Ze skarbca Uniwersytetu - www.kul.pl/skarbiec

 
 

Marten Van Valckenborch, Wysokogórski pejzaż z Lotem i jego córkami

Marten Van Valckenborch, Wysokogórski pejzaż z Lotem i jego córkami

Obraz jest dziełem Martena I Van Valckenborcha (1534-1612), wybitnego przedstawiciela manieryzmu flamandzkiego, namalowanym tuż po 1600 r. Świadczy o tym sygnatura umieszczona w lewym dolnym rogu: MARTEN VAN / VALCKENBORCH / DEN AVDEN / FECIT 160[9?].

 

Artysta tworzył wówczas niezwykle kunsztowne, zdynamizowane pejzaże górskie, w scenerii których osadzał bohaterów biblijnych historii. Obraz jest jednym z najlepszych przykładów schyłkowej fazy jego twórczości, określanej mianem fantastycznej.

 

W obrazie lubelskim do głosu dochodzą zasady typowe dla późnomanierystycznego malarstwa pejzażowego. W ujętym z podwyższonego punktu widzenia, panoramicznym krajobrazie w typie Weltlandschaft, o wysoko założonym horyzoncie, obserwujemy zanik obowiązującego do tej pory podziału na trzy budujące wrażenie głębi sfery kolorystyczne (pierwsza utrzymana w tonach brązowych, druga w żółcieniach, trzecia zazwyczaj w błękitach). W przypadku dzieła Martena mamy do czynienia ze zredukowaniem sfer kolorystycznych do dwóch oraz bardzo wyraźnym podporządkowaniem ich układowi kompozycyjnemu. Biegnąca w poprzek obrazu diagonala, która bierze początek w górnym, lewym rogu i biegnie ku dolnemu, prawemu, dzieli obraz na dwa plany – zdominowany brunatnymi odcieniami plan pierwszy (po lewej) oraz monochromatyczny w swym wyrazie, wypełniony zgaszonymi błękitami i zielonkawymi szarościami plan dalszy (po prawej). Stosując łagodne przejście kolorystyczne pomiędzy obiema partiami, objawiające się rdzawymi plamkami na grzbietach środkowego wypiętrzenia górskiego, artysta osiągnął interesujący efekt połączenia perspektywy barwnej i powietrznej. Kompozycję zdynamizował dodatkowo drugorzędnymi diagonalami, rozkładając je równolegle do głównej wzdłuż szczytów górskich i przeciwstawioną im osią wyznaczoną przez dolinę rzeki, która jednocześnie nakierowuje wzrok widza ku płonącym na horyzoncie miastom.

 

Od strony formalnej obraz ma jeszcze typowo konstrukcyjny charakter, bowiem zaczerpnięte z natury motywy stanowią swobodną, podporządkowaną ściśle walorom dekoracyjności, kompilację. Dzieło zdradza równocześnie zamiłowanie malarza do efektów luministycznych. Zasnute ciężkimi, ołowianymi chmurami niebo przeszywa gdzieniegdzie chłodne, srebrzyste światło, które rozświetla szafirowe zbocza gór. Listowie drzew i krzewów w bliższych planach oddane jest w typowy dla Valckenborcha i szkoły Mechelen drobiazgowy sposób, za pomocą impastowo kładzionych na ciemniejsze tło jasnych plamek, w dalszych zaznaczone płynnymi, delikatnymi pociągnięciami pędzla.

 

Pretekstem do roztoczenia rozległego górskiego krajobrazu stała się dla artysty opisana na kartach Genesis historia Lota (Rdz 19). Starzec ostrzeżony przez Boga przed nieuchronną zagładą Sodomy, opuścił miasto w towarzystwie dwojga aniołów, zabierając ze sobą jedynie żonę i dwie córki. W drodze do miejsca schronienia, niewielkiego miasta Soar (Segor), gdy "Pan dżdżył na Sodomę i Gomorę siarką i ogniem", wiedziona ciekawością żona Lota złamała Boży nakaz i "obejźrzawszy się [...] nazad, obrócona [została] w słup soli" (Rdz 19, 26). Lot, obawiając się pozostać dłużej w otoczonym przez pożogę mieście, osiadł "na górze, i dwie córce jego z nim [...]. I mieszkał w jaskini sam i dwie córce jego z nim" (Rdz 19, 30). W naszym obrazie ukazany został ostatni epizod historii, gdy młode niewiasty, przeświadczone o tym, że "żaden z mężczyzn nie został na ziemi" (Rdz 19, 31), "dały [...] ojcu swemu pić wina onej nocy" (Rdz 19, 33), aby móc z nim kolejno obcować cieleśnie. "Poczęły tedy dwie córce Lotowe z ojca swego" (Rdz 19, 36), starsza Moaba, praojca ludu Moabitów, młodsza zaś Ammona, protoplastę Ammonitów.

  1. Obiekt

  2. Dane szczegółowe

    • Typ: obraz
    • Tytuł: Pejzaż wysokogórski z Lotem i jego córkami
    • Datowanie: po 1600 r.
    • Autor: Marten I van Valckenborch (1535-1612)
    • Miejsce powstania: Flandria
    • Technika: olej
    • Materiał: deska dębowa
    • Wysokość (cm): 69
    • Szerokość (cm): 89.4
    • Sygnatura: l.d.: MARTEN VAN / VALCKENBORCH / DEN AVDEN / FECIT 160[9?]
    • Styl: manieryzm
    • Literatura:
      • Kramiszewska A., Ocalone zabytki Muzeum Uniwersyteckiego KUL, "Przegląd Uniwersytecki" 1999, nr 4(60), s. 20.
      • Przylicki K., Odkrywanie. Sztuka polska i europejska w zbiorach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, (kat. wyst., Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 27.06-30.10.2012), red. Z. Fałtynowicz, Suwałki 2012, s. 6, 30, poz. 7, il. na s. 7.
      • Przylicki K., Lot z córkami – manierystyczny pejzaż Martena I van Valckenborcha w zbiorach artystycznych Instytutu Historii Sztuki KUL, "Roczniki Humanistyczne" LXI, 2013, z. 4 [w druku].
      • Przylicki K., Ex Thesauro Universitatis. Zbiory sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2013, s. 22.
  3. Metryka

    • Nr inwentarzowy: MU KUL I-131
    • Autor opisu: Krzysztof Przylicki
    • Autor zdjęć: Ireneusz Marciszuk
  4. Stan

    • Stan zachowania: po konserwacji

do góry


WSPÓŁPRACA

ikona
ikona
ikona
ikona
ikona