Strona główna | Ogłoszenia | Aktualności | Oferty współpracy | Przetargi
 
Logo Rzeczpospolita
Logo TVP Polonia
Logo TVP 3 Lublin
 
Współpraca Uniwersytetów Wspierająca Rozwój
Regionów - Lubelskiego i Lwowskiego

 

Prof. dr hab. Irena Duer

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Państwowy Instytut Badawczy, Puławy


Wskaźniki rolno-środowiskowe jako narzędzie oceniające oddziaływanie  Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na środowisko

Omawiane wskaźniki rolno-środowiskowe, opisujące w pewnym stopniu związek rolnictwa ze środowiskiem, mają dostarczać informacji na temat obecnego stanu oraz zmian pozytywnych i negatywnych zachodzących na obszarach wiejskich, pod wpływem realizowanej Wspólnej Polityki Rolnej i ekologicznej. Jedynie do niektórych wskaźników dane mogą być pozyskane bezpośrednio z istniejących baz statystycznych. Dla większości wskaźników dane statystyczne tylko w pewnym stopniu mogą być przydatne, dla pełnego obrazu wymagają one integracji danych z różnych źródeł np. specjalnie ukierunkowanych projektów badawczych czy modelowania. Wiedza  o zachodzących zmianach w krajobrazie oraz sposobie użytkowania ziemi i formach pokrycia terenu , w skali makro, będzie pochodziła z informacji pozyskanych w ramach europejskiego projektu CORINE, zaś bazy danych statystycznych, w skali mikro, zlokalizowane w różnych miejscach i często chronione z mocy prawa (dane pochodzące ze spisu rolnego, FADN, czy administracyjna baza danych o PROW ) są bardzo rozproszone, chronione z mocy prawa i wykorzystywanie ich nawet do celów badawczych wymaga każdorazowo negocjacji i zezwoleń. Jakość i wymowa przyjętych wskaźników środowiskowych zależy od jakości wykorzystywanych danych. Służą one jednak analizie zmian w środowisku w dłuższym okresie czasu oraz identyfikują priorytety do dyskusji w gremiach podejmujących decyzje dotyczące rozwoju sektora rolnego. Ocena oddziaływania PROW na środowisko jest niezwykle skomplikowana, wszelkie informacje w dostępnych bazach danych nie pozwalają na właściwą ocenę wpływu WPR na środowisko. Konieczne jest stworzenie kompleksowego systemu zbierania danych do wskaźników, uwzględniających regionalne interakcje pomiędzy rolnictwem, środowiskiem i warunkami społeczno-ekonomicznymi, oraz sposobu zarządzania  nimi, co pozwalałoby oceniać efektywność i skuteczność środków finansowych przeznaczanych na politykę rolno środowiskową.

---------------------------------------------------------------------------
  

Prof. dr hab. Krystyna Dubel

Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Wydział zamiejscowy w Opolu


Gospodarka przestrzenna w zarządzaniu rozwojem gminy

Motto

Przestrzeń jest zasobem ograniczonym


Przyjęcie odpowiedzialności przez władzę i administrację samorządową zrodziło potrzebę efektywnego i kreatywnego zarządzania zasobami będącymi w dyspozycji tych jednostek, tak aby ich wykorzystanie przyczyniło się do rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzenno-ekologicznego gminy oraz zaspokojenia potrzeb jej mieszkańców.

Ograniczoność przestrzeni sprawia, że sposoby zagospodarowania winny być podporządkowane wymogom ochrony przyrody i krajobrazu. Niezbędność uwzględnienia w procesie planowania przestrzennego zasad rozwoju zrównoważonego sprawia, że wśród instrumentów gospodarki przestrzennej podstawowe znaczenie ma wnikliwe rozpoznanie przez planistów przestrzennych uwarunkowań przyrodniczych gminy (inwentaryzacja przyrodnicza, opracowanie ekofizjograficzne). Na tej podstawie sporządzenie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

Sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wraz z prognozą jego skutków umożliwi racjonalną gospodarkę przestrzenną.

Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju racjonalne zarządzanie gminą tylko wtedy będzie możliwe, jeśli zasady i walory środowiska przyrodniczego będą właściwie wykorzystane w procesie gospodarowania przestrzenią.

W prezentowanym referacie przedstawiono zakres informacji przyrodniczej na potrzeby planowania przestrzennego.

 

  ----------------------------------------------------------------

  

Prof. dr hab. Ihor Kozak, mgr Marcin Jóźwina, mgr Grzegorz Potaczała, mgr Hanna Kozak, Katedra Ekologii Krajobrazu KUL, Lublin


Modele komputerowe i ich zastosowanie w planowaniu przestrzennym


Jednym z bardziej pomocnych narzędzi w planowaniu przestrzennym jest komputer - nie tylko ze względu na stronę graficzną prezentowanych projektów. Jego duża moc obliczeniowa może być z powodzeniem wykorzystana do analizowania przyszłych zmian w projektowanym krajobrazie.

Działania gospodarcze na różnych poziomach administracyjnego podziału państwa - od gminy do województwa, czy też całego kraju - muszą być poprzedzone zastosowaniem różnego rodzaju symulacji. Przedstawimy trzy różne podejścia stosowane w modelowaniu komputerowym. Przed podejmowaniem decyzji związanych z planowaniem przestrzennym należy dokładnie zbadać krajobraz i wykonać jego symulacje w różnych ryzykownych sytuacjach, i tylko po takich działaniach wybrać to właściwe i optymalne rozwiązanie.

W modelu CELAUT analizie metodą automatów komórkowych poddano krajobraz gminy Czemierniki. Celem badań było określenie zmian, jakie wystąpią na tym terenie, w odniesieniu do pięciu najistotniejszych tam elementów krajobrazu: pól, łąk, zabudowań, potoków wodnych, oraz lasów. Modelowanie przestrzenne za pomocą modelu CELAUT jest perspektywiczne w przypadku badania dużych powierzchni. Przeprowadzone prognozy wskazują, że w gminie Czemierniki zmniejszeniu ulegnie powierzchnia pól uprawnych. Na ich miejsce wejdą łąki, a następnie lasy. Przyjęcie scenariusza zalesiania, który również może być zrealizowany na terenie gminy ze względu na aktualnie istniejące kierunki rozwoju gospodarczego, powoduje szybsze zalesianie i zwiększenie powierzchni istniejących lasów w porównaniu do wariantu kontrolnego.

Z drugiej strony, gmina powinna spełniać swoje funkcje dysponując nie tylko środkami przyrodniczymi, ale również odpowiednimi zasobami ekonomicznymi. Przygotowano prognostyczny model ekonomiczno-ekologiczny gminy przy zastosowaniu programu modelującego STELLA. Na jego potrzeby przygotowano szereg ogólnych zasad rządzących obserwowanymi zjawiskami. Dane liczbowe określające tendencje zmian posłużyły do wyznaczenia aproksymacyjnych funkcji niezbędnych od pobrania większej ilości prób. Próby te stały się argumentami przeprowadzonej analizy ANOVA i posłużyły wyznaczeniu krzywych regresji określających zmiany zachodzące w przedstawionym modelu prognostycznym.

Przeprowadzona symulacja trzydziestoletnia pokazuje interesujące zmiany zachodzące na terenie gminy . Rozwój rolnictwa w początkowej fazie symulacji cechuje duża stabilność. Związane jest to przede wszystkim ze stałymi dotacjami na rolnictwo. W dalszym okresie spadek produkcji (ew. postrzegania opłacalności) rolnej spowodowany jest przez przekształcanie gospodarstw rolnych na punkty usługowe związane z rozkwitem turystyki. Tym samym powodując rozwój terenów wiejskich i związanej z nimi infrastruktury. Wspomniany rozwój turystyki ma swoją przyczynę przede wszystkim w polepszeniu stanu i zwiększeniu powierzchni obszarów leśnych.

Inny model FORKOME należy do typu modeli płatowych - nastawionych przede wszystkim na analizę niewielkich powierzchni leśnych i biorących pod uwagę podczas symulacji każde drzewo z wybranego drzewostanu. W modelu FORKOME oryginalnie została rozwiązana możliwość wycinania drzew, ustawienia parametrów siedliska i parametrów gatunków drzew. Do modelu dodano możliwości uzyskania wykresów zmian suchej biomasy ogólnej i frakcji biomasy oraz ilości drzew w czasie symulacji, przeprowadzenia wyliczeń auto i kros - korelacyjnych funkcji i analizy wrażliwości.

W pracy przedstawiono scenariusz przebudowy powierzchni świerkowych, przebadanych w modelu FORKOME z zastosowaniem metody Monte Carlo. Czas symulacji wynosił 100 lat, a liczba powtórzeń w pojedynczym scenariuszu: do 30. W artykule przedstawiono zastosowanie komputerowego modelu FORKOME do symulacji zmian drzewostanów świerkowych (Picea abies L. Karst) w Bieszczadach. Pokazano, że w sztucznych świerczynach  zachodzi samoistna sukcesja naturalna, prowadząca do przekształcenia się tych zbiorowisk w naturalne dla tego terenu drzewostany bukowo-jodłowe co do biomasy i ilości drzew. Wycinka świerków przyspiesza tempo sukcesji umożliwiając intensywniejszy wzrost biomasy i liczebności drzew docelowych i wcześniejsze przejęcie przez nie dominacji nad świerkiem co do ilości drzew i ich biomasy.

Prezentowane modele przestrzennych zmian w krajobrazie, ekonomiczno-ekologicznych zmian czy zmian w lasach, pozwalają na dokładną prognozę przemian zachodzących w krajobrazach i są ważnym narzędziem w planowaniu przestrzennym dla władz lokalnych oraz specjalistów z dziedziny ochrony środowiska, ekologii, gospodarstwa leśnego.

---------------------------------------------------------------

Dr Anna Haładyj

Katedra Prawa Zarządzania Środowiskiem, WPPKiA KUL, Lublin

  

Partycypacja społeczna w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym na tle regulacji Prawa ochrony środowiska


Uspołecznianie procedur jest jednym z elementów tworzenia
i gwarantem funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, stąd tak istotne jest zapoznanie zainteresowanej społeczności z regulacją prawną w tym zakresie, która umożliwi stanie się nie tylko adresatem, ale także współautorem i współwykonawcą przyjętych dokumentów. Pojęcie partycypacji społecznej jest bardzo szerokie i obejmuje, oprócz udziału zainteresowanej społeczności w postępowaniu, także inne działania, jak konsultacje społeczne, referenda lokalne, a także dostęp do informacji publicznej czy informacji o środowisku. Jednym z jego aspektów jest udział społeczny w procedurze przyjmowania dokumentów strategicznych w trybie ustawy Prawo ochrony środowiska. Podobną, choć o wiele bardziej szczegółowo uregulowaną procedurę przewidują także postanowienia ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Przedmiotem analizy są szczegółowe aspekty uspołeczniania obu tych procedur, także pod kątem wskazania ich podobieństw i różnic oraz uwag de lege ferenda.

___________________________________________________

Mgr Monika Kordek, mgr inż. Małgorzata Kucińska

Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, Warszawa


Złożoność procesu planowania i uspołecznienia na przykładzie projektu  Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Warszawy


Duże aglomeracje stają się coraz bardziej centrami życia gospodarczego, politycznego i kulturalnego, uzyskując w ten sposób wzrastające znaczenie jako lokomotywy rozwoju i osiągnięć ekonomicznych.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wprowadziła nową kategorię planistyczną, jaką jest plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego. W zamyśle ustawodawcy rozwiązanie to miało pomóc w lepszym zarządzaniu obszarami o największym potencjale rozwojowym, a także przyczynić się do dyfuzji dobrych praktyk i rozwiązań na obszary sąsiednie. W konsekwencji wprowadzonych regulacji pod koniec 2004 roku zapadła decyzja o przygotowaniu Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Warszawy (Plan OMW). Została ona podjęta pomimo niejasnej sytuacji formalno - prawnej, dotyczącej wyznaczania obszarów metropolitalnych i opracowywania dla nich planów przestrzennych.

Wstępny projekt Planu OMW został opracowany z uwzględnieniem wymogu partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego. Dotychczasowe jego uspołecznienie polegało na zebraniu opinii dotyczącej obszaru metropolitalnego, przy pomocy badania ankietowego oraz pozyskaniu wniosków od partnerów społecznych w myśl art. 41 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

------------------------------------------------------------------

Prof. dr hab. inż Krystyna Pawłowska, mgr inż. Anna Skrzyńska

Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Wydział zamiejscowy
w Opolu

 

Partycypacja społeczna dla architektów krajobrazu - komunikacja między projektantami a użytkownikami, negocjacje i konflikty.

Od 7 lat istnieje kierunek Architektura Krajobrazu na Politechnice Krakowskiej i od 7 lat w jego programie realizowany jest cykl przedmiotów humanistycznych ściśle związany z jednym z przedmiotów projektowych, oraz z niektórymi pracami dyplomowymi. Myślą przewodnią tego cyklu jest idea partycypacji społecznej w projektowaniu, podejmowaniu decyzji oraz realizacji przedsięwzięć z zakresu architektury krajobrazu.

Referat prezentuje program dydaktyczny, jaki został opracowany na potrzeby tych zajęć. Aby podkreślić silne związki teorii z praktyką, artykuł opisuje również dwa studia przypadków z zakresu komunikacji społecznej w praktyce. Przykład polski dotyczy planów zagospodarowania wzgórza zamkowego w Będzinie, gdzie przed przystąpieniem do projektu przeprowadzono serie badań społecznych. Przykład niemiecki podejmuje tematykę warsztatów z mieszkańcami w celu sformułowania wniosków do masterplanu dla doliny Łaby w Dreźnie objętej wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

-------------------------------------------------------------------

Dr Jan Franciszek Jacko,

Uniwersytet Jagielloński, Kraków

 

Symboliczne aspekty planowania przestrzeni - wymiar wertykalny


Prócz celów utylitarnych (pożytek) i estetycznych (np. piękno) planowanie przestrzenne ma też zadania symboliczne. Praca omawia ten cel na przykładzie symboli wertykalnych. Analizuje ona niektóre semantyczne reguły decydujące o ich sensie i w tym kontekście pokazuje ich rolę w planowaniu przestrzeni.

-------------------------------------------------------------------

Ks. dr Jacek Leszek Łapiński

 Katedra Ekologii Człowieka KUL, Lublin


Krajobraz kulturowy a planowanie przestrzenne

Istota krajobrazu kulturowego sprowadza się do stwierdzenia, iż jest on rodzajem fizjonomii kultury. To zaklęta w twory materialne, upostaciowiona, zbiorowa, dziedziczona przez pokolenia „pamięć" narodu, społeczność, grupy etnicznej itp. Nie zmienia to faktu, że krajobraz kulturowy zawsze jest skorelowany z fragmentem konkretnej przestrzeni geograficznej - jednostki administracyjnej: województwa, powiatu czy gminy. Z powyższych względów wzmiankowany krajobraz podlega procedurom jakie podejmują władze administracyjne w ramach zadań związanych z planowaniem przestrzennym.

 Związek pomiędzy jednostką administracyjną a krajobrazem kulturowym generuje równoczesną reakcje zwrotną. Oznacza ona, iż województwo czy gmina nie mogą być traktowane wyłącznie jako jednostki administracyjne. Należy je postrzegać także jako fragmenty obszaru kulturowego - siedliska społeczności ludzkich odznaczających się właściwym wzorcem kultury i wynikającymi z niego specyficznymi cechami czy potrzebami.

Ponieważ w trakcie czynności planistycznych decydenci starają się stworzyć spójną i logiczną platformę działań dla poszczególnych społeczności, zatem konieczne staje się zrozumienie przynajmniej niektórych faktorów kulturowych występujących na danym terenie. W takiej sytuacji istotne jest również stwierdzenie, iż każdy obszar kulturowy posiada swoją wewnętrzną strukturę przestrzenną. Składa się ona z trzech elementów: rdzenia (core), posiadłości (domain) oraz stref wpływów (sphere). W każdym z nich inaczej przejawia się dany wzorzec kultury. Dla planisty informacja ta rodzi dyrektywę nakazującą wypracowanie dla poszczególnych obszarów, możliwych i dozwolonych, za każdym razem innych, skorelowanych z charakterem tychże miejsc, wniosków projektowych oraz wynikających z nich konkretnych działań społeczno-gospodarczych.

-----------------------------------------------------------------

Dr Małgorzata Milecka

Katedra Kształtowania Krajobrazu KUL, Lublin

  

Problemy ochrony przyrodniczej na obszarach o wartościach kulturowych


Rozdział ochrony wartości przyrodniczych i kulturowych ma dość długą tradycję. Ochrona przyrody jako wcześniej uświadomiona wydaje się być ludziom bliższa i bardziej oczywista. Z ochroną wartości kulturowych wiąże się wiele zagadnień społecznych, co powoduje iż bywa różnorodnie interpretowana, a jej zasady wielokrotnie podważane i zmieniane. Tłumaczyć można ten stan rzeczy faktem iż „ochrona przyrody" ma określone kryteria i uznany już przepisami prawa międzynarodowego wymiar i rangę globalną, natomiast w zakresie „ochrony dóbr kultury" nie obowiązują jeszcze tak jednorodne i powszechne zasady. W Polsce w latach 50-tych XX stulecia rozpoczął się nowy nurt - ochrona środowiska przyrodniczo-kulturowego - łączący oba zagadnienia i ukazujący bardziej kompleksowy sposób myślenia o środowisku. Zmiany zachodzące w związku z uprzemysłowieniem i żywiołową urbanizacją kraju, powodowały nie tylko zniszczenia środowiska przyrodniczego, ale także bezpowrotne starcie pewnej warstwy krajobrazu kulturowego. Sytuacja taka spowodowała, że bardziej niż dotychczas została dostrzeżona potrzeba całościowej ochrony środowiska, w którym żyjemy i którego częścią jesteśmy. Pomimo potrzeby łączności tych zjawisk nadal zachowany został dualizm i rozdzielność form ochrony w aspekcie formalnym i planistycznym - z jednej strony, obok parków narodowych, rezerwatów i pomników przyrody powoływane są do istnienia przyrodnicze parki krajobrazowe, z drugiej zaś, obok obiektów i zespołów zabytkowych umieszczonych w rejestrach i ewidencjach konserwatorskich - parki kulturowe.

Istnienie obok siebie odrębnych dwóch form ochrony (przyrodniczej i kulturowej) spowodowało, że jednocześnie zaczęły pojawiać się problemy z ochroną przyrody na obszarach o wartościach kulturowych i odwrotnie. Należy podkreślić tu, że często w celu ochrony obszarów i obiektów kulturowych konieczne jest wykonanie zabiegów, które trudno określić jako proekologiczne, z drugiej zaś strony - ochrona środowiska przyrodniczego może wymagać „poświęcenia" obiektów kulturowych. Pomimo rozwoju nauk problem ten jest niezwykle trudny do rozwiązania w wielu obiektach do dzisiaj.

Obszarem, który może posłużyć jako przykład wystąpienia trudności pogodzenia jednoczesnej ochrony wartości przyrodniczych i kulturowych jest Zespół Forteczny Grodzisko w Gdańsku, gdzie pierwsze umocnienia postały już w XVII wieku. Od tego momentu budowle obronne wielokrotnie przebudowywano. Dzięki tym nawarstwieniom możemy dziś odnaleźć w tym miejscu liczne i różnorodne obiekty, ale także docenić niezwykle ważny składnik fortyfikacji, jaki stanowi fragmentarycznie zachowana roślinność komponowana. Kiedy forty po okresie świetności związanym z zaprzestaniem użytkowania odeszły w zapomnienie zaczęły się zaniedbania ich substancji, a te przyniosły z jednej strony zniszczenia obiektów budowlanych i zespołów historycznej roślinności, ale z drugiej strony zapoczątkowały proces formowania wartościowych siedlisk fauny i flory (w tym występowanie gatunków objętych ścisła ochroną). W chwili obecnej dla właściwej ochrony fortyfikacji przed dalszymi zniszczeniami konieczne byłoby wykonanie poważnych prac ziemnych polegających na odsłonięciu poszczególnych warstw kulturowych, przeprowadzeniu badań archeologicznych i zabezpieczaniu budowli i innych form obronnych, a to wymaga znacznej selekcji drzew i krzewów oraz zakłóceń w uformowanych już ekosystemach. Konieczne jest też jak najszybsze przeznaczenie obiektów fortu do nowych funkcji i udostępnienie ich społeczeństwu, by w sposób właściwy pełniły funkcje kulturowe, ale to z kolei wymaga nowych inwestycji i prac budowlanych. Zabiegi te nie są proste nie tylko do zrealizowania, ale nawet do zaplanowania. Na teranie tym objętym ochroną jako Park Kulturowy Fortyfikacji Miejskich „Twierdza Gdańsk" powołane są do istnienia trzy użytki ekologiczne, a planuje się utworzenie kolejnych dwóch, co w rezultacie uniemożliwia jakiekolwiek czynności inwestycyjne w najbliższym ich otoczeniu. Działania „proekologiczne", ważne same w sobie, hamują znacząco właściwą opiekę nad zabytkiem. Zniszczeniom ulegają zarówno obiekty budowlane, jak i „zielone systemy militarne". Zwiedzając teren parku kulturowego, analizując z jednej strony bogactwo obiektów militarnych z drugiej zaś elementów środowiska przyrodniczego i wzajemne ich zależności nasuwają się pytania: czy szanse ma przetrwać zespół zabytkowy w obrębie którego obowiązują dodatkowe, trudne do pogodzenia zasady ochrony przyrody, czy możliwa jest jednoczesna ochrona kulturowa i przyrodnicza tego samego terenu i czy powinniśmy te formy rozdzielać?

-----------------------------------------------------------

Mgr inż. Krzysztof Wolfram

Prezes Zarządu Fundacji „Zielone Płuca Polski", Białystok


Wybrane aspekty gospodarki przestrzennej w programie Zielone Płuca Polski


                Problemy gospodarki przestrzennej były i są obecne w ciągu całego okresu istnienia idei, koncepcji a dziś programu rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski. W 25 lat po zdefiniowaniu głównych założeń idei wiele spraw związanych z jej prawidłowym oddziaływaniem na gospodarkę, kulturę, stan i kondycję zasobów przyrodniczych oraz procesy cywilizacyjne nie zostało rozwiązanych lub wymagają korekt o trwałym charakterze.

                Już u zarania procesu definiowania celów i zadań stojących przed stronami sygnującymi I Porozumienie Zielone Płuca Polski (13.05.1988r) problemy związane z opracowaniem wspólnej dla całego obszaru strategii zagospodarowania przestrzennego stawiane były na pierwszym miejscu. Na przełomie 1988/1989 roku zespół autorski kierowany przez dr Andrzeja Kassenberga rozpoczął pracę nad dokumentem  „Strategia zagospodarowania przestrzennego regionu funkcjonalnego Zielone Płuca Polski", który to dokument przez następne 10 lat stanowił główny punkt odniesienia dla sporządzanych planów zagospodarowania przestrzennego 9-ciu województw, tworzących II Porozumienie ZPP (21.12.1990r) W połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku były to województwa:  województwo białostockie, suwalskie, łomżyńskie, olsztyńskie, ostrołęckie, ciechanowskie,  w całości oraz części województw siedleckiego, toruńskiego i elbląskiego.

                Dziś obszar funkcjonalny Zielone Płuca Polskie obejmuje 63 235 tys.km2, w skład którego wchodzi 386 gmin, 59 powiatów oraz 5 województw samorządowych północno-wschodniej Polski, a to: podlaskie, warmińsko-mazurskie (w całości) oraz pomorskie, kujawsko-pomorskie i mazowieckie (w części).

                Zawarte 20 grudnia 2004 roku kolejne IV Porozumienie postawiło przed sobą rozwiązanie kilku celów wspólnych na rzecz realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Należą do nich:

 - ożywienie oraz proekologiczne ukierunkowanie rozwoju obszaru  ZPP

- pozyskanie środków Unii Europejskiej oraz wspieranie inicjatyw tworzących materialne podstawy rozwoju

- wzrost konkurencyjności obszaru ZPP w przestrzeni europejskiej

- uwzględnienie Zielonych Płuc Polski w polityce przestrzennej i regionalnej  Państwa

- podnoszenie wiedzy o walorach przyrodniczych i kulturowych ZPP w regionie, kraju i Europie.


Każdy z w/w celów nie może być prawidłowo rozwiązywany bez jasno i czytelnie określonej przestrzeni cywilizacyjnej obszaru wykorzystującej dla celów rozwojowych niezmiernej  wartości oraz ilości zasoby przyrodnicze i kulturowe. Obszar ten musi być zdefiniowany w kategoriach funkcjonalnych, a poszczególne rodzaje planów zagospodarowania przestrzennego muszą uwzględniać instrumenty i zasady budowania podstaw życiowych społeczeństwa tu żyjącego dziś i w przyszłości o zasady zrównoważonego rozwoju.

-----------------------------------------------------------------

 

Prof. dr hab. Józef Mosiej, dr Agnieszka Karczmarczyk

Katedra Kształtowania Środowiska, SGGW, Warszawa

  

Woda w krajobrazie rolniczym - jej funkcje i rola w planowaniu przestrzennym


Podstawową strategią poprawy warunków wodnych w Polsce powinno być zintegrowane działanie wykorzystujące środki techniczne i naturalne możliwości środowiska przyrodniczego. Środki techniczne to przede wszystkim budowa dużych zbiorników retencyjnych, podpiętrzenia jezior, budowa urządzeń do rozrządu wody. Tym działaniom powinny towarzyszyć przewidziane w planach zagospodarowania przestrzennego gmin działania mające na celu zwiększenie małej retencji powierzchniowej i retencji glebowej. Tutaj podstawowym narzędziem jest takie kształtowanie struktury krajobrazu, które prowadzi do wzbogacenia środowiska w elementy sprzyjające gromadzeniu wody i przedłużające jej przebywanie w krajobrazie. Ważnym działaniem jest również pokierowanie obiegiem wody w taki sposób, aby maksymalna jej ilość przechodziła z gleby do atmosfery za pośrednictwem roślin, a jak najmniej drogą bezpośredniego parowania z gleby. Do takich elementów krajobrazu należą małe zbiorniki wodne, mokradła, torfowiska, łąki i lasy, a szczególnie zadrzewienia śródpolne. Należy wdrożyć koncepcję takich działań, która określałaby najwłaściwsze kierunki przestrzennego urządzenia terenów rolniczych zlewni w aspekcie możliwości poprawy istniejącego stanu środowiska i zasobów wodnych. Koncepcja powinna opierać się na:

•§         waloryzacji przyrodniczej obszaru i siedlisk, w aspekcie wpływu warunków wodnych na stabilność siedlisk

•§         rozpoznaniu zasobów wodnych siedlisk prawnie chronionych, z uwzględnieniem ich wrażliwości na zmiany stosunków wodnych

•§         rozpoznanie jakości wód powierzchniowych i podziemnych.

Jednocześnie w plany zagospodarowania przestrzennego gmin należy wprowadzić działania mające na celu:

  • poprawę struktury krajobrazu poprzez zadrzewienia śródpolne oraz odpowiednie rozmieszczenie użytków w zlewni
  • odbudowę małych zbiorników wodnych dla ich wykorzystania do gromadzenia wiosennego nadmiaru wód roztopowych i wód drenarskich
  • odbudowę i modernizację urządzeń melioracyjnych na terenie gminy
  • poprawę retencji wodnej gleb, głównie poprzez zwiększenie zawartości materii organicznej w glebie
  • wykorzystanie oczyszczonych ścieków do nawadniania upraw energetycznych
  • kształtowanie mozaikowej struktury szaty roślinnej w krajobrazie
------------------------------------------------------------------

Dr inż. Izabela Dymitryszyn

Samodzielna Pracownia Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych, SGGW, Warszawa 

 

Społeczne, środowiskowe i kulturowe podstawy planowania autostrad w krajobrazie rolniczym na przykładzie wielkopolskiego odcinka autostrady A-2[1]


Dla wskazania istoty analiz stanu miejscowego środowiska społecznego i przyrodniczo-kulturowego w planowaniu inwestycji drogowych o znacznemu ponadregionalnym i międzynarodowym, opisano badania przeprowadzone w latach 2002-2003 w krajobrazie rolniczym Wielkopolski, otaczającym nowo budowany odcinek autostrady A-2 pomiędzy Kleszczewem i Targową Górką. Celem pracy było określenie roli autostrady w sanacji przestrzeni przyrodniczej i ochronie tożsamości kulturowej regionu wielkopolskiego. Realizacja tego celu pracy wymagała przeprowadzenia:

•-inwentaryzacji walorów kulturowych otoczenia autostrady A-2 na odcinku Kleszczewo - Targowa Górka,

•-analizy istniejących widoków z autostrady i określenia zasięgu widoczności krajobrazu w otoczeniu autostrady

•-inwentaryzacji wybranej grupy zwierząt występujących w otoczeniu autostrady, (wybrano chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Col., Carabidae)

Na podstawie przeglądu materiałów źródłowych i literatury oraz historycznych map katastralnych terenu, dokonano inwentaryzacji zasobów kulturowych krajobrazu otoczenia autostrady na odcinku długości 20 km, pomiędzy Kleszczewem i Targową Górką. Następnie przeprowadzono waloryzację tych zasobów uwzględniając kryteria: wieku powstawania obiektu i czytelności w krajobrazie. Jednocześnie, analizując widoki z autostrady, postrzegane z 42 wybranych punktów obserwacji zidentyfikowano zabytki, które mogą być zauważone przez podróżującego trasą. Za najcenniejszy obiekt w rejonie autostrady, z uwagi na wartość historyczną uznano gród piastowski w Gieczu. Z uwagi na występowanie obiektów osadnictwa historycznego wytypowano 22 cenne widoki z autostrady, które należy zachować.

W rejonie autostrady w trzech typach środowisk: leśnym, kilkudziesięcioletnich zadrzewień przydrożnych i na ugorach pól uprawnych, dokonano odłowu biegaczowatych. Użyto do tego celu pułapek chwytnych STN. Dokonane analizy składu gatunkowego wykazały występowanie 74 gatunków. Wartość oznaczonego wskaźnika średniej biomasy osobniczej (SBO) dla poszczególnych zgrupowań biegaczowatych (Carabidae, Col.) wahała się w granicach od 99.4 mg w zgrupowaniu biegaczowatych odłowionych na ugorach do 266.6 mg w zgrupowaniu biegaczowatych odłowionych w lasach. Rozpiętość wskaźnika SBO wskazała, na degradację fauny biegaczowatych a więc na to, że układ przyrodniczy w rejonie autostrady wymaga sanacji.. Określone, za pomocą wzoru Jaccarda, wskaźniki podobieństwa gatunków dla poszczególnych typów środowisk oraz wartość SBO, wskazały że pobocza dróg z kilkudziesięcioletnim zadrzewieniem mogą pełnić funkcję korytarza ekologicznego dla przemieszczania się gatunków o niskiej sile dyspersji, zagrożonych w tym krajobrazie wyginięciem. Zadrzewione pobocza mogą tu zatem przyczynić się także do rekolonizacji środowisk w krajobrazie rolniczym, opuszczonych przez rodzime gatunki. Tym samym służyć mogą sanacji przestrzeni przyrodniczej.

Jednocześnie widoczne z autostrady atrakcyjne dla turystów zabytki, mogą przyczynić się do zwiększenia popytu na oferowane przez miejscową ludność dobra: zarówno usługi jak i produktu rolne i wytwory sztuki ludowej. Wzrost zainteresowania tym terenem oznaczać może sposobność powiększenia miejscowej bazy obsługującej turystów, co oznacza tworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych rolników. To, powstrzymując odpływ młodej ludności z terenów okolicznych wsi, wpływa na ochronę tożsamości. Warunkiem ochrony tożsamości jak i sanacji przestrzeni przyrodniczej jest jednak zintegrowanie autostrady z otaczającym terenem. Integracja ta polegać winna na utworzeniu zjazdów z autostrady (zaproponowano budowę obwodnic turystycznych), połączeniu zadrzewień autostrady z okolicznymi alejami przydrożnymi i lasami oraz tworzeniu nowych zalesień w rejonie autostrady.

Przykład przedstawionych badań wskazuje na rolę badań demograficznych, przyrodniczych i kulturowych środowiska lokalnego w planowaniu inwestycji ponadregionalnych, takich jak autostrada. Uwzględnienie ich wyników może doprowadzić do tego, iż autostrada obecnie uznawana za inwestycję uciążliwą, mogłaby służyć miejscowej ludności i spełniać zasady zrównoważonego rozwoju, w tym wpływać na sanację zasobów przyrodniczych i zachowanie kulturowych.

----------------------------------------------------------------

Mgr Marcin Szewczak

Katedra Administracyjnego Prawa Gospodarczego KUL, Lublin

  

Planowanie przestrzenne na obszarach wiejskich w nowym okresie programowania 2007-2013

            Rozwój obszarów wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej w wyniku reformy wprowadzonej z dniem 1 stycznia 2007 roku stał się jednym  z priorytetów wsparcie konkurencyjności całej Wspólnoty. Nowy okres programowania 2007-2013 będzie okresem, podczas którego Polska otrzyma największe wsparcie finansowe w ramach dotacji z funduszy unijnych. Dofinansowanie działań w zakresie rozwoju obszarów wiejskich powiązane jest z prawidłowymi działaniami w zakresie planowania przestrzennego. Współdziałanie to uzależnione jest od kilku aspektów:  pierwszym z nich jest , jest analiza i znalezienie odpowiedzi na pytanie które  zasady mają gruntowny wpływ na sferę planowania przestrzennego obszarów wiejskich. Po drugie, istotne jest znalezienie odpowiedzi czy działania zmierzające do zmiany oblicza przestrzennego polskiej wsi przyniosą więcej pozytywnych odpowiedzi czy negatywnych.  Najważniejszy, trzeci aspekt, to analiza możliwości jakie stoją przed działaniami w zakresie planowania przestrzennego obszarów wiejskich w nowym okresie finansowania 2007-2013. 
----------------------------------------------------------------
  

Dr Mariola Staniak, Dr Beata Feledyn-Szewczyk, Dr Jolanta Bojarszczuk, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Państwowy Instytut Badawczy, Puławy

  

Bioróżnorodność jako ważny element planowania przestrzennego


Różnorodność biologiczna Polski jest bardzo wysoko oceniana w skali Europy. Ekstensywne formy gospodarowania na znacznych obszarach kraju oraz zróżnicowane formy ochrony zapewniły przetrwanie do dzisiaj znacznej części tworzących tę różnorodność elementów. Jednym z kluczowych instrumentów ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych jest planowanie zagospodarowania przestrzennego. Ma ono istotny wpływ na zmiany różnorodności biologicznej, dlatego w procesie planowania zagospodarowania przestrzennego konieczna jest wnikliwa analiza wpływu przyszłego zainwestowania na bioróżnorodność oraz na warunki funkcjonowania przyrody w skali krajobrazu. Celem opracowania jest wskazanie na konieczność uwzględnienia różnorodności biologicznej oraz zachowania naturalnego krajobrazu wiejskiego podczas planowania zagospodarowania przestrzennego terenów rolniczych.

Postępująca urbanizacja i zagospodarowanie terenu, realizowane często bez uwzględniania wymagań ekologicznych, skutkują likwidacją powierzchni naturalnych i półnaturalnych przyrody oraz prowadzą do zaburzenia funkcjonowania ekosystemów i dysharmonii krajobrazu. Realnym zagrożeniem jest trwała fragmentacja krajobrazu, która przyczynia się do niszczenia różnorodności biologicznej na terenach cennych przyrodniczo. Ochrona walorów przyrodniczych obszarów wiejskich jest ostatnio jednym z priorytetów Wspólnej Polityki Rolnej państw UE. Bezpośrednio ukierunkowane na to są działania związane z ochroną gatunkową i obszarową oraz kształtowaniem struktury krajobrazu rolniczego realizowane poprzez planowanie przestrzenne. Należy zwrócić uwagę, aby planowanie zagospodarowania przestrzennego uwzględniało przebieg procesów ekologicznych, jakie zachodzą na danym terenie. Poprawnie ukształtowana struktura krajobrazu wiejskiego powinna zawierać, obok użytków rolnych, sieci osadniczej i sieci drogowej także takie elementy krajobrazu, jak zadrzewienia i zalesienia, ekosystemy o charakterze naturalnym i półnaturalnym, korytarze ekologiczne, strefy buforowe oraz ekotony. Liczba i rozmieszczenie tych elementów muszą być tak dobrane, aby zapewniony został ład ekologiczny w ramach mozaikowej struktury krajobrazu. Ważne jest dążenie do ścisłego powiązania planowania przestrzennego na obszarach wiejskich z krajowym systemem obszarów chronionych (w tym z siecią Natura 2000) oraz z planowaną siecią ogólnopolskich korytarzy ekologicznych. Planowane działania powinny przyczyniać się do ochrony gatunków i siedlisk cennych przyrodniczo oraz kształtować tzw. „krajobraz zrównoważony". Wielofunkcyjny rozwój regionalny powinien uwzględniać potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego i bioróżnorodności obszarów wiejskich.

_______________________________________________________
  

Prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki

Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, SGH, Warszawa

  

Sytuacja planowania regionalnego. Przypadek Mazowsza


               
Nie tylko członkostwo Polski w Unii Europejskiej, gdzie korzystanie z funduszy strukturalnych i funduszu spójności wymaga tworzenia dokumentów programowych i planistycznych, ale praktyka dobrego zarządzania niezależnie od rodzaju organizacji wymaga aby politykę rozwojową planować. Planowanie to ma różny horyzont czasowy, od strategicznego obejmującego długi horyzont czasowy, przez średnio i krótkookresowe, aż po planowanie operacyjne.

W referacie skupimy się jedynie na planowaniu regionalnym i jego strukturze, pomijając dokumenty opracowywane na szczeblu krajowym i lokalnym aczkolwiek tworzą one wraz z dokumentami tego typu Unii Europejskiej, wieloszczeblowy system programowania polityk rozwojowych różnych szczebli zarządzania. Skoro mówimy o systemie, który w przypadku Polski jest dopiero budowany, to planowanie regionalne, będąc elementem tego systemu musi odpowiadać standardom, które przyjmuje się dla konstruowania tego rodzaju dokumentów.

Celem niniejszego referatu będzie prezentacja wyników badania stanu budowy systemu planowania regionalnego, które jest niezbędnym narzędziem zarządzania gospodarką regionalną w obecnych warunkach gospodarki rynkowej. Badanie dotyczy województwa mazowieckiego, jednego z szesnastu województw Polski, gdzie system ten powstaje podobnie jak w pozostałych regionach. Część z elementów tego systemu konstruowana jest w wyniku wymogów wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej i warunków korzystania z funduszy Unii, część wynika ze stosownych ustaw, a część jest tworzona przez władzę publiczną samorządowego województwa, która zrozumiała, że jest to dla niej niezbędne narzędzie transparentności sprawowania władzy i warunek sprawnego zarządzania zarówno strategicznego jak i operacyjnego.

Analiza powstałych od utworzenia województwa mazowieckiego dokumentów programowych na poziomie władz województwa mazowieckiego, podobnie jak na szczeblu centralnym, wykazała, że są one opracowywane w różnej konwencji i nadawane są im różne nazwy: „strategia", „program", „plan", „koncepcja", „kierunki", „założenia", itp.. Aż trudno sformułować wniosek tego dotyczący, że bez względu na charakter dokumentu, jego cel i horyzont czasowy itp. taki chaos pojęciowy wynika m.in. z uregulowań prawnych. Co prawda trudno ten obszar precyzyjnie uregulować, tym niemniej należałoby go porządkować w takim kierunku ażeby określeniem „strategia" posługiwać się wówczas kiedy dokument ma długi 15-20 letni horyzont bądź średni - 10-15 letni i ma charakter kierunkowy, określeniem „program" - wówczas kiedy dotyczy węższej problematyki i krótszego horyzontu, a określeniem „plan" w stosunku do dokumentów operacyjnych. Wprowadzenie pewnych standardów w zakresie stosowanych procedur i struktury treści dokumentów planistycznych zwiększyłoby spójność, wartość informacyjno-analityczną oraz efektywność planowania rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Wydaje się, że na poziomie województwa dyskutowana problematyka w całości mieści się w przedmiocie pojęcia „planowanie regionalne" i należy powrócić do konsekwentnego jego stosowania podobnie jak to się dzieje w krajach byłej 15-tki oraz wprowadzić określone standardy z tego zakresu.

Budowa systemu programowania regionalnego w województwie mazowieckim jest dość zaawansowana, chociaż brakuje takich narzędzi zarządzania dla kilku ważnych obszarów kompetencji samorządu województwa jak chociażby przykładowo dla edukacji czy bezpieczeństwa. W większości obszarów zarządzania regionalnego należy też dokonać uporządkowania struktury rzeczowej planowania (minimalizacja chaosu).

W miarę obniżania poziomu planowania dokumenty powinny zyskiwać na konkretyzacji rzeczowej i działaniowej, a w konsekwencji plan uzyskać charakter dokumentu do zarządzania operacyjnego z określonymi środkami oraz określeniem zarządzania finansowego i realizacyjnego.

_________________________________________________
  

Doc. Dr hab. Marek Degórski

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa

 

Ocena zaawansowania prac planistycznych w gminach posiadających obszary objęte prawną ochrona przyrody


Celem artykułu jest ocena zaawansowania prac planistycznych w gminach posiadających obszary objęte prawną ochrona przyrody, a także próba odpowiedzi na pytanie, czy obszary prawnej ochrony przyrody mają wpływ na większą aktywność planistyczną w gminach wyrażoną, między innymi, poprzez liczbę planów miejscowych.  Przedstawione wyniki badań stanowią część szerszego opracowania, wykonanego na zlecenie Departamentu Ładu Przestrzennego, Ministerstwa Budownictwa (Śleszyński i inni, 2006).

W celu dokonania oceny zaawansowania prac planistycznych w gminach, dokonano podziału gmin na kilka grup. Stan prac planistycznych oceniono dla każdej z wydzielonych grup, głównie w aspekcie realizacji planów miejscowych. Przeanalizowano następujące grupy jednostek samorządowych szczebla podstawowego: (1)  gminy, w których znajduje się tereny związane z Europejską Siecią Ekologiczną Natura 2000, czyli obszary specjalnej ochrony ptaków i siedlisk przyrodniczych, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone w skali Europy; (2) gminy, w których powołane są parki narodowe i rezerwaty, jako najważniejsze składniki systemu ochrony prawnej; (3) gminy, w których istnieją obszary objęte prawną ochroną przyrody niezależnie od formy tej ochrony.

Przeprowadzona ocena ewentualnego wpływu prawnej ochrony przyrody na aktywność społeczną i inwestycyjną w podstawowych jednostkach samorządowych, wskazała na bardzo neutralną zależność pomiędzy badanymi zjawiskami. Nie znaleziono również zależności pomiędzy liczbą planów będących w trakcie realizacji w poszczególnych gminach a powierzchniowym udziałem w nich obszarów objętych ochroną prawną. Stwierdzono brak zainteresowania samorządów lokalnych rozwojem gmin z wykorzystaniem walorów przyrody i krajobrazu. Generalnie, liczba wykonywanych planów miejscowych w gminach z obszarami ochrony prawnej przyrody jest niska. Wartości średnie udziału powierzchni gmin posiadających obowiązujące i realizowane plany miejscowe w całkowitej powierzchni gmin także są niskie. We wszystkich badanych grupach gmin były one o 1-2% niższe od wartości średniej określonej dla wszystkich gmin w Polsce, które wynosi 18,2% (Śleszyński i inni, 2006).

___________________________________________________
  

Doc. dr hab. Tomasz Komornicki, Dr  Przemysław Śleszyński,

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa

 

Szanse i zagrożenia rozwoju społeczno-gospodarczego w świetle realizacji prac planistycznych w gminach


W artykule przedstawiono wyniki analiz przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Budownictwa dotyczące stanu zaawansowania prac planistycznych w gminach na koniec 2005 roku. Dane pochodziły z ogólnopolskiego badania GUS. W końcu 2005 roku w Polsce obowiązujące plany miejscowe posiadało 2105 gmin, w których obowiązywało 29,6 tys. planów, w tym 3,4 tys. (11,5%) opracowanych na podstawie ustawy z 2003 roku. Plany sporządzane obowiązkowo stanowiły 12,7%. Plany miejscowe zajmowały powierzchnię 61,7 tys. km2, w tym sporządzone na podstawie ustawy z 2003 roku - 16,3 tys. km2. Najwyższy odsetek powierzchni objętej obowiązującymi planami mają gminy miejskie (30,4%), następne w kolejności są miasta na prawach powiatu (21,2%), wiejskie (20,9%) i miejsko-wiejskie (16,5%). Analizy przedstawiono w szczegółowej dezagregacji przestrzennej.

W dalszej części przedstawiono pokrycie planami miejscowymi najważniejszych korytarzy transportowych. Spośród istniejących odcinków poziom pokrycia planami miejscowymi w większym stopniu sprzyja dyskontowaniu dobrej dostępności komunikacyjnej w ciągu trasy A-4 (Legnica-Wieliczka) niż A-2 (Nowy Tomyśl-Stryków). Jako tereny, których dalszemu rozwojowi (w zakresie inwestycji komunikacyjnych oraz ogólno-ekonomicznemu) zdecydowanie sprzyja obecna sytuacja planistyczna wymienić należy korytarze drogowe: A-4, S-8, S-17, S-12, S-19 i S-69.

Obecna sytuacja w zakresie zaawansowania prac planistycznych może stwarzać istotną barierę rozwojową na niektórych obszarach. Przyczyniają się do tego w pierwszej kolejności: brak planów miejscowych w niektórych jednostkach, niski stopień pokrycia planami w rejonach obecnej i potencjalnej działalności inwestycyjnej, rozdrobnienie powierzchni objętych planami miejscowymi oraz chaos planistyczny, wynikający z licznych decyzji o ustaleniu warunków zabudowy, podejmowanych wyłącznie w oparciu o mało precyzyjne studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zagrożenia i ograniczenia rozwojowe w oczywisty sposób kumulują się przede wszystkim na obszarach rozwijających się najdynamiczniej.

________________________________________________

Dr Marek Więckowski

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa

  

Zagrożenia i ograniczenia rozwojowe w gminach o funkcjach turystycznych  w świetle zaawansowania prac planistycznych


W przedstawionych wynikach badań poddano analizie 601 gmin, w których, w 2005 roku, liczba miejsc noclegowych na 1000 mieszkańców przekraczała 10. Ponadto wydzielono 14 obszarów (regionów) turystycznych, biorąc pod uwagę zwartość terytorialną, czynniki historyczne, obecne uwarunkowania rozwoju turystyki oraz regionalizację fizyczno-geograficzną Polski. Szczegółowej analizie zostało poddane pokrycie obowiązującymi i projektowanymi, planami miejscowymi w podziale na uchwalone na podstawie ustaw z lat 1994 i 2003. Umożliwiło to przebadanie związków pomiędzy historią i dynamiką ruchu turystycznego względem porządkowania sytuacji planistycznej w ostatniej dekadzie.

W gminach o funkcjach turystycznych pokrycie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego wyniosło przeciętnie 17,8% ogólnej powierzchni. Zdecydowana większość gmin turystycznych dysponuje planami, które w bardzo niewielkim stopniu pokrywają ich obszar. Na ogół poziom pokrycia nie przekracza kilku procent powierzchni ogólnej gminy. Blisko 70% gmin ma pokrycie poniżej 10% powierzchni.

Analiza wielkości pokrycia planami zagospodarowania przestrzennego na podstawie ustaw z lat 1994 i 2003 wskazuje, że jest ono większe w gminach, gdzie liczba planów była mniejsza. Szczególnie widoczne jest to na obszarach roztoczańskim, łęczyńsko-włodawskim, suwalskim (mała liczba planów, większe pokrycie) oraz w sytuacji odwrotnej na obszarach: kaszubsko-tucholskim, wielkopolskim i nadmorskim (większa liczba planów, mniejsze pokrycie). W drugim przypadku charakterystyczne jest, że większa szczegółowość planów połączona jest z większą aktywnością na tych obszarach, a plany obejmują mniejsze powierzchnie.

W sumie, gminy o funkcjach turystycznych są pokryte w niewystarczającym stopniu planami zagospodarowania przestrzennego. Gminy o najlepiej rozwiniętej funkcji turystycznej charakteryzują się najmniejszym procentem pokrycia terenu planami miejscowymi, co trzeba uznać za zjawisko zdecydowanie negatywne. Obecna sytuacja w zakresie zaawansowania prac planistycznych w gminach pełniących funkcje turystyczne może stwarzać istotną barierę rozwojową na niektórych obszarach, głównie z powodu: braku planów lub niskiego nimi pokrycia w wielu gminach oraz rozdrobnienia powierzchni i niespójności przestrzennej obszarów objętych planami miejscowymi. W wyniku tego mogą się pojawiać konflikty przestrzenne, związane z terenami sąsiednimi przeznaczonymi na inne cele (często niekorzystne dla rozwoju turystyki) lub brakiem tego przeznaczenia. Zagrożeniem jest także chaos planistyczny, wynikający z licznych decyzji o ustaleniu warunków zabudowy, podejmowanych wyłącznie w oparciu o mało precyzyjne studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

_________________________________________________

Dr Bożena Degórska

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Warszawa

  

Spontaniczny rozwój zabudowy mieszkaniowej na obszarze metropolitalnym Warszawy jako przykład istotnego problemu planowania przestrzennego


Badania prowadzono na obszarze metropolitalnym Warszawy. Obejmują one lata  2000-2004.  Jednostkami podstawowymi są gminy wiejskie, gminy miejskie, obszary wiejskie w gminach  miejsko-wiejskich oraz miasta w gminach miejsko-wiejskich (łącznie 127 obiektów, w tym 77 wiejskich). Analizę wykonano także dla 5 stref odległości od byłej gminy Warszawy-Centrum oraz dla 5 wydzielonych kategorii terenu (obszarów wiejskich, miast zlokalizowanych poza Warszawą,  Warszawy w granicach administracyjnych, byłej gminy Warszawy-Centrum, dzielnic otaczających Warszawę-Centrum).

Celem badań jest określenie zasięgu i zróżnicowania przestrzennego terenów zabudowanych o funkcji  mieszkaniowej, dynamiki ich powierzchni oraz skali zmian  udziału w strukturze użytkowania ziemi, a także wskazanie ekologicznych możliwości porządkowania przestrzeni. Analiza obejmuje następujące zagadnienia: ocenę wpływu odległości od Warszawy-Centrum na obecny rozkład przestrzenny terenów zurbanizowanych o funkcjach mieszkaniowych  oraz na zmiany w pierwszych latach XXI wieku,  wskazanie niepożądanych efektów zjawiska rozlewania się przestrzeni  zurbanizowanej dla człowieka i środowiska, wskazanie możliwości ekologicznego podejścia do porządkowania przestrzeni suburbialnej w procesie planowania przestrzennego, pozwalającego na wytworzenie przestrzeni zapewniającej dobrą jakość życia oraz stosunkowo dobre funkcjonowanie ekosystemów przyrodniczych w warunkach wysokiej antropopresji.

Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że oprócz terenu położonego we wschodniej części badanego obszaru oraz północnych i południowych obrzeży, gdzie występuje ubytek gruntów o funkcji mieszkaniowej, pozostałe tereny powinny być uznane za obszar pilnych działań planistycznych prowadzących do porządkowania struktury funkcjonalno-przestrzennej, z uwagi na żywiołowy rozwój zabudowy mieszkaniowej oraz innych zurbanizowanych form użytkowania terenu. Szczególna uwaga powinna być skierowana na tereny leżące w bliskiej odległości od Warszawy, tj. strefę oddaloną średnio do 15 km od Warszawy, w związku z największymi  zmianami udziału zabudowy mieszkaniowej w strukturze użytkowania ziemi, a także na obszary wyróżniające się wysokim przyrostem powierzchni zabudowy mieszkaniowej, z których pierwszy  stanowi  zwarty obszar leżący na południe, południowy-zachód i zachód od Warszawy, drugim jest pasmo północno-wschodnie o znacznie mniejszym zasięgu terytorialnym. Spośród 5 stref odległości od Warszawy-Centrum najwyższa dynamika powierzchni zabudowy mieszkaniowej wystąpiła w strefie oddalonej od 30 do 40 km od, a następnie kolejno w strefie II, I i IV, natomiast w strefie oddalonej powyżej 50 km stwierdzono względną stabilizację. Uwagę zwraca także duża dysproporcja pomiędzy rzeczywistym, przestrzennym zasięgiem terenów o wysokiej dynamice przyrostu powierzchni zabudowy mieszkaniowej (o ponad 100%), który na zachód od Warszawy sięga do granicy województwa mazowieckiego (tj. do około 65 km), na wschód do około 15 km z niewielką przerwą ciągłości. 

Wykazano umiarkowaną siłę związku pomiędzy odległością drogową od Warszawy-Centrum a udziałem terenów zabudowy mieszkaniowej zarówno dla całego obszaru badań, jak i terenów wiejskich, dla których uzyskano  większą siłę związku.   Współzależności dotyczące związku pomiędzy odległością a  dynamiką powierzchni i  skalą zmian udziału  terenów zabudowy mieszkaniowej w strukturze użytkowania gruntu, stwierdzono tylko dla zmian udziału na obszarach wiejskich, który jest dość słaby, aczkolwiek istotny statystycznie. Zatem analizowane zależności w większym stopniu odnoszą się do obszarów wiejskich.

Zaprezentowany na przykładzie obszaru metropolitalnego Warszawy proces rozprzestrzeniania zabudowy jest obecnie jednym z ważniejszych do rozwiązania problemów zagospodarowania przestrzennego, ponieważ dotyczy wszystkich większych miast i stref podmiejskich w Polsce.

Zahamowanie zjawiska żywiołowego rozprzestrzeniania zabudowy możliwe będzie pod warunkiem uznania spójnego układu terenów przyrodniczych za istotny element konstrukcji planu, równorzędny z siecią osadniczą i układem transportowym. Warunkiem powodzenia takiego przedsięwzięcia będzie jednak nadanie wymiaru ustawowego terytorialnie spójnym strukturom ekologicznym (np. lokalnym, regionalnym jak i krajowym układom przyrodniczym, a na obszarach metropolitalnych także zielonym pierścieniom), ustanowienie niezbędnych instrumentów zarządzania, określenie polityki, a także zrozumienia i współpracy samorządów, podmiotów rządowych, planistów przestrzennych, biznesu, organizacji pozarządowych oraz społeczeństwa w celu tworzenia spójnych struktur ekologicznych.

Spójny układ wyłączonych spod zabudowy terenów przyrodniczych, powinien być postrzegany jako czynnik stabilizujący strukturę przestrzenną Polski, w tym miast i regionów miejskich w długim okresie, a zarazem wpływający na podniesienie jakości życia i ekologicznej sprawności przestrzeni przyrodniczej, zwłaszcza na obszarach narażonych na negatywne skutki żywiołowej urbanizacji. Samą nazwę takiego układu można traktować jako sprawę drugorzędną.

Istniejące podejście do planowania zagospodarowania przestrzennego miast i miejskich obszarów funkcjonalnych, które ma charakter wybitnie inwestycyjny, nie stwarza obligatoryjnych podstaw do wdrażania zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju przestrzennego, pomimo że paradygmat zrównoważonego rozwoju kraju został wpisany do ustawy zasadniczej i wielu innych ustaw oraz niemal wszystkich opracowań planistycznych i strategii rozwoju. Braki w zakresie merytorycznie dopracowanych i skutecznych instrumentów planowania przestrzennego, dotyczące zwłaszcza kształtowania spójnych struktur przyrodniczych, sprzyjają niewłaściwym rozwiązaniom, prowadzącym do nieodwracalnej degradacji środowiska przyrodniczego i krajobrazu, w wyniku żywiołowej urbanizacji przestrzeni, a w dalszej perspektywie także możliwości obniżenia jakości życia, zwłaszcza na obszarach silnie zurbanizowanych.

_____________________________________________________

Dr Wojciech Irmiński,

Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

  

Co planista powinien wiedzieć o geologii ?


Nauki geologiczne w naszym kraju, a szczególnie geologia stosowana, podlegają w ostatnich latach istotnej ewolucji, która polega na zmniejszeniu roli badań podstawowych, takich jak, na przykład poszukiwanie i dokumentowanie złóż, zwiększeniu zaś udziału badań skierowanych na ochronę środowiska. Kierunek ten, zwany geologią środowiskową, zdobywa coraz szersze zastosowanie także w planowaniu przestrzennym.

W artykule omówiono szereg elementów geologii środowiskowej, z którymi powinny zapoznać się zespoły planistów i urbanistów. Wskazano na dorobek Państwowego Instytutu Geologicznego w pracach kartograficznych, geologii inżynierskiej i hydrogeologii, geologii złożowej i ochronie georóżnorodności, a także geochemii środowiska. Osobną uwagę poświęcono coraz bardziej ważnym w krajach Unii Europejskiej zagadnieniom badań i sanacji terenów poprzemysłowych.

Obecnie realizowane projekty unijne, jak np. MAGIC (INTERREG III B CADSES) mają na celu stworzenie poradnika dobrych praktyk administracyjnych w postępowaniu z terenami zdegradowanymi, których powtórne zagospodarowanie stwarza szereg trudności.

_____________________________________________________

Dr inż. arch. Jacek Sołtys

Wydział Architektury, Zakład Planowania Regionalnego i Zarządzania Przestrzenią, Politechnika Gdańska

  

Wybrane problemy planowania rozwoju zrównoważonego aglomeracji miejskich


W artykule wskazano główne negatywne oddziaływania miast na środowisko przyrodnicze oraz dodatkowe negatywne procesy specyficzne dla oddziaływania aglomeracji miejskich. Przytoczono na podstawie literatury zasady równoważenia struktur zurbanizowanych oraz warunki uznania struktury zurbanizowanej za charakteryzującą się ekologicznym ładem przestrzennym. Wysunięto hipotezy przyczyn niedostatecznej realizacji tych zasad i warunków. Zwrócono uwagę na trudności i problemy informacji i percepcji przy realizacji zasady partycypacji i partnerstwa w procesie planistycznym. Wskazano na typowe wspólne problemy wymagające całościowego rozwiązania w procesie planistycznym aglomeracji. Podkreślono problemy wynikające z wielopodmiotowości aglomeracji i aktualnego systemu planowania. Sformułowano postulat sporządzania planu strategicznego równoważenia rozwoju aglomeracji (obszaru metropolitalnego) równolegle z planem zagospodarowania przestrzennego. Wskazano najważniejsze postulaty metodyczne do planowania strategicznego i przestrzennego, które pozwalają łagodzić zasygnalizowane uprzednio problemy.

_____________________________________________________

Mgr Piotr Fogel, 

Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa

 

Zrównoważone planowanie przestrzenne w praktyce


Kryteria pojemności przestrzennej są jednym z narzędzi, które służą do wymiarowania i oceny jakości podejmowanych decyzji planistycznych. W toku sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy często chcą zamieniać przeznaczenie terenu, nie tylko lekceważąc warunki przyrodnicze ale także wbrew panującym tendencjom gospodarczym i demograficznym. Zestawienie wskaźników, które dotyczą wszystkich aspektów zarządzania przestrzenią i zderzenie ich z koncepcją zmian w zagospodarowaniu przestrzennym przynosi rezultaty w postaci ograniczenia tendencji w przeznaczaniu pod zabudowę nowych, często przyrodniczo cennych obszarów. Niestety nie wszystkie zaproponowane wskaźniki pojemności przestrzennej, mimo założenia, że mają być proste do obliczenia i łatwe do interpretacji, nie przechodzą pozytywnej weryfikacji w samorządach. Niektóre z nich, mimo dużej roli merytorycznej i dydaktycznej bywają trudne do obliczenia ze względu na dostępność i jakość danych. Dużą praktyczną rolę przy obliczaniu wskaźników pojemności przestrzennej odgrywają przestrzenne bazy danych GIS tworzone lub porządkowane przy okazji opracowania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

____________________________________________________

Dr Ewa Trzaskowska, mgr Katarzyna Sobczak

Katedra Kształtowania Krajobrazu KUL, Lublin


Zrównoważony rozwój miast - nowa utopia?


Kraje wysoko rozwinięte od kilku lat podejmują wysiłki mające na celu wdrażanie idei rozwoju zrównoważonego miast. Także Polska podpisując stosowne umowy zobowiązała się do wprowadzenia tych zasad. W tym celu odpowiednie zapisy znalazły się w Konstytucji i Ustawach. Idea zrównoważonego rozwoju stały się także przedmiotem badań i publikacji naukowców wielu specjalności m.in. przyrodników, urbanistów, ekonomistów, socjologów. Niestety podobnie jak stosowane potocznie słowa „ekologia, ekologiczny", stało się ono kolejnym modnym zagadnieniem, którym warto się zajmować choćby ze względu na możliwość otrzymania państwowych funduszy. Stąd też w chwili obecnej, mamy dość dobrze opracowane ogólne zasady, ale niestety w praktyce władze miast częściej deklarują realizację tych koncepcji niż podejmują działania z nią zgodne. Mimo deklarowanego holistycznego podejścia do problemu wciąż brakuje ujęć interdyscyplinarnych, wypracowanych dla poszczególnych miast.

To co pięknie wygląda na papierze, to utopia, bez odniesienia do rzeczywistości. Brakuje nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych. Podejmowane działania czynią bardziej wrażenie niż przywracają naturze to co zniszczone (za mało rewitalizacji, renaturalizacji, rehabilitacji terenów poprzemysłowych, technologii wykorzystujących odpady). Utopią jest również stworzenie miast przyjaznych dla mieszkańców, w których jednocześnie panowałaby równowaga ekologiczna a warunki rozwoju byłyby korzystne dla człowieka i przyrody.

Działalność władz lokalnych ma charakter krótkookresowy, związany z kalendarzem wyborczym, co powoduje zainteresowanie rozwiązywaniem problemów bieżących i przynoszących korzyści w krótkim czasie. Brakuje również nacisku ze strony mieszkańców, inwestorów itp. co związane jest z systemem wartości nastawionym na „mieć" a nie „być". Jednak zmiana takiego nastawienia jest niemal niemożliwa, gdyż model konsumpcji jest coraz mocniej stymulowany przez producentów i sprzedawców. W praktyce środowisko nadal jest degradowane i nie wystarczą tu idee rozwoju zrównoważonego, konieczna jest odnowa moralna, odbudowa tego co zniszczone i niedopuszczenie do dalszych zniszczeń.

____________________________________________________

dr Klaudia Giordano

Katedra Ochrony Środowiska KUL, Lublin

 

Metody wykorzystywane do zrównoważonego zagospodarowania terenu oraz wyceny gmin/miast - studium przypadku: Górki Czechowskie


Planowanie zrównoważonego rozwoju gminy opiera się przede wszystkim na prawidłowo  skonstruowanym miejscowym planie zagospodarowanie przestrzennego. Jego ostateczne zapisy powinny uwzględniać także wytyczne innych dokumentów, m.in. strategii rozwoju gminy, planu rozwoju lokalnego, programu ochrony środowiska oraz planu gospodarki odpadami. To, które z nich zostaną wybrane i w jaki sposób ze sobą skorelowane, zadecyduje o przyszłym rozwoju gminy.

Metody, które można wykorzystać w planowaniu dzielą się na dwie zasadnicze grupy: metody eksperckie i uspołecznione, które mogą być wsparte przez  analizę SWOT, ZOOP, metodę struktury logicznej oraz aktywnego planowania. W planowaniu przestrzennym pomocne są także metody ekonomicznej wyceny walorów i zasobów środowiska gminy, jak: metoda deklarowanych preferencji, metoda kosztów podróży, czy też metoda hedoniczna. Tak oszacowana wartość środowiska, a w szczególności jego pozamaterialnych funkcji, staje się użyteczna w podejmowaniu działań inwestycyjnych, planowaniu strategicznym, a także przestrzennym.

Do narzędzi, które także pomagają ocenić środowisko, a tym samym wybrać odpowiedni sposób ich ochrony, zapisany następnie w planie przestrzennego zagospodarowania można zaliczyć szereg wskaźników biologicznych, m.in. wskaźnik SBO (średniej biomasy osobniczej) na przykładzie gatunków biegaczowatych Carabidae, jak również wskaźnikowe grupy roślin i innych zwierząt związanych ze specyficznym terenem występowania i warunkami.

Artykuł scharakteryzuje pokrótce wymienione metody. Pokaże także jak metoda deklarowanych preferencji, wskaźnik SBO, ocena szaty roślinnej,  wytyczne planu zagospodarowania przestrzennego władz miasta Lublina oraz komercyjna koncepcja zagospodarowania przez prywatnego inwestora terenu Górek Czechowksich w Lublinie - pozwalają zaproponować wyważoną (zrównoważoną) ideę zagospodarowania tego bardzo cennego terenu pod względem przyrodniczym, który jest „zielonym płucem" dla aglomeracji lubelskiej.

______________________________________________________

Dr Jan Polski

Instytut Nauk o Ziemi, Zakład Geografii Ekonomicznej, UMCS, Lublin


Szanse i zagrożenia w systemie planowania przestrzennego w Polsce


Naczelnym kryterium racjonalności gospodarki przestrzennej jest ład w zagospodarowaniu terytorium kraju, regionów, miast i ich otoczenia, gmin wiejskich a także obszarów funkcjonalnych. Narzędziem umacniania ładu jest planowanie przestrzenne, przepisy prawa, poziom kultury gospodarczej społeczeństwa i wiele innych uwarunkowań. W tym referacie autor podejmuje próbę przeglądu cech obecnego planowania przestrzennego z punktu widzenia jego skuteczności  jako narzędzia poprawy ładu przestrzennego.

Wolny rynek i jego obiektywne prawa są konieczne jako gwarant rozwoju. Jednocześnie wolny rynek ze swojej natury pogarsza ład przestrzenny. Sprawiają to naturalne sprzeczności interesów prywatnych i ogólnospołecznych. Stąd też musi istnieć w miarę sprawny i skuteczny system planowania przestrzennego stale poprawiający ład przestrzenny we wszystkich jego aspektach, to znaczy: ekologicznym, społecznym, ekonomicznym, funkcjonalnym i estetycznym.

Ład jest potrzebny nie tylko środowisku przyrodniczemu i społecznemu, jest także potrzebny funkcjonowaniu i rozwojowi gospodarki. Innymi słowy, jest on czynnikiem wzrostu i ogólniej, rozwoju. Doskonalenie planowania przestrzennego jest zatem wielostronnie potrzebne. Ze względu na wielopodmiotowość planowania powinno być uznane i doskonalone jako system instytucjonalno-prawny, co istotnie pomogłoby jego skuteczności. Obecny układ instytucjonalno-prawny polityki i planowania przestrzennego a zatem i dokumentów przez nie tworzonych jest mało wewnętrznie spójny. Stąd też jest nieskuteczny. Utrzymuje więc zagrożenia ładu przestrzennego poprzez przewagę sił wolnorynkowych w przestrzeni, zwłaszcza w ruchu inwestycyjnym nad racjami ogólnospołecznymi.

Zagrożeniem dla ładu we wszystkich jego aspektach, w tym w aspekcie przyrodniczym i społecznym, jest przewaga sił przetargowych inwestora nad administracją samorządową w wyborze lokalizacji i sposobie zagospodarowania terenu. Źródłem tej przewagi jest powszechny „głód" kapitału.

Kolejnym zagrożeniem skuteczności planowania przestrzennego jest niezależność szczebli administracji publicznej prowadzącej politykę i planowanie przestrzenne. Polityka ma tylko znaczenie orientacyjne dla niższych szczebli. Reguły ładu przestrzennego określone w dokumentach polityki w skali kraju i regionów nie obligują szczebla lokalnego do ich pełnego respektowania w skali miast i gmin, co jest szczególnie groźne w obszarach metropolitalnych. Procesy żywiołowego rozlewania się miast nie są objęte żadnymi skutecznymi regułami planistycznymi. Tereny podmiejskie są w znacznym stopniu marnotrawione i dewastowane. Nie podlegają regułom ładu przestrzennego w jakimkolwiek jego aspekcie.

W polskiej polityce przestrzennej brakuje myśli przewodniej, która wyrażałaby się w wyraźnie określonym celu generalnym koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju i regionów. Z pewnością na taki cel nadaje się stara już idea policentrycznej umiarkowanej koncentracji osadnictwa i działalności gospodarczej. Jest zauważana w wielu dokumentach krajowych a także w europejskim systemie ESPON, jednakże nie ma z kolei w Polsce koncepcji jej przełożenia na cele (zadania) operacyjne.

Skuteczność kształtowania ładu przestrzennego jest wielostronnie zagrożona także na szczeblu lokalnym. Wprawdzie istnieje ustawowy obowiązek podporządkowania planów miejscowych lokalnej polityce przestrzennej lecz w praktyce często nie jest to przestrzegane. Administracja gminna często nie posiada aktualnych dokumentów studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ponadto w gminach często nie ma zrozumienia dla zasadności opracowania takich dokumentów. Następnym istotnym zagrożeniem jest dowolność wyboru obszarów opracowania planów miejscowych. Wybór oparty jest zwykle na zainteresowaniach inwestorów, kierujących się zwykle racjami rynkowymi.

Przeszkody w poprawie ładu przestrzennego tkwią także w niewłaściwym traktowaniu samej idei własności. O ile własność prywatna zdecydowanie powinna być traktowana jako nienaruszalna w sferze ładu społecznego, o tyle w sferze ładu przestrzennego należałoby oddzielać tytuły własności ziemi od położenia konkretnych działek stanowiących jej przedmiot. Można postawić tezę, że obecnie bariera własnościowa gruntów jest jedną z najpoważniejszych przeszkód w poprawie ładu przestrzennego.

Istnieje jeszcze wiele innych cech planowania przestrzennego znamionujących słabość i słabość systemu. Można przyjąć końcową, pesymistyczną tezę, że problemy ładu przestrzennego będą nabrzmiewały w Polsce do czasu pojawienia się nie tylko ograniczeń lecz barier przestrzennych rozwoju gospodarczego. Czas wzrostu świadomości znaczenia ładu dla kondycji środowiska przyrodniczego, dla środowiska życia człowieka i dla samej gospodarki może być zbyt wysoką ceną obciążającą przyszłość społeczeństwa. 

_____________________________________________________

Prof. dr hab. Joanna Kostecka, dr Łukasz Jurczyk,  mgr Grzegorz Pączka, Paweł Soczek


Zakład Przyrodniczych Podstaw Rolnictwa, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski


Wybrane aspekty funkcjonowania zalewu rzeszowskiego

Spośród wielu problemów ochrony środowiska, do najważniejszych należy zaliczyć pogarszający się, często na skutek nieprzemyślanej działalności człowieka, bilans wodny wielu obszarów. Jednym ze sposobów poprawy takiej sytuacji jest budowa zbiorników zaporowych. Spełniają one zwykle kilka funkcji użytkowych, nie należy jednak też zapominać o podkreśleniu ogromnie ważnej, ekologicznej funkcji takich akwenów.

Celem publikacji było zaprezentowanie wybranych aspektów obecnego funkcjonowania zalewu na rzece Wisłok w Rzeszowie.

Obserwacje wybranych cech stanu tego zbiornika, prowadzono od kilku lat nieregularnie, a w roku 2006, w cyklu rocznym. Kilkuletnie obserwacje dotyczyły głównie bioróżnorodności fauny synantropijnej oraz mizantropijnej i rozciągały się na cały obszar penetrowanego zalewu. W roku 2006, podjęto próbę określenia tempa i dynamiki zmian, jakim podlega zbiornik w cyklu rocznym, za pomocą takich parametrów jak przejrzystość wody i zmiany głębokości w wyznaczonych punktach oraz zmiany powierzchni wysp. Podjęto także próbę oceny wybranych aspektów świadomości ekologicznej rzeszowian. W badaniu ankietowym (100 losowo wybranych mieszkańców miasta) zadano pytanie o potrzebę ochrony przyrodniczych funkcji zalewu, poprzez powołanie na jego obszarze „użytku ekologicznego".

Rzeszów jest gospodarczym, kulturowym i naukowym centrum Podkarpacia. Należy co prawda do najciaśniejszych miast w Polsce, ale posiada stosunkowo dobrze zachowane „wewnętrzne areały zielone", połączone z systemem zewnętrznych wysp i korytarzy ekologicznych. Przestrzeń, którą obecnie zajmuje zalew na rzece Wisłok, ma znaczenie jako cenny i ograniczony zasób środowiska przyrodniczego. Godzenie procesu urbanizacji z trwałym zachowaniem zrównoważonych zasobów przestrzeni musi być głęboko przemyślane i przyjmować rozwiązania prowadzące w kierunku zrównoważonego rozwoju. W pogoni za funkcjami gospodarczymi nie możemy utracić, równie cennych funkcji społeczno-przyrodniczych, które tak łatwo obecnie jest związać ze zbiornikiem zaporowym na Wisłoku, jedną z najważniejszych enklaw przyrodniczych w obrębie miasta.

_____________________________________________________  

  

Prof. dr hab. Joanna Kostecka, dr Janusz Ryszard Mroczek, mgr Grzegorz Pączka,

Zakład Przyrodniczych Podstaw Rolnictwa, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski

  

Zieleń miejska jako element  zrównoważonego rozwoju miasta


Tereny zielone w mieście są na szczęście ciągle jeszcze nieodłącznym elementem jego krajobrazu i często jedynym łącznikiem zapracowanego człowieka ze światem przyrody, bez łączności z którą, niemożliwe jest ukształtowanie i przebieg prawidłowych funkcji szeroko pojętego zdrowia fizyczno-psychicznego Homo sapiens.

Ochrona zieleni miejskiej jest trudna, a dodatkowe niebezpieczeństwo dla tych obszarów stanowi traktowanie ich jako niewykorzystanych terenów budowlanych i inwestycyjnych.

Celem niniejszej pracy było zaprezentowanie wybranych aspektów roli miejskich terenów zielonych dla zrównoważonego rozwoju miasta. Na przykładzie Rzeszowa zbadano też stosunek jego mieszkańców do poszerzania infrastruktury kosztem powierzchni zielonych. Podjęto też próbę przemyślenia sposobów zapobiegania zagrożeniom dla zieleni miejskiej.

W opracowaniu posłużono się materiałami Urzędu Miejskiego w Rzeszowie, literaturą przedmiotu oraz obserwacjami prowadzonymi na terenie miasta przez ostatnie pięć lat. Badania stosunku mieszkańców Rzeszowa do poszerzania jego infrastruktury kosztem powierzchni zielonych, dokonano przy zastosowaniu ankiety.

Wydaje się, że na tle prezentowanych problemów oraz odczuwania roli terenów zielonych dla człowieka i oferty zaangażowania w ich ochronę przed zagrożeniem ze strony inwestorów, mieszkańcy Rzeszowa, nie wypadają najgorzej. Należy jednak podkreślić konieczność podejmowania dalszych działań edukacyjnych na rzecz uwrażliwiania przeciętnego mieszkańca (szczególnie mieszkańca blokowisk), na problematykę zrównoważonego funkcjonowania miasta. Powinno to zaprocentować jeszcze większym zaangażowaniem w losy bioróżnorodności w jego obrębie i aktywnym uczestnictwem w ciągłych poszukiwaniach zrównoważonych rozwiązań bieżących problemów.

____________________________________________________

Dr Mirosława Witkowska-Dąbrowska

Katedra Ekonomiki Nieruchomości, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn


Wyodrębnianie obszarów cennych ekologicznie


Istotą planowania jest optymalne wykorzystanie naturalnych i nabytych cech poszczególnych terenów w celu zaspokojenia bieżących i przyszłych potrzeb społeczeństwa, zatem ważnym wydaje się jak najdokładniejsze scharakteryzowanie obszarów pod kątem ich przydatności jak i konieczności ochrony i zachowania w stanie jak najmniej zmienionym. Wyodrębnienie takich obszarów uzależnić można od trzech parametrów: mocy ekologicznej, stanu środowiska, stopnia zachowania naturalnych elementów środowiska. Moc ekologiczna zależy od formy użytkowania uzależnionej od rodzaju użytku gruntowego i mierzonej procentowym udziałem poszczególnych użytków gruntowych. Stan środowiska określa się charakteryzując zanieczyszczenie środowiska i stopień zdegradowania poszczególnych jego elementów: powietrze, wody, gleby, promieniowanie, hałas. Natomiast stopień zachowania naturalnych elementów środowiska mierzy się ilością bądź wielkością elementów środowiska prawnie chronionych. Zaproponowana metoda wyznaczania obszarów cennych ekologicznie jest uniwersalna może być, bowiem stosowana do oceny nieruchomości, wsi, gmin, powiatów, czy innych wydzielonych obszarów.

______________________________________________________

Mgr Ewa Magdalena Jastrzębska

Katedra Ekonomii Środowiska i Zasobów Naturalnych, SGH

 

Wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce


Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60WE (RDW) jest podstawowym aktem prawnym UE, ustanawiającym ramy wspólnotowego działania w zakresie gospodarki wodnej.

Ma ona zasadnicze znaczenie nie tylko dlatego, że dotyczy zasobu o fundamentalnym znaczeniu dla życia, lecz również dlatego, że realizując koncepcję sustainable development, widzi i stara się równoważyć potrzeby wszystkich interesariuszy: społeczeństwa, gospodarki oraz środowiska przyrodniczego.

Strategiczny cel RDW - osiągnięcie dobrego stanu wód we wszystkich państwach członkowskich UE do 2015 r. - nie jest łatwy do zrealizowania. Trudność wynika z faktu, że wiele aspektów gospodarowania zasobami wodnymi wciąż nie jest dostatecznie rozpoznanych, że niepewna jest prognoza uwarunkowań społeczno-gospodarczych określających przyszłe potrzeby i zadania, a wiele zapisów RDW nie było właściwie i na czas wdrożonych.

W tych warunkach kluczowe znaczenie ma zatem właściwa organizacja procesu planowania - procesu pozwalającego na stałe rozszerzanie bazy informacyjnej i weryfikację wcześniejszych decyzji oraz ustaleń czynionych w oparciu o niepełne jeszcze informacje.

W latach 2004-2006 Polska była zobowiązana do ukończenia 4 z 11 etapów wdrażania RDW, w ramach których należało:

1. Dokonać transpozycji zapisów RDW do prawodawstwa polskiego.

2. Dokonać identyfikacji poszczególnych obszarów dorzeczy oraz wyznaczyć administrację gospodarki wodnej do zarządzania poszczególnymi regionami wodnymi.

3. Opracować analizy obejmujące charakterystyki: geograficzne, geologiczne, hydrograficzne, demograficzne, wykorzystania powierzchni ziemi oraz wpływu działalności człowieka na stan wód, jak też analizę ekonomiczną użytkowania wód oraz rejestr obszarów chronionych.

4. Przygotować harmonogram i program prac związanych z tworzeniem planów gospodarowania wodami w dorzeczach oraz udostępnić te dokumenty do konsultacji społecznych przez minimum 6 miesięcy.

5. Usprawnić program monitoringu stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz obszarów chronionych.

Celem opracowania jest analiza i ocena procesu wdrażania RDW w Polsce.

___________________________________________________

Dr Sławomira Hajduk

Katedra Zarządzania Produkcją, Wydział Zarządzania, Politechnika Białostocka


Miejsce planowania subregionalnego w systemie planowania przestrzennego


Planowanie subregionalne obejmuje planowanie powiatowe oraz planowanie metropolitarne. Planowanie powiatowe prowadzone jest przez organy powiatu, a metropolitarne stanowi część planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

Powiat w przeciwieństwie do gminy i województwa odgrywa mniejszą rolę w systemie planowania przestrzennego. Stosowanie do regulacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, organy powiatu mogą prowadzić jedynie niewiążące analizy i studia planistyczne. Wspomniana ustawa nie określa sposobu sporządzania tych dokumentów. Powiat nie jest odrębnym ogniwem systemu planowania przestrzennego.

Najważniejsze kompetencje organów powiatu w zakresie planowania przestrzennego to:

- opiniowanie rozwiązań przyjętych w projekcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy przez starostę powiatowego,

- uzgadnianie projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie zadań rządowych i samorządowych służących realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym i regionalnym przez zarząd powiatu,

- opiniowanie projektu planu zagospodarowania przestrzennego województwa przez zarząd powiatu,

- uzgadnianie projektu decyzji o warunkach zabudowy w zakresie zadań samorządowych i rządowych dotyczących inwestycji celu publicznego przez zarząd powiatu.

Zadania wójtów, burmistrzów albo prezydentów miasta w zakresie planowania subregionalnego to:

- wydawanie decyzji w sprawach ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu powiatowym,

- prowadzenie rejestru wydanych decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu powiatowym wójt, burmistrz albo prezydent miasta.

Przy starostach powiatów mogą być powoływane powiatowe komisje urbanistyczno-architektoniczne jako organy doradcze starostów powiatów oraz, na podstawie stosownych porozumień, wójtów, burmistrzów gmin albo prezydentów miast wchodzących w skład tych powiatów, które nie powołały gminnych komisji lub nie powierzyły funkcji pełnienia organu doradczego komisji powołanej w innej gminie.

W celach planistycznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne, które nie mogą naruszać władztwa planistycznego gmin. W związku z tym faktem nie mogą być tworzone w celu uchwalenia wspólnych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a jedynie opracowania pozbawionych mocy obowiązującej wspólnych studiów planistycznych.

W systemie planowania przestrzennego nie ma w zasadzie miejsca na planowanie powiatowe, a jeśli się już pojawia, to z reguły ma charakter subsydiarny w stosunku do któregoś z trzech głównych ogniw planowania przestrzennego (krajowego, regionalnego, lokalnego). Organy powiatu mogą prowadzić jedynie analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego na swoim obszarze, i to w granicach swojej właściwości rzeczowej. Analizy te i studia nie mają charakteru sformalizowanych aktów planowania przestrzennego, o określonym miejscu w systemie aktów planowania. Tym bardziej nie są aktami prawa powszechnie obowiązującego. Nie mogą być traktowane nawet w kategoriach aktów kierownictwa wewnętrznego. Ich rola sprowadza się do funkcji informacyjnych i interpretujących ustalenia aktów planistycznych regionalnych i krajowych w odniesieniu do obszaru powiatu. Dokumentami planowania specjalistycznego są programy subregionalne sporządzane dla obszaru części województwa. Nie mają charakteru aktów prawnych powszechnie obowiązujących. W stosunkach wewnętrznych administracji publicznej wiążą dopiero po przeniesieniu ich ustaleń do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Te dokumenty planistyczne służą realizacji na terenie województwa samorządowych inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie określa sposobu sporządzania tych dokumentów. Mogą one być realizowane dopiero po przeniesieniu ich do planu zagospodarowania przestrzennego województwa i nie mogą być z nim sprzeczne.

                Planowanie subregionalne obejmuje również planowanie metropolitarne, realizowane na obszarach metropolitarnych, ustalonych w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Dla obszaru metropolitarnego uchwala się plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitarnego, stanowiącego część planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

_____________________________________________________
  

Mgr Anna Fogel

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi -Północ

 

Ochrona przyrody w planowaniu przestrzennym a prawo własności


Celem artykułu jest pokazanie problemu wynikającego z konieczności wyważenia interesu publicznego i interesu prywatnego w odniesieniu do ochrony przyrody w planowaniu przestrzennym. Dotyczy to zarówno decyzji podejmowanych przez gminy w ramach tzw. władztwa planistycznego, jak i aktów organów administracji państwowej. Po odrzuceniu - w związku z uchwaleniem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 - prymatu interesu publicznego daje się zaobserwować nieuprawnione interpretowanie jej zapisów w sposób de facto uniemożliwiający należyte zapewnienie interesu publicznego w odniesieniu do ochrony przyrody, co po pierwsze nosi znamiona pozaprawnego wartościowania niektórych celów publicznych, a po drugie pozostaje w sprzeczności z ukształtowaną od wielu lat w prawie cywilnym koncepcją istoty prawa własności. Wypracowanie stabilnych instytucji prawnych stanie się jednym z głównych zadań przedstawicieli władzy ustawodawczej a także doktryny i judykatury.

____________________________________________________

Dr Agnieszka Baran,

Politechnika Białostocka

  

Procedury środowiskowe w systemie  planowania przestrzennego


Planowanie przestrzenne jest prawnym instrumentem wprowadzania ładu przestrzennego i jego integracji z ładem ekologicznym, gospodarczym i społecznym. Koordynacja polityki przestrzennej i ekologicznej wymaga współgrania opracowań planistycznych gminy z dokumentami z zakresu ochrony środowiska sporządzanymi na poszczególnych szczeblach struktury administracyjnej. Zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska stanowią podstawę do sporządzania i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.  Istotne znaczenie w zakresie proekologicznych funkcji instrumentów planistycznych odgrywają m.in. procedury ocen oddziaływania na środowisko, postępowanie w zakresie uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, jak również procedury wynikające z innych ustaw takich jak ochrona gruntów rolnych i leśnych czy ochrona przyrody.


__________________________________________________

Dr Małgorzata Kruszewska-Gagoś,

Katedra Nauki Administracji KUL, Lublin

  

Prawno-administracyjne aspekty określenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu


W procesie planistycznym priorytetową rolę pełni miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Natomiast określenie sposobów zagospodarowania terenu i warunków zabudowy w drodze decyzji administracyjnej następuje wówczas, gdy na danym terenie nie obowiązuje plan miejscowy. Na gruncie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. pod pojęciem decyzji o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu należy rozumieć dwie decyzje, w zależności od tego czy planowana inwestycja traktowana być może jako tzw. inwestycja celu publicznego, czy też nie. Inwestycją celu publicznego jest inwestycja związana z realizacją celów określonych
w art. 6 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Lista celów publicznych określonych w art. 6 ustawy stanowi katalog zamknięty, czyli nie może zostać poszerzona drogą wykładni. Lokalizację inwestycji celu publicznego ustala się w drodze decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego, natomiast sposób zagospodarowania terenu zabudowy dla innych inwestycji ustala się w drodze decyzji o warunkach zabudowy.

                Decyzja o ustaleniu lokalizacji celu publicznego dotyczyć będzie zawsze inwestycji służących ogólnie pojętemu interesowi publicznemu niezależnie od statusu prawnego inwestora. Wydanie pozytywnej decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego dotyczącej konkretnego obszaru zależy przede wszystkim od charakteru przewidywanej inwestycji, a także stanu prawnego terenu mającego być miejscem lokalizacji tej inwestycji.

Ustawodawca ustanowił pewne reguły mające sprzyjać zachowaniu ładu przestrzennego, a zwłaszcza ograniczać nadmierne rozproszenie zabudowy. Rygorystyczne podejście ustawodawcy dotyczące zmian w zagospodarowaniu terenu bezplanowego dotyczy  zwłaszcza wydania decyzji o warunkach zabudowy  i wyraża się w uzależnieniu wydania tej decyzji od łącznego spełnienia pewnych istotnych warunków. Analiza przesłanek koniecznych do wydania decyzji o warunkach zabudowy będzie przedmiotem niniejszego referatu.

_____________________________________________________
                              

Dr Piotr Otawski

Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

  

Obszary ochrony przyrody a system planowania przestrzennego w Polsce


Skuteczna ochrona przyrody wymaga zapewnienia przestrzeni spełniającej określone warunki jakościowe, ale również ilościowe. W ostatnich dekadach dokonała się istotna zmiana w podejściu do ochrony przyrody, która w warstwie pojęciowej wyraża się w przejściu od tzw. ochrony konserwatorskiej do ochrony bioróżnorodności. Niemniej jednak błędne jest zapatrywanie, iż taka zmiana pozwoli na ochronę przyrody bez konieczności zabezpieczenie pewnej części terytorium państwa na cele związane z ochroną przyrody, w tym poprzez powiązanie jego wybranych fragmentów z odpowiednio skonstruowanym reżimem prawnym. Dla przykładu można wymienić tworzoną na terenie Unii Europejskiej sieć Natura 2000. Stawiana jest ona, jako jeden ze wzorców nowego nurtu w ochronie przyrody, a obejmuje średnio po kilkanaście procent powierzchni krajów członkowskich Unii. Ze względu na zapotrzebowanie na przestrzeń, związane z ochroną przyrody, rodzą się pytania o przydatność dostępnych instrumentów planowania i zagospodarowania przestrzennego do zabezpieczenia przestrzeni na te cele oraz w zakresie koordynacji z innymi potrzebami i zamierzeniami. Analiza uregulowań polskiego prawa w tym przedmiocie wykazuje na daleko idące niedopasowanie istniejących instrumentów planowania przestrzennego do realizacji tego typu zadań. Instrumenty o ponadgminnym zasięgu nie posiadają ani rozwiązań umożliwiających skuteczną koordynację przeznaczania terenu na cele ochrony przyrody ze względu na inne potrzeby społeczne, ani możliwości skutecznego zagwarantowania przeznaczenia danych wycinków przestrzeni na potrzeby ochrony przyrody. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, ze względu na nadal nikły stopień pokrycia nimi powierzchni kraju oraz ich specyfikę związaną ze skoncentrowaniem na rozwiązaniach dla terenów zabudowanych, również nie stanowią skutecznego instrumentu. Taki stan rzeczy w powiązaniu ze zwiększeniem zakresu, w jakim organy samorządu terytorialnego oraz właściciele nieruchomości mogą wpływać na nadawanie statusu ochronnego poszczególnym fragmentom przestrzeni, powoduje, iż Polska oceniana jest jednoznacznie negatywnie w zakresie ochrony bioróżnorodności, co znajduje potwierdzenie w ocenach międzynarodowych rankingów oraz grożącym nam postępowaniu przez Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości.

____________________________________________________
  

Mgr inż. Zdzisław Szkiruć,

 Wigierski Park Narodowy   

 

Planowanie przestrzenne w Wigierskim Parku Narodowym


Jedynym dobrem, którego zasoby znamy  i którego nie przybędzie jest przestrzeń.  Gospodarowanie przestrzenią jest zadaniem złożonym i realizowanym w oparciu o zasady planowania przestrzennego. W parkach narodowych gospodarowanie przestrzenią odbywa się w powiązaniu z ustawą o ochronie przyrody. Rząd polski   jako uczestnik różnych konwencji  związanych z gospodarowaniem środowiskiem przyjęła na siebie zobowiązania gospodarowania zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego zapisanego również w naszej konstytucji. W artykule  opisane są konkretne postępowania administracyjne  i stanowiska różnych uczestników tych postępowań. W efekcie opisanych procedur widać że postępuje coraz większa przepaść pomiędzy deklarowaną ochroną krajobrazu a jej realizacją na szczeblach administracji która ma tak  naprawdę władzę w tym zakresie . Malejąca skuteczność ochrony krajobrazu, liberalizowanie prawa gospodarowania przestrzenią prowadzi do utraty najcenniejszych zasobów przyrodniczych tzn. otwartej przestrzeni z jej bogata różnorodnością biologiczną We wnioskach  z artykułu zawarte są propozycje modyfikacji praw które mogą zabezpieczyć obszary  tzw. ochrony krajobrazowej w parkach narodowych przed dalszą  deprecjacją 

_______________________________________________________

Prof. dr hab. Beata Raszka, Dr hab. Krzysztof Kasprzak

Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu


Analiza zmian użytkowania otuliny Wielkopolskiego Parku Narodowego w granicach gminy Mosina w latach 2002-2006


W artykule przedstawiono zmiany użytkowania otuliny Wielkopolskiego Parku Narodowego w granicach gminy Mosina w latach 2002-2006 na tle zmian wcześniejszych. Wskazano, że rozwój planowania przestrzennego i uchwalenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nastąpił z chwilą wzrostu popytu na działki budowlane i zbiegł się z ustaniem ważności Planu Ochrony WPN. Niepokojące jest wyznaczanie terenów pod zabudowę przylegających do granicy lasów Parku. Mimo że planowaniem objęto teren „dzikiej" zabudowy rekreacyjnej nad Jez. Dymaczewskim, to jednak nie rozwiązano problemu pełnej likwidacji tej zabudowy i rekultywacji terenu.

___________________________________________________

Dr Zdzisław Cichocki, Instytut Ochrony Środowiska oddział we Wrocławiu

Dr Ewa Gacka-Grzesikiewicz, Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie

  

Zasady zagospodarowania dolin rzecznych na terenach zurbanizowanych w aspekcie ochrony funkcji ekologicznych


                Urbanizacja dolin rzecznych ma wielowiekową historię. Należy do tych procesów cywilizacyjnych, które odegrały największą rolę w przekształceniu  i degradacji walorów  przyrodniczych, na które składają się liczne odnogi, starorzecza, rozlewiska i mokradła. Korzyści gospodarcze jakie wynikały z położenia nadrzecznego miast przewyższały często niedogodności wynikające ze szczególnych cech fizjograficznych dolin rzecznych.

                Odcinki koryt rzecznych są często włączone w intensywnie zabudowaną przestrzeń urbanistyczną obszarów centralnych, również często spotykanym przypadkiem - znacznie korzystniejszym ekologicznie - jest zurbanizowanie tylko jednego brzegu rzeki. Innym rodzajem układu osadniczego w dolinie rzecznej jest taki, w którym przestrzeń zurbanizowana silnie rozdzielona jest na dwie funkcjonalne części szeroką doliną o wysokim stopniu naturalności. Przestrzeń doliny stwarza jednak istotne problemy urbanistyczne w zintegrowaniu takiego układu miejskiego.

                Analiza wzajemnych relacji układów przyrodniczych dolin rzecznych oraz układów urbanistycznych wybranych miast wskazuje na istotny wpływ uwarunkowań fizjograficznych na ich rozwój przestrzenny. Warunki fizjograficzne dolin rzecznych stanowią więc istotny próg rozwoju przestrzennego miast, którego pokonanie wymaga ogromnych nakładów i przedsięwzięć technicznych na dużą skalę, w związku z tym trudne warunki sprzyjają zachowaniu ciągłości i funkcji korytarza ekologicznego.

                W układach przestrzennych miast położonych nad rzekami, wyróżnić można trzy główne typy urbanizacji rzeki i jej doliny:

- pełna, obustronna intensywna zabudowa doliny, gdzie występuje bezpośrednie sąsiedztwo zainwestowania miejskiego,

- jednostronna intensywna zabudowa doliny rzecznej z bezpośrednim sąsiedztwem zainwestowania miejskiego bądź z zachowaniem wąskiego pasa niezabudowanego wzdłuż nabrzeża rzeki,

- zabudowa miejska położona po obu stronach doliny rzecznej, jednakże wzdłuż koryta rzecznego zachowane zostały szersze pasy terenów niezagospodarowanych - „półnaturalnych"  lub z ekstensywnym zagospodarowaniem, głównie rekreacyjnym.

                W zależności od charakteru urbanizacji doliny rzecznej można wskazać różne sposoby pożądanych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych:        

•·         Utrzymanie zachowanych walorów przyrodniczych doliny rzecznej z wprowadzeniem tylko takich form zagospodarowania, które nie zakłócają funkcji korytarza ekologicznego,

•·         Renaturyzacja zdegradowanych walorów przyrodniczych doliny, w szczególności skanalizowanego lub uregulowanego koryta rzecznego,

•·         Uatrakcyjnienie zagospodarowania silnie zurbanizowanych nabrzeży rzecznych,

•·         Stworzenie odpowiedniego obejścia przerwanego w wyniku urbanizacji  korytarza ekologicznego, z wykorzystaniem innych elementów sieci hydrograficznej.

____________________________________________________

Dr Sebastian Bernat

Zakład Ochrony Środowiska, Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

 

Programy rewitalizacji dolin rzecznych w miastach województwa lubelskiego


Celem pracy jest przedstawienie procesu rewitalizacji dolin rzecznych na przykładzie miast województwa lubelskiego. Zwrócono uwagę na zapisy o rewitalizacji dolin rzecznych w dokumentach strategicznych, zwłaszcza lokalnych programach rewitalizacji oraz scharakteryzowano propozycje działań w projektach rewitalizacji. Na zakończenie wskazano problemy jakie napotyka na swojej drodze wdrażanie działań rewitalizacyjnych w dolinach rzecznych miast.

W większości miast województwa lubelskiego rewitalizacja dolin rzecznych nie jest traktowana priorytetowo. W Lokalnych Programach Rewitalizacji nie zamieszczono projektów odnoszących się do dolin rzecznych, bądź wskazano jedynie podstawowe wytyczne zagospodarowania przestrzeni miejskiej w obrębie dolin rzecznych - kształtowanie nowych przestrzeni publicznych, zagospodarowanie rekreacyjne. W projektach rewitalizacji rzadko wskazuje się konieczność włączenia dolin rzecznych w system przyrodniczy miasta a jeszcze rzadziej uwzględnia się ciągłość układu pasmowego doliny z systemem wymiany energii i materii. Rewitalizacja przestrzeni miejskich w obrębie dolin rzecznych (obszarów nadrzecznych, przestrzeni nadwodnych) to nie to samo co rewitalizacja dolin rzecznych. Konieczne jest zachowanie integralności doliny w kierunku podłużnym i poprzecznym.

Wdrażanie działań rewitalizacyjnych napotyka szereg trudności. Działania rewitalizacyjne uwzględniające aspekty przyrodnicze mogą pozostawać w konflikcie z potrzebami bezpieczeństwa mieszkańców. Konieczne jest sporządzenie planów miejscowych, uregulowanie stosunków własnościowych, pozyskanie inwestorów, przeprowadzenie dyskusji publicznej i uzyskanie społecznego przyzwolenia, dlatego realizacja projektów wymaga czasu. Warto wykorzystać doświadczenia innych miast, zwłaszcza miast europejskich, które zrewitalizowały obszary nadrzeczne przed kilkunastu a nawet kilkudziesięciu laty. Trudno jednak znaleźć wzór rewitalizacji ponieważ każde miasto jest inne, posiada lokalne uwarunkowania, stąd należy szukać indywidualnych rozwiązań. Niezbędna do jej powodzenia jest współpraca administracji, specjalistów z różnych dziedzin (w tym planistów, urbanistów, architektów krajobrazu, ekologów, geografów, socjologów), zarządców gruntów i obiektów zlokalizowanych w dolinach oraz włączenie w proces społeczności lokalnej, zarówno w fazie projektowania, jak i realizacji procesu. Działania rewitalizacyjne powinny być poprzedzone wnikliwymi studiami krajobrazowymi (w tym waloryzacją), oceną oddziaływania konkretnych projektów na krajobraz oraz funkcjonowanie miasta. Rewitalizacja dolin rzecznych w miastach jest wyzwaniem współczesnych czasów.

 





[1] Przedstawiony referat jest treścią zaczerpniętą z pracy doktorskiej pt. Autostrada A-2 narzędziem sanacji krajobrazu i ochrony tożsamości kulturowej regionu wielkopolskiego, opracowanej w roku 2005 w Samodzielnej Pracowni Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych SGGW, pod kierunkiem prof. dr hab. Jana Szyszko.