnego generuje miejsca pracy w danej gminie. Niektóre fundusze ekologiczne zwłaszcza EkoFundusz uznały, iż najbardziej efektywnymi sposobami redukcji gazów szklarniowych jest wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz oszczędność energii. Wobec czego zastosowały instrumenty silnego wsparcia inwestycji w bioenergię. 
Innowacyjność naukowa i technologiczna: W pierwszych latach rozwój dziedziny bioenergii opierał się na imporcie know-how i urządzeń. Dynamiczny wzrost inwestycji z zastosowaniem biomasy w sektorze energetyki spowodował rozwój badań i produkcji krajowej. W chwili obecnej na rynku polskim funkcjonuje wiele rozwiązań nowatorskich w tej dziedzinie.  
Rezultaty: W latach 1999 - 2005 zbudowano w Polsce około 1000 ciepłowni na biomasę a także kilka elektrociepłowni. Największa ciepłownia miejska wykrzystująca biomasę ma moc 24 MWt. W przygotowaniu są elektrociepłownie o mocy 50 MWt i 12 MWe, oraz węglowy kocioł fluidalny o mocy 460 MWt z możliwością spalania do 10 %  biomasy. „Udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii pierwotnej rośnie w Polsce bardzo szybko głównie dzięki biomasie - obecnie 4,7 %” (Environmental Performance Reviews OECD - Poland 2003). Obecnie bioenergia z powodzeniem konkuruje na rynku energii gdyż koszt produkcji 1 GJ energii z biomasy wynosi w Polsce 7-9 euro podczas gdy wyprodukowanie 1 GJ z fosil fuels to 12 - 15 euro.
Konkluzje: W warunkach transformacji gospodarki i funkcjonującego wolnego rynku energii trwałe wprowadzenie bioenergii wymaga w początkowym okresie szerokiej kampanii informacyjnej skierowanej szczególnie do społeczności lokalnej oraz edukacji ekonomicznej i technicznej kadry zarządzającej gminami i przedsiębiorstwami energetycznymi. Kolejnym krokiem jest ustanowienie instrumentów finansowych wspomagających projekty demonstracyjne, a następnie ich promowanie i praktyczną prezentację efektów ekologicznych i ekonomicznych.

Mike Wilson
Community Environmental Educational Developments
United Kingdom

The UK has a recent history of massive social change due movement away from traditional industries.  As industries closed, they left behind (sometimes massive) areas of land for regeneration.  Dealing with the issues associated with these took up much of Government’s priorities.
In the UK, community organisations have taken up the challenge of filling the gap between government organisations and communities, to find out what the communities need in their environment and help them implement it.  As an example, Community Environmental Educational Developments (CEED), has been working in the North East of England for 21 years, helping local people improve their living space by increasing the benefit to wildlife and creating safe outdoor areas for amenity.  Urban Nature Spaces, conservation training, school grounds improvements and other works have been undertaken by volunteers and employees, with the participation at all levels of local people.
Review confirmed that projects were most successful in the long term when they had full participation from community members, rather than being imposed.  Work undertaken to promote and encourage community ownership was at least as important as the actual project itself.
In light of CEED’s previous connections with Polish institutions and the social and political changes that occurred there in the early 1990s, bringing similar conditions of change that had occurred in the UK some two decades previously, projects were initiated to transfer some of CEED’s expertise to the region.  The projects were designed to train local communities to produce plans of biodiversity in their area, help them to use these plans to aid local government work in sustainability and to therefore have a strong say in the way their neighbourhoods are developed. 
Part of the project involved creating a guide to instigation and management of biodiversity projects that can be transferred to other localities.  It is this idea which is transferable to Ukraine, in association with work undertaken in Russia to encourage communities to take an interest in local regeneration and sustainability.

Mgr Krzysztof Wojciechowski
Katedra Ochrony Środowiska
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” jako płaszczyzna współpracy na rzecz zrównoważonego rozwoju

Projektowany Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie położony jest na pograniczu Polski, Ukrainy i Białorusi. W jego skład wejdą trzy istniejące już rezerwaty biosfery: Polesie Zachodnie w Polsce, Szacki na Ukrainie oraz Polesie Nadbużańskie na Białorusi. W sumie MRB Polesie Zachodnie obejmie ponad 260 tys. ha powierzchni.
Jednym z celów funkcjonowania transgranicznych rezerwatów biosfery jest to aby stały się one miejscami wyróżniającymi się doskonałością w poszukiwaniu i demonstrowaniu wzorcowego podejścia do ochrony i zrównoważonego rozwoju, ponadto powinny one pełnić funkcję rozwijania współpracy międzynarodowej w implementacji zasad zrównoważonego rozwoju w tym poczucia ponadpaństwowej odpowiedzialności za środowisko. Funkcje te winny być realizowane na wielu płaszczyznach: ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, współpracy międzynarodowej organów administracji rządowej, samorządowej i organizacji pozarządowych, edukacji, zrównoważonego gospodarowania zasobami, planowania przestrzennego, badań naukowych itp. Największą aktywność w tym względzie wykazuje strona polska. Dla obszaru RB Polesie Zachodnie opracowana została w 2003 roku „Strategia zrównoważonego rozwoju Polesia Zachodniego na lata 2004-13”. Dokument ów jest bodaj bezprecedensowym tego typu dokumentem w kraju. Wcześniej jeszcze, bo w 2001 roku powstał we Włodawie Ośrodek Promocji Zrównoważonego Rozwoju mający koordynować działania różnych podmiotów na obszarze Polesia Zachodniego. Wśród organizacji pozarządowych w działaniach tych wyróżniały się: Ekologiczny Klub UNESCO oraz Stowarzyszenie Poleskie. Podjęto szereg inicjatyw we współpracy ze stroną ukraińską i białoruską (lobbowanie na rzecz postania trójstronnego rezerwatu, ochronę i promowanie wartości kulturowych i przyrodniczych Polesia Zachodniego, edukację itp.) Działania te w ostatnich latach znacznie osłabły. Rysuje się realna perspektywa utworzenia MRB Polesie Zachodnie w najbliższych latach. Współpraca ma dziś szansę poważnego finansowania z funduszy unijnych (Interreg, programy sąsiedztwa). Konieczne jest stworzenie bazy danych, co ułatwi szukanie partnerów do konkretnych projektów. MRB Polesie Zachodnie stwarza wiele możliwości współpracy należy tylko nauczyć się z nich korzystać.

Prof. dr hab. Stanisław Wrzosek
Katedra Nauki Administracji
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju wymaga istotnych przeobrażeń w systemie prawa międzynarodowego publicznego oraz w wewnętrznych prawnych systemach państw czy organizacji międzynarodowych, takich np. jak Unia Europejska. Przemiany te zachodzą już od początku lat 70-tych ubiegłego stulecia. Zapoczątkowane zostały Raportem U’Thanta z 1969 r. i Sztokholmską Deklaracją Konferencji Narodów Zjednoczonych z 1972 r.
 Tworzenie norm prawnych mających na celu ochronę zasobów przyrody miały jednak w Europie – w tym oczywiście w Polsce – miejsce już od wczesnego średniowiecza. Różne były przyczyny kształtowania tych norm, przede wszystkim gospodarcze i obronne. W Polsce w okresie II Rzeczypospolitej Polskiej zasadnicze znaczenie w zakresie ochrony przyrody miała ustawa uchwalona w 1934 r., a po II wojnie światowej ustawa z 1949 r. Następne istotne zmiany nastąpiły dopiero po mającym na przełomie lat 60 i 70-tych ubiegłego wieku zmianach w myśleniu o koncepcji rozwoju świata, a w tym przede wszystkim możliwościach wyczerpania się odnawialnych i nieodnawialnych zasobów środowiska.
 Dzień 26 V 1969 r., w którym został opublikowany Raport Sekretarza Generalnego ONZ pt. „Człowiek i Jego Środowisko”, uznaje się za przełom w rozumieniu ochrony środowiska i początek tworzenia nowych uregulowań w tym zakresie. Nie mniejsze znaczenie miał tzw. Raport Brundtland przygotowany w 1987 r. przez Światową Komisję ds. Ochrony Środowiska i Rozwoju. Odzwierciedleniem wspomnianych opracowań i Deklaracji Sztokholmskiej było ukształtowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz zalecenie wprowadzenia międzynarodowych i krajowych rozwiązań w celu jego realizacji.
W Polsce koncepcja zrównoważonego rozwoju stała się przedmiotem rozważań podczas obrad Okrągłego Stołu w 1989 r. Wpływ wcześniejszych rozwiązań w polskim prawie ochrony przyrody i prawie ochrony środowiska oraz uwarunkowania stworzone przez prawo międzynarodowe oraz prawo europejskie spowodowały uznanie zasady zrównoważonego rozwoju za obowiązującą normę prawną. Można postawić tezę, iż omawiana zasada jest podstawowym uwarunkowaniem kształtowania prawnych instrumentów realizacji polityki ekologicznej w Polsce. Instrumenty te są ukierunkowane zarówno realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju w skali państwa, jak i w skali regionalnej i lokalnej.

dr Wojciech Wytrążek
Katedra Administracyjnego Prawa Gospodarczego
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Referat jest próbą odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki ułatwiają zastosowanie zasady zrównoważonego rozwoju w działaniach samorządu terytorialnego oraz co mogłoby pomóc w spopularyzowaniu działań ukierunkowanych na taki właśnie rozwój.
Rozwój zrównoważony jako specyficzny rozwój społeczno-gospodarczy realizowany przez człowieka i dla człowieka powinien być kształtowany tak, aby przez korzystanie z zasobów środowiska naturalnego wszyscy mieszkańcy Ziemi mogli zaspokajać swoje potrzeby, jednocześnie nie odbierając tej szansy przyszłym pokoleniom. Powinien integrować wszystkie działania człowieka a jednocześnie być stosowany powszechnie i przez wszystkich. Zasada integralności wyrażona w zaleceniu „Myśleć globalnie, działać lokalnie” doskonale opisuje relację między działaniami poszczególnych ludzi w swoich lokalnych środowiskach czy większych zbiorowościach a rozwojem w ujęciu globalnym. Poprzez lokalne działania ludzi zamieszkujących określony teren możliwe jest wprowadzanie zmian nie tylko w infrastrukturze i środowisku, ale również zmiana myślenia i zwyczajów, tak by kolejne pokolenia miały równoważyły rozwój cywilizacji. Każdy człowiek w swoich powszednich działaniach może przyczynić się do realizacji zasady zrównoważonego rozwoju jeżeli ma wystarczającą wiedzę i świadomość następstw działań negatywnych dla środowiska.
Zasadę zrównoważonego rozwoju można wdrażać stosując wielorakie środki, które można w grupach narzędzia: edukacyjne, ekonomiczne i finansowe, organizacyjne, planistyczne, prawne oraz technologiczne.
Przykłady konkretnych gmin w Polsce (Dzierzgoń i Jastków) potwierdzają, że działania nastawione na realizację zasady mogą cieszyć się popularnością wśród mieszkańców. W tych gminach dbałość o środowisko oznacza nie tylko nie zaśmiecanie okolicy, ale zapewnienie godnych warunków życia i rozwoju konkretnej społeczności, która pozostaje w harmonii z otaczającym światem. Jeżeli dobro wspólne rzeczywiście jest celem a nie środkiem do osiągnięcia dobra partykularnego, to rozwój takiej społeczności przebiega zupełnie inaczej niż w przypadku gdy chęć zysku skłania do niszczenia środowiska nie tylko naturalnego, ale i społecznego.

Олександр Завадович
Регіональний ландшафтний парк «Знесіння» у Львові
а/с 10627 Львів  79000  Україна
тел./факс +38-032  2917-527
ел.пошта: park-zne1@city-adm/lviv/ua

        
 Розглядаються фактори переорієнтації у відношенні до зелених зон міста як до важливого соціально-еколого-економічного ресурсу і спільного природно-історико-культурного надбання (спадщини).
         Аналізується важливість базових підходів до відкритих міських територій як до носія генофонду і ознаки автентичності, спільної для минулих, сьогоднішніх і прийдешніх поколінь.
          За основу можливої адаптації сучасних тенденцій збалансованого розвитку береться показник узгодження інтересів і поглядів різних груп громади з метою вироблення набору базових цінностей для скерування дій і зусиль щодо прийняття перспективних рішень і реагування на поточні ситуації в умовах динаміки суспільно-політичних та економічних змін. При цьому наголошується необхідність дотримання пріоритету науково-правових підходів.
          Пропонується розгляд комплексного завдання, яке базується на понятті «дільниць міста з особливим режимом використання» і побудові Стратегії щодо охорони, відтворення і регульованого використання таких дільниць з природними та історико-культурними домінантами.
           Базовими елементами подібної Стратегії фігурують умови:
- співпраця всіх секторів місцевої громади, влади і бізнесу у вирішенні питань     
      планування і управління;
- покращення естетики середовища і підняття престижу міста;
- оптимізація соціального клімату (відносин у суспільстві);
- зміна на краще якості і рівня життя мешканців;
- залучення інвестицій і створення сприятливого фіскального клімату;
- зміна стану ландшафтів, кількості та якості пропонованих для людей рекреаційно-туристичних послуг;
- покращення поінформованості, освітнього рівня та свідомості людей;
- поділ благ і вигод разом з відповідальністю за право і можливість здійснення свого вибору наступними поколіннями.

Mgr Agnieszka Zielińska
Katedra Ochrony Środowiska
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Istotą rozwoju zrównoważonego jest tworzenie założeń teoretycznych dla nowego rozwoju świata i poszczególnych jego regionów. Ich wdrażanie w praktyce przysparza wiele trudności ze względu na ich ogólnikowość i bardzo często życzeniowy charakter. Pomimo określenia instrumentów i wskazania podmiotów rozwoju zrównoważonego,  w dalszym ciągu trudno przejść do działania, szczególnie w skali mikro. Jest to również związane z problemami w rozumieniu tej koncepcji.
Różne są poglądy w literaturze przedmiotu na temat możliwości realizacji założeń rozwoju zrównoważonego w przedsiębiorstwach. Jedni uważają, że jest to koncepcja przede wszystkim skierowana do przedsiębiorstw, bo od ich jednostkowych decyzji zależy jej realizacja. Inni natomiast wskazują na trudności, a wręcz brak możliwości sprostania jej wymaganiom przez podmioty gospodarcze.
Niewątpliwie jednak można przyjąć założenie, że pewne działania w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem w dużym stopniu przyczyniają się do dążenia w kierunku rozwoju zrównoważonego.  Instrumentami, na które zwraca się w tym kontekście uwagę są
programy ograniczające negatywne oddziaływanie przedsiębiorstw na środowisko oraz certyfikowane systemy zarządzania środowiskiem. Wynika to z faktu, że systemy te zakładają nie tylko poprawę parametrów środowiskowych związanych z działalnością produkcyjną przedsiębiorstw. Ich istotę stanowi założenie o potrzebie ogólnego wzrostu efektywności przedsiębiorstwa. Cele ekonomiczne są zatem równoważone poprzez potrzeby społeczne i koszty środowiskowe. Kompleksowość certyfikowanych systemów w zarządzaniu przedsiębiorstwem daje zatem szansę na ich faktyczne włączenie się we wdrażanie założeń rozwoju zrównoważonego. 

Юрій Зінько,
Львівський національний університет імені Івана Франка

 Природно-ресурсний потенціал та характер господарського розвитку на українсько-польській височині Розточчя створюють сприятливі передумови для впровадження елементів сталого природокористування у різні галузі природокористування. Необхідною складовою розробки та впровадження політики сталого розвитку повинні стати науково-проектні розробки з широким залученням академічних і спеціалізованих наукових інституцій. Досвід останніх десятиріч показує, що наукові розробки для потреб зрівноваженого розвитку височини Розточчя стосувались у першу чергу заповідної (природоохоронної) і рекреаційної галузі. Серед цих наукових розробок необхідно виділити: концепцію створення транскордонної природоохоронної території Розточчя з провідною функцією туризму (Ронковський, 1993; Кравчук, Ронковський, Брусак, Зінько, 1997; Rakowski, 2000), формування транскордонної структури туризму (Зінько, 2003), розробку проекту організації міжнародного біосферного резервату Розточчя (Стойко, 1996; Зінько, Брусак, Кравчук, 2001; Стойко та ін., 2003). Низка цих наукових проектів була підтримана міжнародними програмами ТАСІС, ФАРА-ТАСІС, Генрі Форда.
Вищезгадані проекти зумовили здійснення ряду заходів та ініціатив у заповідно-рекреаційній галузі та суміжних з ними сферах життєдіяльності на Українському Розточчі. Зокрема, у 1998 році створено Яворівський національний природний парк, а в 2000 році затверджено План охорони і рекреаційного використання парку на 15-річну перспективу, у 1993 році створено ландшафтний парк “Знесіння” у Львові та розроблено проект ландшафтних парків Жовківський і Равський, ознаковано велотрасу на Українському Розточчі: Львів – Жовква – Крехівський монастир – Львів. Значно посилився проекологічний і екотуристичний імідж Розточчя після впровадження міжнародних проектів технічної допомоги пов’язаних з розвитком сільського туризму і підтримки народних традицій цього регіону, з інформаційно-освітньої підтримки серед місцевих громад проекту створення біосферного резервату “Розточчя” та розробки Програми екологічних дій для міста Жовкви – важливого культурно-туристичного центру Розточчя. Розробка проектів сталого природокористування та їх впровадження у природоохоронній і рекреаційній сфері Розточчя зумовлюють необхідність відповідних ініціатив в інших галузях цього регіону: лісовій, сільськогосподарській та мілітарній (Яворівський полігон).
 Перетворення регіону Розточчя у модельну територію українсько-польського пограниччя з вираженим пріоритетом сталого природокористування  засвідчує, що необхідною складовою цього процесу є відповідне організаційне забезпечення цієї діяльності державними, науково-проектними та громадськими організаціями. Досвід останніх десятиріч показав ефективність співпраці у справі науково-проектного забезпечення політики сталого розвитку на Розточчі таких українських і польських інституцій: Львівського національного університету імені Івана Франка, національного лісотехнічного університету України, Люблінського університету Марії Кюрі-Склодовської, Люблінської політехніки, Варшавського інституту охорони природи та Варшавського інституту туризму. Важливу роль у просуванні ідей зрівноваженого розвитку відіграє  співпраця органів самоврядування Львівської області та Люблінського воєводства на рівні районів (повітів) та сільрад (гмін). Одночасно з кожним роком все суттєвішою є роль ініціатив екологічних, туристичних, культурологічних громадських організацій у розробці програм та впровадженні елементів сталого розвитку у природокористуванні транскордонної височини Розточчя. Назріло питання створення координаційних органів, що забезпечували б політику сталого природокористування в регіоні. Зокрема, такою структурою могла б на початковому етапі стати координаційна Рада проектованого міжнародного біосферного резервату “Розточчя”.

Mgr inż. Bożydar Ziółkowski
Politechnika Rzeszowska

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego jest strategicznym dokumentem podnoszenia konkurencyjności regionu w latach 2005-2013. Powstała ona w wyniku współpracy przedstawicieli nauki, sektora gospodarki oraz samorządu terytorialnego i przyjęta została przez Zarząd Województwa Podkarpackiego w roku 2004.
Założenia zrównoważonego rozwoju uwzględnione są już w początkowych zapisach Strategii tj. na etapie wizji. Wizja zakłada stworzenie w województwie podkarpackim ekologicznie zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki - lidera w kreowaniu ekoinnowacji. W oparciu o wizję, konstruowane są wszystkie pozostałe elementy Strategii tj. misja, cel generalny, priorytety, cele strategiczne i cele operacyjne.
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego jest dokumentem podnoszącym konkurencyjność gospodarki Polski a w konsekwencji całej Unii Europejskiej. Z uwagi na to, że uwzględnia ona ogólnoświatowe zasady rozwoju zrównoważonego, może być wykorzystywana jako przykład polskiego doświadczenia w tworzeniu regionalnych strategii innowacji m.in. na Ukrainie.