Historia Katedry Socjologii Religii

 

Prace socjologiczne ks. prof. Władysława Piwowarskiego - długoletniego kierownika Katedry Socjologii Religii były ważnym elementem polskiej socjologii religii i wyznaczały jej rozwój od końca lat sześćdziesiątych. Jego koncepcja badań socjologicznych religijności i kwestionariusz ankiety do badań nad religijnością wyznaczają w dalszym ciągu pracę badawczą wielu socjologów religii w naszym kraju. Wśród oryginalnych pomysłów naukowych twórcy lubelskiej szkoły socjologii religii należy wymienić: koncepcję religijności funkcjonującej na dwóch płaszczyznach (ogólnonarodowej i życia codziennego), teorię religijności selektywnej, koncepcję parafii jako grupy społecznej i wspólnoty, teorię rytuałów religijnych, paradygmat empirycznych badań nad religijnością. Dorobek naukowy ks. prof. Władysława Piwowarskiego objął kilkanaście książek i ponad 500 artykułów naukowych i popularno-naukowych.

Wieloletnie badania empiryczne pracowników Katedry objęły m.in. wpływ uprzemysłowienia i urbanizacji na religijność katolików (np. w Puławach i na Warmii), kultury religijne regionów, światopogląd młodzieży szkół średnich i wyższych, religijność w parafiach wiejskich, małych miast i dużych miast oraz wielkich metropolii (np. Warszawa), religijność różnych kategorii społecznych (np. lekarzy, kolejarzy, robotników, dojeżdżających do pracy, rolników, inteligencji). Prace o charakterze teoretycznym dotyczyły m.in. pluralizmu społeczno-kulturowego, przemian religijnej funkcji rodziny, socjalizacji permanentnej, Kościoła ludowego i religijności ludowej, socjologii rytuału religijnego, socjologicznej teorii religii i operacjonalizacji pojęcia „religijność".
W Katedrze przygotowano 62 prace doktorskie, 51 prac licencjackich, 372 prace magisterskie (dane do 1998 r.). Spośród najważniejszych pozycji naukowych można wymienić: Praktyki religijne w diecezji warmińskiej. Studium socjologiczne. Warszawa 1969; Religijność wiejska w warunkach urbanizacji. Studium socjologiczne. Warszawa 1971; Religijność miejska w rejonie uprzemysłowionym. Studium socjologiczne. Warszawa 1977; Socjologia religii. Lublin 1996; Socjologia religii. Antologia tekstów. Kraków 1998.
W Katedrze są zatrudnieni: ks. prof. dr hab. Janusz Mariański (kurator Katedry), ks. dr Leon Smyczek, OFM (adiunkt), ks. dr Marek Jeżowski CMF (adiunkt), dr Monika Adamczyk (adiunkt).

 

Katedra Socjologii Religii została erygowana 16 maja 1958 r. na Wydziale Teologicznym KUL. Pierwszym jej kierownikiem był ks. prof. dr hab. Józef Majka. Od 15 lutego 1970 r. kierownictwo Katedry i Zakładu Socjologii Religii KUL w Instytucie Pastoralnym na Wydziale Teologicznym przejął ks. prof. dr hab. Władysław Piwowarski. Decyzją Senatu Akademickiego KUL z 24 października 1992 r. Katedra Socjologii Religii została przeniesiona na Wydział Nauk Społecznych. Ks. prof. dr hab. Władysław Piwowarski, twórca lubelskiej szkoły socjologii religii, zmarł 4 sierpnia 2001 r. w Lublinie. 24 września 2001 r. kuratorem Katedry Socjologii Religii został mianowany ks. prof. dr hab. Janusz Mariański.

 

 

Ks. prof. dr hab. Janusz Mariański (prof. zwyczajny) 

Ks. prof. zw. dr hab. Janusz Mariański, s. Stanisława, ur. 06.09.1940 r. w Borowie (woj. mazowieckie), nauczyciel akademicki w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II.

 

Prof. Janusz Mariański jest kierownikiem Katedry Socjologii Moralności w Instytucie Socjologii KUL (od 1984 r.) i p/o kierownikiem Katedry Socjologii Religii (od 2001 r.). Studia filozoficzno-teologiczne ukończył w 1964 r. w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku, studia specjalistyczne z zakresu nauk społecznych na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL w latach 1965-1968 (magisterium - 1968, doktorat - 1972, habilitacja - 1979, profesor nadzwyczajny - 1989, stanowisko profesora zwyczajnego - 1992 r.). W latach 1984-1987 był kierownikiem Sekcji Społecznej na Wydziale Nauk Społecznych.

 

Ks. prof. J. Mariański jest członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego KUL (od 2001 do 2003 r. - prezes TN KUL), Polskiego Towarzystwa Religioznawczego, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Towarzystwa Naukowego Płockiego, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego (od 12.12.2006 r.), Görres-Gesellschaft. Należy do kilku redakcji czasopism naukowych, m.in. „Universitas Gedanesis", „Pielęgniarstwo XXI wieku", „Horyzonty Wychowania", „Keryks" (czasopismo międzynarodowe wydawane w języku polskim i niemieckim), „Principia", członek Polskiego Komitetu Doradczego „Communio", redaktor działu „Socjologii Religii" w Encyklopedii Katolickiej i „Religia" w Encyklopedii PWN. W latach 1997-2001 i 2006-2007 był członkiem Rady Fundacji CBOS, od 1997 r. jest członkiem Komitetu Socjologii PAN (członek Zarządu) oraz członkiem Komitetu „Polska w Zjednoczonej Europie" przy Prezydium PAN (od 2006 roku); został wybrany w skład Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów Naukowych w kadencji 2007-2010.

W 1997 r. otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe, w 1996 r. - podziękowanie Ministra Edukacji Narodowej za współpracę i zaangażowanie w rozwiązywanie istotnych problemów szkolnictwa Wyższego, w 1996 r. - nagrodę Rektora KUL za pracę społeczną na rzecz Uczelni, w 2000 r. nagrodę Ministra Zdrowia za książkę „Wartości życiowe młodzieży szkół pielęgniarskich" (wspólnie z prof. dr hab. Ireną Wrońską). W 2002 r. otrzymał „Medal Komisji Edukacji Narodowej" za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania; 19 grudnia 2006 r. otrzymał Nagrodę Rektorską za całokształt działalności naukowo-dydaktycznej i 14 kwietnia 2007 r. - nagrodę Stowarzyszenia Wydawców Katolickich FENIKS w kategorii nauki kościelne.

 

Jest autorem 31 książek i ponad 650 artykułów, w tym 30 artykułów w językach obcych (m.in. w czasopismach „Concilium", „Societas", „Ost-West". Europ̣äische Perspektiven") oraz w pracach zbiorowych. Brał udział w trzech projektach badawczych międzynarodowych: dwa projekty dotyczyły religijności młodzieży w Europie ( pod kierunkiem prof. U. Nembacha w Göttingen) i jeden sytuacji Kościołów w Europie Środkowo-Wschodniej (pod kierunkiem prof. P. M. Zulehnera z Wiednia).

 

Przedmiotem zainteresowań badawczych ks. prof. J. Mariańskiego są trzy dziedziny naukowe: socjologia religii, socjologia moralności i katolicka nauka społeczna. W zakresie socjologii religii zajmuje się m.in. religijnością młodzieży, wpływem modernizacji społecznej na życie religijne i więź z Kościołem, parafią i jej przemianami w społeczeństwie pluralistycznym, relacją pomiędzy religią i moralnością, sekularyzacją i desekularyzacją, pozycją i rolą Kościoła katolickiego w społeczeństwie demokratycznym; w zakresie socjologii moralności: bezrobocie jako problem społeczny i moralny, wartości prospołeczne i egoistyczne, sens życia w świadomości młodzieży szkolnej, etos pracy w różnych kategoriach społeczno-zawodowych, wartości moralne w świadomości młodzieży, rodzina wobec wartości; w zakresie katolickiej nauki społecznej: Kościół a współczesne problemy społeczno-moralne, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki środowiska naturalnego, społeczeństwa obywatelskiego, mass mediów i tzw. struktur grzechu. Jest także autorem kilku książek podejmujących teoretyczne problemy z zakresu socjologii religii i socjologii moralności.

 

Pod kierunkiem prof. J. Mariańskiego zostały przygotowane 33 rozprawy doktorskie (kilkanaście w przygotowaniu) oraz ponad 200 prac magisterskich i 30 licencjackich. Z publikacji książkowych można wymienić: Kościół w społeczeństwie przemysłowym (Warszawa 1983); Żyć parafią (Wrocław 1984); Religijność w procesie przemian. Szkice socjologiczne (Warszawa 1991); Religia i Kościół w społeczeństwie pluralistycznym. Polska lat dziewięćdziesiątych (Lublin 1993); Etos pracy bezrobotnych. Raport z badań empirycznych (Lublin 1994); Młodzież między tradycją i ponowoczesnością. Wartości moralne w świadomości maturzystów (Lublin 1995); Religia i Kościół między tradycją i ponowoczesnością (Kraków 1997); Między nadzieją i zwątpieniem. Sens życia w świadomości młodzieży szkolnej (Lublin 1998); Kościół katolicki w społeczeństwie obywatelskim (Lublin 1998); Struktury grzechu w ocenie społecznego nauczania Kościoła (Płock 1998); Kryzys moralny czy transformacja wartości? Studium socjologiczne (Lublin 2001); Między sekularyzacją i ewangelizacją. Wartości moralne w świadomości młodzieży szkół średnich (Lublin 2003); Religijność społeczeństwa polskiego w perspektywie europejskiej. Próba syntezy socjologicznej (Kraków 2004); wspólnie z prof. dr hab. Marią Libiszowską-Żółkowską - Leksykon socjologii religii (Warszawa 2004); Kościół katolicki w Polsce a życie społeczne (Lublin 2005); Socjologia moralności (Lublin 2006); Sekularyzacja i desekularyzacja w nowoczesnym świecie (Lublin 2006).

 

Znaczącym osiągnięciem naukowym ks. prof. J. Mariańskiego była przygotowana pod jego kierunkiem całościowa ekspertyza Komitetu Socjologii PAN, dotycząca kondycji moralnej społeczeństwa polskiego w warunkach transformacji ustrojowej. W jej ramach ekspertyzy częściowe przygotowali najwybitniejsi polscy socjologowie zajmujący się problematyką społeczno-moralną (24 osoby). W ramach XIII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego w Zielonej Górze (wrzesień 2007 r.) kierował grupą tematyczną: „Wartości, normy i więzi moralne w zmieniającym się społeczeństwie", która kontynuowała refleksję nad kondycją moralną Polaków („Kondycja moralna społeczeństwa polskiego". Red. J. Mariański. Kraków 2002).