Stanisław Kamiński
Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej

 

Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1989, ss. 407 (do druku przygotował Tadeusz Szubka)
Stanisław Kamiński, Pisma wybrane, t. 1

Prace Wydziału Filozoficznego Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, t. 48

 

• Słowo od wydawcy
• Od redaktora
• Wstęp
• Spis treści

 

 

Słowo od wydawcy

Aby zrealizować program rzetelnego filozofowania
poszliśmy w naszym środowisku w kierunku
pogłębienia metodologicznego i głębszego kontaktu z dziejami filozofii.
To wydaje się stanowić konieczne warunki filozofowania - M. A. Krąpiec

 

Ksiądz Profesor Stanisław Kamiński (1919-1986)

 

Ksiądz Stanisław Kamiński należy do tych intelektualistów katolickich, których postać, życie, działalność akademicka i spuścizna naukowa zyskują w perspektywie czasowej na znaczeniu. Pisma wybrane, zamierzone w czterech-pięciu tomach, dają wgląd w najważniejsze jego teksty, rozproszone niekiedy w trudno dostępnych czasopismach lub publikacjach zbiorowych, także w ineditach. Chciało by się w ten sposób przybliżyć dzieło filozofa i metodologa, który nie wpłynął jak dotąd na polską myśl (meta) filozoficzną tak, jak zasługuje na to jego dorobek.

Rzec by można, niemal wszystko, co metodologiczne w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim jest jego dziełem. Zakażenie 'bakcylem metodologicznym' Uczelni, nachylenie metanaukowe podejmowanych tu dydaktycznych i naukowych przedsięwzięć jest wynikiem ponad trzydziestoletniej działalności Profesora. Klasycznie, na sposób Arystotelesa (organon), traktował on swą działalność usługowo, na użytek filozofii i - w związku z nią - każdego racjonalnego poznania. Służąc kompetentnie swą radą wielu, ma on współudział w niejednym osiągnięciu naukowym, i to nie tylko na wydziale filozoficznym KUL.

Stanisław Kamiński urodził się 24 października 1919 r. w Radzyniu na Podlasiu. Zmarł 21 marca 1986 r. w Fryburgu Bryzgowijskim. W latach 1938 - 1946 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Siedlcach, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie. W1946 r. rozpoczął studia na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL, zakończone magisterium w 1948 r. Od 1947 r. był asystentem na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, a potem na Wydziale Filozoficznym, prowadząc zajęcia z logiki. W 1949 r. uzyskał doktorat na podstawie rozprawy pt. Fregego dwu- wartościowy system aksjomatyczny zmiennych zdaniowych w świetle współczesnej metodologii nauk dedukcyjnych (rec. A. Korcik, N. Łubnicki, J. Słupecki).

Od 1950 r. adiunkt na wydziale filozofii przy Katedrze Logiki i Metodologii Nauk, od 1956 r. zastępca profesora, od 1957 r. kierownik (po J. Iwanickim) Katedry Metodologii Nauk (pierwszej o tej nazwie w Polsce) na Wydziale Filozoficznym (tak się wówczas nazywał). W 1957 r. Centralna Komisja Kwalifikacyjna przyznała mu stopień naukowy docenta na podstawie całości dorobku, ze szczególnym uwzględnieniem rozprawy O początkach indukcji matematycznej (opiniowali K. Ajdukiewicz, T. Czeżowski, A. Grzegorczyk; rozprawa ta miała być podstawą habilitacji, którą tymczasem zniesiono). W 1965 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1970 r. zwyczajnego (opiniowali I. Dąmbska, T. Czeżowski, J. Iwanicki).

Był wieloletnim kierownikiem Zakładu Logiki i Teorii Poznania (trzy katedry: Logiki, Metodologii i Teorii Poznania) oraz sekcji filozofii teoretycznej. Przez kilka kadencji pełnił funkcję Dziekana Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej , identyfikując się z nim i uosabiając go często w społecznym odbiorze. Był jednym z redaktorów Encyklopedii Katolickiej, ostatnio redaktorem naczelnym; funkcję tę sprawował z pasją i kompetencją. Powołał Pracownię Słownika Terminów Metodologicznych przy Zakładzie Leksykograficznym KUL, redagował "Roczniki Filozoficzne". Przewodniczył sekcji filozoficznej przy Komisji Episkopatu do Spraw Nauki. Współpracował z Konwersatorium Naukoznawczym PAN a w latach 1981 - 1985 należał do Komitetu Nauk Filozoficznych PAN. Członek wielu towarzystw naukowych, m. in. Polskiego Towarzystwa Teologicznego, Towarzystwa Naukowego KUL. Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, Lubelskiego Towarzystwa Filozoficznego-

Mniej wymierną, ale nader owocną dziedziną uniwersyteckiej działalności Profesora była ulubiona przezeń dydaktyka (kulminująca w wykładzie z ogólnej metodologii nauk) i chętnie praktykowane doradztwo metodologiczne w badaniach i redagowaniu prac naukowych z najróżnorodniejszych dziedzin i na różnym poziomie - od magisteriów, poprzez doktoraty aż po habilitacje. Pomagał każdemu z ogromnym poświęceniem, nierzadko kosztem własnych badań naukowych. Wspomnieć należy jego udział w dwu konwersatoriach "autodydaktycznych": w zainicjowanym przez J. Kalinowskiego konwersatorium metafilozoficznym i w konwersatorium z metodologicznych podstaw humanistyki.

Jako wieloletni dziekan, Ks. Prof. S. Kamiński wpłynął decydująco na rozwój Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, aż po obecny jego kształt i funkcje. Zwolennik idei szeroko zakrojonego wydziału uważał, że trzonem jego są nauki filozoficzne (i niektóre pokrewne) z metafizyką na czele, stanowiąc fundament innych dyscyplin i pełniąc wobec nich rolę usługową. Chociaż propagował autonomię filozofii, uwzględniał jednak kontekst nauk szczegółowych w filozofowaniu (funkcję przynajmniej heurystyczną). W dyskusji nad filozofią KUL-owską tak to ujął: "Głosi się u nas autonomię filozofii, a równocześnie szuka się dla niej w naukach podbudowy jako nieodzownej wyjściowej erudycji. I odwrotnie: nauki szczegółowe, uprawiane u nas na filozofii, korzystają właśnie z filozofii dla pełnego swego zreflektowania" (W kręgu filozofii., "Życie i Myśl" 28 : 1978, nr 11, 31).

Dorobek naukowy Profesora obejmuje ponad 170 pozycji, w tym 3 książki: Georgonne'a teoria definicji (1958), Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk (1961,1981³) i napisaną z M. A. Krąpcem, pierwszą tego typu pracę z metateorii filozofii klasycznej, Z teorii i metodologii metafizyki (1962) oraz wiele artykułów, niekiedy o charakterze rozbudowanych rozpraw. Szczególne miejsce przysługuje Pojęciu nauki i klasyfikacji nauk, książce która w każdym z kolejnych wydań (istotnie modyfikowanych, uzupełnianych i rozbudowywanych) jest sumaryczną i encyklopedyczną kopalnią wiadomości na temat koncepcji nauki dawniej i obecnie a zarazem - niezależną od T. Kuhna - realizacją paradygmatycznego ujęcia dziejów nauki.

W jednym z wywiadów twierdził, że "każdy człowiek ma inną osobowość, a osobowość profesora filozofii szczególnie dużo znaczy, bo filozofia jest niejako, bardziej od innych nauk, także osobista, pomimo jej uniwersalizmu" ("Więź" 26: 1983, nr 3,27). Charakterystyka ta dobrze przystaje do jego własnej osoby, stanowiącej niepowtarzalną kompozycję rozlicznych cech umysłu i charakteru.

Intelektualnie ruchliwy, wszechstronny erudyta o mentalności encyklopedycznej, uzdolniony matematycznie, humanistycznie, a także praktycznie. W swych dociekaniach umiejętnie łączył dziedzictwo tradycji z nowoczesnością. Będąc umysłem ścisłym i krytycznym, potrafił przeprowadzać drobiazgowe analizy. Równocześnie, otwarty na ogólnoświatowe trendy filozoficzne, naturalnie niejako zmierzał do badań porównawczych i tworzenia wypośrodkowujących syntez w ramach uprawianych przez siebie dziedzin.

W pracy badawczej S. Kamińskiego istotną rolę odgrywała ogólna wizja rzeczywistości, którą zawdzięczał historii filozofii, realistycznej teorii bytu i poniekąd religii. Chociaż kategorycznie sprzeciwiał się w nauce i filozofii wszelkim tendencjom irracjonalistycznym, to - przyjmując tezę o zasadniczej jedności ludzkiego umysłu - respektował "pluralizm" racjonalizmów i sposobów poznania. Pozwalało mu to uznawać wielość typów wiedzy ludzkiej , ograniczoną ich własnymi granicami zasadność różnych koncepcji filozofii, jak również różnorodność postaw ludzkich wobec świata.

S. Kamiński był genialnym autodydaktą, nawiązującym jednak wyraźnie do dwu tradycji: scholastycznej i szkoły lwowsko-warszawskiej. Pod wpływem studiów filozoficzno-teologicznych w seminarium duchownym a potem filozoficznych w KUL opowiadał się - głównie dzięki filozoficznej przyjaźni z M. A. Krąpcem a także ze S. Swieżawskim - zdecydowanie za tomizmem w jego interpretacji egzystencjalnej. Początkowo wobec metafizyki krytyczny i nastawiony 'logicystycznie', oddalał się z biegiem lat coraz bardziej od programu logicznej precyzacji filozofii, którą sam nazywał najchętniej klasyczną. Przyznawał się do niektórych idei K. Ajdukiewicza, T. Czeżowskiego, T. Kotarbińskiego, z którymi pozostawał w osobistych kontaktach.

To podwójne dziedzictwo wywarło wpływ na S. Kamińskiego kierunek zainteresowań i analityczno-syntetyczne podejście. Nie znaczy to, by w myślę- niu Jego nie można było dopatrzyć się zmian. I tak, uprawiając uhistorycznio- ną metodologię z nachyleniem ku filozofii, przeszedł w tym względzie trzy znamienne etapy: od postawy niemetafizycznej (logiczno-pozytywistycznej), przez prometafizyczną (metodologiczno-filozoficzną) aż do wyraźnie coraz bardziej filozoficznej i mądrościowej.

Tematyka naukowo-dydaktycznej działalności S. Kamińskiego była rozległa (przedstawił ją w autobiogramie opublikowanym w "Ruchu Filozoficznym"). Zajmował się wszystkimi niemal działami szeroko pojętej logiki: logiki formalnej, semiotyki, metodologii, skupiając się zwłaszcza na semiotyce i metodologii filozofii. W każdej z tych dziedzin miał poznawczo wartościowe, oryginalne osiągnięcia. Uprawiał je zarówno historycznie, jak i systematycznie, chociaż przeważało u niego podejście historyzujące.

W zakresie historii logiki zajmował się semiotyką średniowieczną (significatio, suppositiones terminorum, forma logiczna, błędy semiotyczne), dziejami nowożytnej teorii definicji (Hobbes, Locke, Condillac, Georgonne), metodą indukcyjną (zwłaszcza początkami indukcji matematycznej w średniowieczu) i metodą dedukcyjną (Pascal, Leibniz, Frege; rola definicji w systemach dedukcyjnych), z uwzględnieniem polskich osiągnięć w tych dziedzinach. W badaniach historycznych współpracował z grupą Historii Logiki przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN.

Do logiki formalnej (związanej z jej historią) należą pewne pomysły S. Kamińskiego unowocześnienia i uogólnienia sylogistyki (prawa wnioskowania bezpośredniego jako fragment rachunku zdań, reguły negacji i kwalifikacji terminów, liczba trybów konkludujących) oraz analiza roli tzw. pierwszych zasad myślenia.

Do osiągnięć w zakresie ogólnej metodologii nauk (opisowej a częściowo normatywnej) zaliczyć trzeba S. Kamińskiego próby budowania ogólnej teorii rozumowań (ich struktura, klasyfikacja, typowe błędy) oraz charakterystyki rozmaitych typów wiedzy ludzkiej (naukowej, filozoficznej i teologicznej, teoretycznej i praktycznej, nauk formalnych i realnych, przyrodniczych i humanistycznych). Zajmował go też problem unifikacji wiedzy naukowej i współpracy różnych dyscyplin naukowych, rolą 'pierwiastków' apriorycznych i empirycznych w różnych typach nauk.

Szczególnie wiele uwagi poświęcił S. Kamiński koncepcji nauki i jej typologii, przy uwzględnieniu szerokiego tła historyczno-filozoficznego. Z biegiem czasu coraz więcej zajmował się tropieniem filozoficznych założeń nauki. Naukoznawstwo pojmował jako zespół nauk praktycznych, zajmujących się nauką (w połączeniu z techniką) "jako doskonalącym się faktem kulturowym w najszerszym tego ostatniego słowa sensie (socjologia, ekonomia i polityka nauki)". Jako naukoznawca służył radą (także praktyczną) w systematyzowaniu uniwersyteckich zasobów bibliotecznych.

Do szczegółowej metodologii nauk (przyrodniczych) należą S. Kamińskiego analizy teorii naukowej (jej prawdziwości, struktury, funkcji, bazy zewnętrznej, zależności między teoriami), empiryczności zdań teoretycznych oraz dynamiki nauk przyrodniczych. Dopełnienie, istotne zwieńczenie, meta- naukowych badań stanowiła koncepcja klasycznej filozofii nauki. Określał ją jako "dyscyplinę dociekającą ostatecznych w porządku ontycznym racji i wartości przyjmowanego celu i przedmiotu nauki oraz jej rozwoju i roli w kulturze" (Encyklopedia Katolicka, t. V, Lublin 1989, kol. 263). Prowadził też oryginalne badania nad podstawami teologii, etyki katolickiej i antropologii filozoficznej. Rozwijał filozofię światopoglądów i podstawy filozofii dziejów.

Wyróżnione miejsce w dorobku S. Kamińskiego zajmuje metodologia filozofii klasycznej, której podstawy kładł już w latach pięćdziesiątych. A więc metateoretyczna charakterystyka metafizyki i innych dyscyplin filozoficznych: antropologii filozoficznej, etyki, teodycei, filozofii religii, teorii wartości i filozofii dziejów. Postulując jak najszersze wykorzystanie wyników współczesnej logiki, semiotyki oraz metod wypracowanych przez anglosaską filozofię analityczną i fenomenologię; nawiązywał przy tym (krytycznie) do międzywojennych prac J. Łukasiewicza, J. Salamuchy, J. F. Drewnowskiego i J. M. Bocheńskiego.

Interesowała go tu głównie: typologia ujęć filozofii, sposób tworzenia jej aparatu pojęciowego, natura rozumowań filozoficznych, m. in. wyjaśniania i uzasadniania tez filozoficznych oraz problem aplikacji (klasycznych i nieklasycznych) systemów logicznych do zagadnień filozoficznych. On sam lub jego uczniowie odkrywali pozorność wielu zabiegów - definicyjnych i dedukcyjnych - w tradycyjnych podręcznikach metafizyki. Tropił różnorodne ograniczenia i uwarunkowania (semiotyczne, metodologiczne, teoriopoznawcze) w stosowaniu logiki w filozofii, wynikające ze specyfiki poznania filozoficznego, ze względu na jego charakter intuicyjny (intelektualizm), intencjonalny język (holizm poznawczy) i przewagę tez o charakterze pryncypiów.

W jednej z ostatnich swych prac Profesor, w charakterystyczny dla siebie zwięzły sposób, tak określił znamiona klasycznie rozumianego poznania filozoficznego. Powinno ono mianowicie być:

1. "autonomiczne, czyli metodologiczne niezależne od innych typów wiedzy oraz mające odrębny przedmiot, cel i w konsekwencji metodę (w swoich elementach może ona nie różnić się od naukowej), co nie daje w wyniku absolutnej bezzałożeniowości, ale krytycyzm i traktowanie wyjściowej wiedzy bez uprzedzeń (np. zakłada się intelligibilność, tj. zrozumiałość rzeczywistości);
2. realistyczne, czyli dotyczące rzeczywistości istniejącej niezależnie od poznania (z przedmiotowym, a nie świadomościowym, poznawczym czy językowym punktem wyjścia);
3. specjalistyczne, lecz całkowicie uniwersalne, czyli dotyczące wszystkiego, co realnie istnieje (wychodząc poza ograniczenia kategorialne), ale wyłącznie w określonym aspekcie - struktury ontycznej ('bytu jako bytu'), ujętej w języku analogiczno-transcendentalnym (analogia);
4. racjonalne, czyli akceptujące tezy oparte wyłącznie na intersubiektyw- nie kontrolowanym doświadczeniu lub intelektualnej oczywistości oraz otrzymane w wyniku stosowania odpowiednich reguł metodologicznych w możliwym dla nich zakresie (przyjmuje się genetyczny empiryzm, gnozeologiczny intelektualizm i metodologiczny racjonalizm);
5. teoretyczno-mądrościowe, czyli wyjaśniające w świetle ostatecznych (w porządku bytowym) racji, oraz angażujące (poznanie tego, co słuszne i cenne, powinno wpływać na wypełnianie przez poznającego wynikających z tego obowiązków);
6. koniecznościowe, czyli dające w zasadniczych sprawach prawdy konieczne, tzn. gdy w punkcie wyjścia tzw. rozum szczegółowy ujmuje nieobalalnie (bez pośrednictwa jakichkolwiek znaków) konkretną treść istniejącą, a intuicja intelektualna z obiektywną oczywistością - konieczne relacje proste w stanach rzeczy (kontrolując te ujęcia od strony językowych sformułowań jako sądy analityczne) oraz gdy użyte rozumowania mają charakter niezawodny (dedukcja lub redukcja, o ile wskazuje jedyną rację uniesprzeczniającą ontycznie jakiś stan rzeczy)" (Encyklopedia Katolicka, t. V, kol. 254-255).

Uzupełnieniem tej maksymalistycznej wizji filozofii może być inny tekst: "Tezy metafizyki mają w zasadzie charakter poznania nieobalalnego, bo swoiście analitycznego i zarazem realistycznego. Analityczność ta nie jest ugruntowana ani wyłącznie w regułach języka, ani wyłącznie w zdolności jakiejś władzy poznawczej czy formach umysłu, lecz jednocześnie w przedmiocie (koniecznościowe struktury rzeczywistości), dyspozycji władzy poznawczej (intuicja intelektualna) i aparaturze pojęciowej (wysoki stopień uteoretycznienia, a co za tym idzie - uanalitycznienia języka). Apodyktyczność powtarzalnych aktów intuicji intelektualnej kontrolowana jest analizą pojęciową dopełnioną rozumowaniem, zwłaszcza redukcyjnym oraz w oparciu o konsekwencje filozoficzne stanowisk przeciwstawnych" (Metody współczesnej metafizyki, "Roczniki Filozoficzne" 26: 1978, z. 1, 33).

Szczególnie mocno podkreślał Profesor samozrozumiałą dla niego, fundamentalną (rzec by można parareligijną), ogólnokulturową funkcję filozofii. "Najgłębsze i trafne merytorycznie poznanie świata oraz hierarchii wartości jest nieodzowne dla ludzkiego działania kulturotwórczego. Filozofia winna służyć tu za przewodnika, gdyż wskazuje i w porządku ontycznym ostatecznie uzasadnia, dlaczego należy preferować określone zachowania wartościotwórcze, oraz jednolicie rozwiązuje problemy wykraczające poza poszczególne dziedziny kultury (religię, moralność, naukę i sztukę), a wreszcie dostarcza środków do zrozumienia jej przemian i kryteriów oceny jej osiągnięć. Filozofia stanowi przeto jakby samoświadomość kultury; przenika ją całą, lecz nie redukuje się do żadnej z jej dziedzin, które harmonizuje tak, aby człowiek mógł się równomiernie i w pełni doskonalić: tworzy ona bowiem kulturę" (Encyklopedia Katolicka, t. V, kol. 254).

Naturalnie, każda próba skrótowego z konieczności ogarnięcia działalności ks. profesora Stanisława Kamińskiego pozostać musi nieadekwatna w stosunku do roli, jaką odegrał on w kształtowaniu środowiska filozoficznego KUL oraz do obrazu w pamięci tych, którzy przestawali z nim przez wiele lat na codzień. Należał przecież - obok J. Kalinowskiego, M. A. Krąpca, Swieżawskiego a później także K. Wojtyły - do głównych współtwórców lubelskiej szkoły filozoficznej. Wywarł on znaczący wpływ na każdy spośród trzech głównych momentów, którymi charakteryzuje się zazwyczaj filozofię tej szkoły - centralna rola metafizyki, podejście historyczne i racjonalna koncepcja nauki - jego jednak dziełem były jej podstawy logiczno-metodologiczne.

Osiągnięcia te godne są twórczego kontynuowania, także przez krytyczną dyskusję. Kultura nie rodzi się bowiem w próżni, lecz wymaga nadbudowywania na tym, czego dokonały wcześniejsze pokolenia. Ważne to jest szczególnie w kraju, gdzie tak często rwie się nić tradycji i zwłaszcza w filozofii, gdzie bardzo trudno o autentyczny przyrost poznawczy.

Osoba i dzieło Profesora - wraz z całą szkołą - czeka na dogłębne opracowanie. Niewątpliwie bowiem na to zasługuje! Miejmy nadzieję, że pierwszy tom "Pism wybranych", Jak filozofować? będzie zachętą i okazją do podjęcia takich badań.

Andrzej Bronk
Stanisław Majdański

Lublin 7.07.1989

 

 

 

 

Wstęp

 

Każdy człowiek jakoś filozofuje, niezależnie od tego, czy wie o tym, czy nie. Niepodobna zresztą nie filozofować człowiekowi, który z samej swej natury zwykł dociekać najgłębszych racji wszystkiego, a zwłaszcza racji i sensu świata tudzież swojej w nim aktywności. Szczególnie w przełomowych momentach życia staje w obliczu pytań, dla których nie znajduje odpowiedzi ani w żadnej nauce, ani w praktyce życiowej. Mało tego, występuje on nie tylko w roli pytającego, lecz także jako przedmiot pytania, ogromnie przy tym natarczywego i niepokojącego. Nawet odrzucając wszelkie tego typu pytania, czyli wszelką filozofię, zajmuje tym samym stanowisko filozoficzne, jeśli robi to z pewną refleksją. Oczywiście filozofowanie może być zupełnie spontaniczne, "żywiołowo-naiwne", albo krytycznie skontrolowane i racjonalnie zaplanowane. Nie ulega wątpliwości, że jeśli filozofia ma ogromny wpływ na ludzkie myślenie i działanie, a człowiek jest skazany na filozofowanie, to winien robić to odpowiedzialnie, korzystając z dorobku największych myślicieli. Nie wolno mu lekceważyć fundamentalnych zasad epistemologicznych i metodologicznych, a jednocześnie musi szukać rozwiązań adekwatnych do swoich zainteresowań intelektualnych. Łatwiej jest okazać potrzebę i sens filozofii niż zaprezentować sposób jej uprawiania, który zostałby powszechnie zaakceptowany. Zauważono nawet, że filozofować nie jest trudno, jeśli się nie wie, jak trzeba filozofować, ale gdy się wie, a to już zupełnie inna sprawa.

Filozofia nie jest wiedzą łatwą. Pochodzi to stąd, że ma ona charakter zarówno eksplanacyjny, jak i aksjologiczny, a problematyka filozoficzna wyrastająca z życia bywa stawiana radykalnie i uniwersalnie¹, domagając się w zasadniczych sprawach rozwiązań realistycznych, ostatecznych i nieobalalnych. Nic przeto dziwnego, iż żadna nauka nie poświęca tyle uwagi i troski uporczywym roztrząsaniom, jak ma być uprawiana. A mimo to mówi się, że nie ma takiego głupstwa, którego by w filozofii już nie sformułowano. Aby więc nie powtarzać błędów w filozofowaniu, rozwija się coraz intensywniej badania metafilozoficzne. Wypada nawet podkreślić, iż jedną z wartości filozofii współczesnej stanowi jej wzmożona samoświadomość. Owe badania i dyskusje metafilozoficzne mogą mieć różny charakter: humanistyczny (a więc historia, psychologia lub socjologia filozofii), formalny (logika i metodologia filozofii) oraz filozoficzny (jakaś filozofia filozofii).

Artykuły zebrane w tej książce należą zasadniczo do metodologii filozofii. Były one publikowane na przestrzeni kilkunastu lat, ale zostały połączone, gdyż zdają się tworzyć pewną całość. Nie jest ona dosyć jednolita, zwarta tudzież kompletna i jednakowo komunikatywna, ponieważ rozmaicie traktowano poszczególne zagadnienia; jedne przedstawiono bardziej analitycznie, inne zaś syntetycznie. Niekiedy zaznaczono jedynie kierunki poszukiwań lub zarysowano problematykę. Z całości nie zawsze usunięto powtórzenia oraz formuły lub skróty myślowe typowe dla szkoły filozoficznej, której doktryna może być niezrozumiała, ponieważ daleka jest od mentalności typowej dla końca XX wieku. Chodzi tu bowiem o filozofię w jednej określonej odmianie - o tzw. tomizm egzystencjalny. Atoli słuszne wydaje się przypomnieć, chociażby tylko w taki sposób, metodę pewnego klasycznego filozofowania, z uwagi na jej walory merytoryczne tudzież podatność na epistemologiczne i metodologiczne unowocześnianie. Czytelnik osądzi, na ile udało się autorowi Vetera novis augere. W każdym razie zadaniem tej książki jest próba odpowiedzi na pytanie: jak dziś uprawiać filozofię klasyczną, czyli wyrosłą na gruncie tradycji arystotelesowskiej, a charakteryzującą się maksymalizmem w stawianiu problematyki bytu, a w jej rozwiązywaniu intelektualizmem, realizmem i autonomicznością metodologiczną w stosunku do innych typów wiedzy? Rozwiązania tego zagadnienia nie sformułowano wprost, lecz może być ono wnioskiem, który mniej lub bardziej wyraźnie wynika z ustaleń zawartych w poszczególnych studiach. Są one jednak tak dobrane, aby przynajmniej ogólnie informowały, na tle typologii metod filozofowania w ogóle oraz w porównaniu z metodami nauk szczegółowych, o problematyce metafilozoficznej nieodzownej do poznania metody filozofii klasycznej. Jeśli chodzi o dyscypliny filozoficzne, to uwzględniono przede wszystkim ogólną teorię bytu wraz z teodyceą oraz częściowo antropologię i etykę. Dociekania te zwieńczono próbą determinacji stosunku, jaki zachodzi między filozofią a teologią.

Autor

Lublin, styczeń 1986