ks. prof. dr hab. Józef Herbut

filo­zof, metodolog, przedsta­wiciel lubelskiej szkoły filozoficznej, ur. 1 XI 1933 r. w Baryszczu, zmarł 8 III 2018 r. w Nysie.

 

II wojnę światową spędził w Buczaczu, a później zamieszkał w Kluczborku. W latach 1952-1957 studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Nysie-Opolu. Studia filozoficzne odbył na KUL w latach 1957-1961, zakończone doktoratem w 1962 (O formalnym ujęciu analo­gii metafizykalnej), napisanym pod kierunkiem S. Kamińskiego. Od 1962 prowadził w Wyższym Seminarium Duchownym w Nysie-Opolu wykłady z logiki, teorii poznania i metodologii nauk. W 1976 uzyskał habilitację na podstawie rozprawy Hipo­tezy w filozofii bytu i został zatrudniony w Kate­drze Metodologii Nauk KUL. Prowadził wykłady z metodologii filozofii i logiki języka religijnego. W 1992 r. otrzymał stopień prof. zwyczajnego i objął kierownictwo nowo utworzonej Katedry Metodolo­gii Filozofii KUL. W 1994 objął Katedrę Filozofii Systematycznej i Historii Filozofii na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego.

 

Herbut pełnił liczne funkcje, m.in. sekretarza Sekcji Wykładowców Filozofii w Uczelniach Kościelnych w Polsce (1974-1996); członka Redakcji Encyklo­pedii katolickiej (1998-2003), redaktora "Zeszytów Naukowych KUL" (2001-2003). Jest członkiem wielu towarzystw naukowych: Societas Etica, Pol­skiego Tow.

Filozoficznego, Tow. Naukowego KUL 1 i Lubelskiego Tow. Naukowego.

 

Główne prace Józefa Herbuta: Hipoteza w filozofii bytu (Lb 1978); Metoda transcendentalna w metafiizyce (Op 1987); Elementy metodologii filozofii (Lb 2004, 2007²); Podróż sentymentalna (Bole­sławiec 2007); Artykuły i szkice. Z metodologii i teorii metafizyki, filozoficznej analizy języka religii oraz etyki i metaetyki (Op 2008); M. J. Bocheńskiego nowa wersja teorii hipotezy religijnej (RF 56 (2008) nr 1, 85-99; O uzasadnianiu przekonań religijnych (tamże, nr 2, 71-82). Był redaktorem prac: Leksykon filozofii klasycz­nej (Lb 1997; jako autor większości haseł); Słownik terminów naukoznawczych. Teoretyczne podstawy naukoznawstwa (z P. Kawalcem, Lb 2009).

 

Metodologia filozofii. Kontynuując zaini­cjowany przez J. Kalinowskiego na KUL program badań metafilozoficznych, Herbut skoncentrował się na metodach stosowanych w metafizyce klasycznej, zwłaszcza w zakresie tematyki wnioskowań przez analogię i hipotez metafizycznych. Dostrzegając nieadekwatność wypowiedzi programowych w teoriach metafi­zycznych w stosunku do rezultatów, uznał niektóre twierdzenia metafizyczne za hipotezy. Ich analiza powinna być dokonywana na tle metodologicznej charakterystyki filozofii bytu (koncepcji, założeń, sposobów wyjaśniania, kryteriów uznawania twier­dzeń i ich porządkowania, operacji heurystycznych - dochodzenia do tez metafizycznych w kontekście historycznofilozoficznym, analogii, analizy języka potocznego, kontekstu systemowego). Hipotezy mu­szą spełniać warunki wewnętrznej niesprzeczności, niesprzeczności z logicznymi konsekwencjami zdań koniecznych przyjętych w teorii, oraz wzbogacać wiedzę o strukturze bytów lub racjach ich istnienia. Sprawdzenia hipotez filozoficznych dokonuje się przez analizę pytań hipotezotwórczych, zgodności hipotez z systemem, ich informacyjnej funkcji w systemie oraz możliwości rozstrzygania doświadczalnego. Uznawane są (z uwagi na związki z czynnikami zna­nymi już w systemie, analogię, prostotę) tylko z pew­nym stopniem prawdopodobieństwa. Herbut wprowadził klasyfikację hipotez metafizycznych na: egzystencjal­ne (dotyczą istnienia bytów, ich elementów lub przy­czyn), czysto systemowe oraz rzeczowo-systemowe, a także kwalitatywne (dotyczą treściowej kwalifikacji bytów), czysto systemowe i rzeczowo-systemowe.

 

Józef Herbut prowadził badania porównawcze metod metafizyki klasycznej z innymi metodami filo­zoficznymi (fenomenologicznymi, semiotycznymi, hermeneutycznymi, ontologicznymi, transcenden­talnymi, scjentystycznymi). Zapoczątkował rów­nież nowatorskie w Polsce badania nad metodą transcendentalną, jej strukturą i zastosowaniem, dokonując oceny jej aktualności oraz możliwości wykorzystania w metafizyce klasycznej.

 

Filozofia religii. Herbut podejmował najważniejsze dla filozofii religii zagadnienia (zwł. analizę poję­cia Boga u różnych filozofów i jego odniesienie do religijnego pojęcia Boga, a także własności Boga.

 

 

Opracowanie na podst. Encyklopedii Filozofii Polskiej, A. Maryniarczyk, M. Ciszewski, K. Ablewicz (red.). Lublin 2011, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu. s. 493.