Stanisław Kamiński
Metoda i język. Studia z semiotyki i metodologii nauk
Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994, ss. 530 (do druku przygotowała Urszula M. Żegleń)
Stanisław Kamiński, Pisma wybrane, t. 3
Prace Wydziału Filozoficznego Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, t. 62

Wstęp

Prezentowany III tom prac zebranych ks. prof. Stanisława Kamińskiego jest zróżnicowany merytorycznie. Obejmuje przegląd zagadnień semiotyczno-metodo- logicznych w ujęciu historycznym i systematycznym, przedmiotowym i metaprzedmiotowym. Porusza problemy filozofii nauki oraz ogólnej metodologii nauk, a także metodologii nauk przyrodniczych, czy wreszcie dyskutuje kwestie metodologiczne poznania teologicznego. Publikowane prace powstawały w okresie trzydziestu lat; najstarsze w latach pięćdziesiątych, najnowsze w latach osiemdziesiątych. Rozpiętość czasowa prac obrazuje zainteresowania metodologiczno-logiczne prof. Kamińskiego i rozwój prowadzonych przez niego badań. Dla pełnego ich odzwierciedlenia należałoby umieścić jeszcze prace z metodologii filozofii klasycznej, będącej w centrum zainteresowań Profesora. Pracom z tego zakresu poświęcono osobne tomy (t. I. Jak filozofować? i t. II. Filozofia i metoda).

Niniejszy tom otwierają artykuły z dziedziny semiotyki. Problematyka semiotyczna zajmowała szczególnie dużo miejsca w badaniach prof. Kamińskiego. Jako metodolog nauki interesował się przede wszystkim tymi zagadnieniami semiotycznymi, które służyły refleksji metodologicznej. Widać to w jego publikacjach oraz w strukturze i doborze tematów prowadzonych przez niego zajęć dydaktycznych. Zagadnienia semiotyczne obejmowały pierwszą część wykładu kursorycznego z ogólnej metodologii nauk. Aparatura pojęciowa współczesnej i tradycyjnej semiotyki logicznej torowała dopiero drogę zagadnieniom metodologii nauk. W ciągu lat zmieniała się jednak proporcja materiału (z semiotyki na rzecz teorii nauki).

Do ważnych metodologicznie zainteresowań semiotycznych prof. Kamińskiego należy teoria definicji, którą szczególnie zajmował się w latach pięćdziesiątych. W tym okresie napisał trzy obszerne - drukowane w niniejszym - tomie prace z tego zakresu. Najobszerniejsza z nich to Gergonne'a teoria definicji, opublikowana w 1958 r. jako osobna monografia¹. Znajdujemy w niej wiele cennych analiz krytycznych i porównawczych, ale także ciekawe i mało znane informacje dotyczące wprowadzenia przez Gergonne'a nowych sposobów definiowania. Z badań prof. Kamińskiego wynika na przykład, że stosowane w nauce definicje w uwikłaniu pochodzą od Gergonne'a, a nie od Schlicka, tak jak utrzymywał Stegmiiller². Praca o Gergonnie jako jedyna z niniejszego tomu została przedrukowana w jej pierwotnej (nie poprawionej przez Autora) wersji, jedynie z korektą redakcyjną. Stało się tak z powodu zaginięcia pierwotnego egzemplarza autorskiego.

Zagadnieniu definicji poświęcał Profesor także swoje wykłady i odczyty³, co pozostało nie bez wpływu na ówczesnych jego uczniów⁴. W pracy dydaktycznej problem definicji łączył prof. Kamiński z zagadnieniem błędów wypowiedzi. Nie tylko uczył precyzyjnego wysławiania, ale i kładł nacisk na rozpoznawanie wszelkich błędów logicznych. Systematyzacji typowych błędów logicznych poświęcił również dość obszerny artykuł, który w niniejszym tomie zawiera najwięcej uzupełnień i poprawek samego Autora⁵.

Tematy podejmowane przez prof. Kamińskiego w latach pięćdziesiątych i na początku sześćdziesiątych były żywo dyskutowane w polskim środowisku metodologiczno-logicznym. Szczególnym zainteresowaniem cieszył się problem definicji (K. Ajdukiewicz, L. Borkowski, T. Kotarbiński, J. Kotarbińska, M. Przełęcki), błędów logicznych (Ajdukiewicz, T. Czeżowski, Kotarbiński) oraz rozumowań (Ajdukiewicz, Czeżowski, Kotarbiński).

Do wczesnych prac prof. Kamińskiego należy również artykuł na temat klasyfikacji rozumowań. Artykuł ten został napisany w 1953 r., lecz po raz pierwszy opublikowano go w "Summarium" z 1981 r.⁶ Do dzisiaj nie stracił on swej wartości dydaktycznej, chociaż nie odzwierciedla już tamtej atmosfery żywej dyskusji, o której pisał prof. Kamiński, nawiązując do konferencji logików w Warszawie (13-15 XII 1952) i przedstawionych na niej przez Czeżowskiego i Ajdukiewi- cza dwu różnych ujęć rozumowań.

Następny blok prezentowanych w tomie artykułów dotyczy zagadnień metodologicznych, najpierw określonych ich ujęć historycznych (koncepcji nauki Arystotelesa, Ockhama koncepcji wiedzy przyrodniczej, filozoficznych idei Mikołaja Kopernika, Jakuba Zabarelli koncepcji metody poznania naukowego, nauki o indukcji w logice XVI wieku), potem systematycznych (m.in. problemu prawdy, empiryzmu, racjonalizmu, unifikacji nauki, wartości). Ujęcie systematyczne dotyczy kolejno zagadnień z metodologii nauk empirycznych, poprzez ogólną metodologię nauk czy filozofię nauki aż do metodologii teologii (dwa zamykające artykuły na temat metody w teologii oraz osobliwości metodologicznej poznania teologicznego).

Prezentowane prace metodologiczne prof. Kamińskiego znamionuje podejście filozoficzne ukształtowane pod wpływem arystotelesowsko-tomistycznej koncepcji filozoficznej. Koncepcja ta, określana przez prof. Kamińskiego mianem filozofii klasycznej, zaważyła silnie na jego postawie metodologicznej. Podkreślał uwarunkowania filozoficzne (ontologiczne i epistemologiczne) metodologii nauk. W filozofii nauki stał na stanowisku realizmu epistemologicznego, hołdującego postawie racjonalnej. Głosząc pluralizm metodologiczny wiedzy, szukał czynników unifikujących, a jednocześnie dostrzegał osobliwość metodologiczną poszczególnych typów wiedzy (szczególnie w odniesieniu do wiedzy teologicznej i filozoficznej oraz humanistycznej i przyrodniczej).

Postawa badawcza, jaka znalazła odbicie w przedstawionych tu pracach, sprawia, że tom ten adresowany jest głównie do tych czytelników, którzy zechcą podjąć trud prowadzenia dociekań semiotyczno-metodologicznych w określonej płaszczyźnie filozoficznej i historycznej. Czytelnik wychowany na innym typie literatury filozoficznej czy semiotyczno-metodologicznej może odczuwać brak odniesień do najnowszych badań w semiotyce czy filozofii nauki. Zamierzeniem wydawcy jest przedstawienie prac w tej postaci, jaką nadał im Autor. Dzięki temu i w tym kolejnym tomie poprzez dzieło poznajemy Autora, który w postawie badawczej był przede wszystkim Filozofem, a w pracy Nauczycielem. Poprzez swoje prace pozostał nadal Nauczycielem, uczącym szerokiego spojrzenia metodologicznego, popartego głęboką erudycją historyczną.

W przygotowaniu tego tomu, redagowanego wprawdzie przez jednego redaktora, zaangażowana była (poprzez dyskusje) cała Katedra Metodologii Nauk KUL, czyli uczniowie Profesora, którzy na różne sposoby kontynuują dzieło swego Nauczyciela.

W pracach technicznych związanych z przygotowaniem tomu pomagała stypendystka Katedry Metodologii Nauk - Anna Stanisławska.

Urszula M. Żegleń

Lublin, 1 listopada 1992