Głównym celem monografii była prezentacja i analiza filozoficznych poglądów Marthy Nussbaum, określenie, jakiego typu jest to koncepcja i umieszczenie jej na mapie filozofii współczesnej, oraz wykazanie, że mimo trudności z precyzyjnym określeniem charakteru myśli amerykańskiej autorki, jej propozycja jest wartościowym sposobem filozofowania. Filozofię Nussbaum można określić nie tylko za pomocą kategorii współczesnej filozofii praktycznej, lecz również charakteryzując ją jako przedstawicielkę nurtu postanalitycznego we współczesnej filozofii. Filozofia tak rozumiana rezygnuje z ambicji bycia nauką, której zadaniem jest dokładanie nowych cegiełek do gmachu wiedzy. Przyjmuje inny cel: być – jak mówił Hegel – „swym czasem uchwyconym w myśli”.

Porządek niniejszej pracy jest następujący. Rozdział (I) to biografia intelektualna Nussbaum. Jako że jej filozofia wyrasta z jej osobistego doświadczenia, przedstawione zostają wątki feministyczne obecne w jej tekstach (feminizm analityczny), jej badania nad mniejszościami seksualnymi, poglądy na temat patriotyzmu i kosmopolityzmu, program edukacji liberalnej.

Centralna dla myślenia Nussbaum jest jej wrażliwość etyczna, która ujawnia się w podejmowaniu problemów związanych z relacją literatury i etyki oraz problemów społecznych. Dlatego (II) rozdział monografii poświęcony jest określeniu podstaw jej etyki, która zostaje nazwana etyką wrażliwej percepcji. Zagadnienia etyczne są w niej sprowadzone do dwóch kwestii: określenia, na czym polega racjonalność praktyczna oraz sprecyzowania koncepcji natury ludzkiej. Etyka Nussbaum podkreśla wartość emocjonalnej wrażliwości, troski i współczucia wobec innych ludzi. Chodzi jej przede wszystkim o odpowiedź na pytanie, jak żyć, aby człowiek osobno i we wspólnocie społecznej, mógł osiągnąć szczęście.

W rozdziale (III) omówiona jest filozofia literatury Nussbaum, w której zaciera ona różnice między literaturą a filozofią moralną, uważając, że te dwie dziedziny mogą się wzajemnie uzupełniać i wzbogacać. Nie chodzi jej jednak o to, by zagwarantować miejsce dla etyki w teoriach literackich, lecz raczej o to, by etyka została wzbogacona o literaturę. Sposób ujmowania problemów moralnych, jaki znajdujemy w literaturze powinien być ważnym elementem etyki. W ten sposób etyka stanie się, według Nussbaum, bliższa człowiekowi i jego problemom, przestanie być tylko suchym abstrakcyjnym wykładem powinności i obowiązków moralnych.

Treścią rozdziału (IV) jest problematyka społeczno-polityczna podejmowana przez Nussbaum w kontekście współczesnej debaty na ten temat. Autorka monografii powraca do tematyki społecznej sygnalizowanej już w I rozdziale, jednak od zupełnie innej strony. Koncentruje się przede wszystkim na podstawach teoretycznych jej poglądów społecznych, gdyż Nussbaum broni w swych pismach takiej formy demokracji, która oparta jest na pojęciach ludzkich zdolności i funkcjonowania. Źródłem jej koncepcji demokracji społecznej oraz teorii potencjalności są przede wszystkim argumenty z Polityki Arystotelesa. Nussbaum twierdzi, że Arystoteles pisząc na temat człowieka i jego funkcji, przedstawił koncepcję zadań i celów planowania w polityce. Zadanie to określa Nussbaum za Arystotelesem w następujący sposób: przyczynianie się do wytworzenia w państwie takich warunków w dziedzinie materialnej, instytucjonalnej oraz edukacyjnej, aby każda istota ludzka mogła w pełni funkcjonować oraz wykorzystać swoje potencjalności, czyli żyć dobrze.

SPIS TREŚCI

Wstęp .  .  .  .  .  .  7 

I. Filozofowanie z pasją . . . . . . . .  14

1. Kształtowanie się umysłowości Nussbaum . . . . . 15

2. Liberalizm i globalna sprawiedliwość .  .  .  .  .  21

3. Wolność sumienia i religijna nietolerancja .  .  .         23

4. Feminizm analityczny .  .  .  .  .  .  .  28

5. Teoria potencjalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

6. Badania nad mniejszościami seksualnymi .  .  .  .  .  44

7. Patriotyzm i kosmopolityzm . . . . . . . . 51

8. Edukacja liberalna .  .  .  .  .  ...54

9. Prawa zwierząt .  .  .  .  .  .  .  59

10. Emocje w życiu społecznym . . . . . . . . 61

11. Podsumowanie .  .  .  .  .  . 65

 

II. Etyka wrażliwej percepcji .  .  .  .  .  .  67

1. Etyka cnót? .  .  .  .  .  .  .  68

2. W poszukiwaniu kryterium racjonalności praktycznej .  .  .  . .  .   76

   2.1 Pluralizm wartości i ich niewspółmierność .  .  .  .  .  .77

   2.2 Prymat percepcji i partykulariów .  .  .  .  .  83

   2.3 Racjonalność emocji w dyskursie moralnym .  .  .  .  . 91

3. Czy istnieje etyczny „widok znikąd”? .  .  .  .  .  . 103

   3.1 Przedmiot etyki . . . . . . . . 105

   3.2 Bogata i nieostra koncepcja dobra .  .  .  .  .  . 112

   3.3 Argument ze społecznej natury oraz z funkcji człowieka .  .  .  .  .  .115

4. Podsumowanie .  .  .  .  .  .  .121

III. Literatura w filozofii moralnej .  .  .  .  .125

1. Filozofia i literatura – możliwości inspiracji . . ...126

2. Dyskusja między etycznym krytycyzmem . . . . . 133

3. Literatura jako pole refleksji moralnej . . . . . .140

4. Refleksyjna czy percepcyjna równowaga? .  .  .  .    153

5. Podsumowanie .  .  .  .  .  . 157

IV. Demokracja społeczna .  .  .  .  . 160

1. Neoarystotelizm w filozofii społeczno-politycznej . . . . . . .  161

2. Esencjalizm w demokracji .  .  .  .  .  165

3. Osoba czy istota ludzka? .  .  .  .  170

4. Teoria potencjalności a utylitaryzm . . . . . 172

5. Teoria potencjalności a teorie umowy . . . . .176

6. Zdolności czy dobra pierwotne? . . . . . . 180

7. Zadania polityki . . . . . . 184

8. Teoria potencjalności a pluralizm i wolny wybór .  .  .  .  . 187

9. Podsumowanie .  .  .  .  .  .192

Zakończenie .  .  .  .  .     195

Bibliografia .  .  .  .  . 214

Skorowidz rzeczowy .  .  .  .  225

 

---

 

Anna Głąb, Rozum w świecie praktyki. Poglądy filozoficzne Marthy C. Nussbaum,Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2010, ss. 236.