Dekret Gracjana ze zbiorów BU KUL Causa XXIII

  Discordantium Canonum Concordia, zwany potocznie Dekretem Gracjana, jest pierwszym zaakceptowanym przez Kościół zbiorem prawa kanonicznego. Tekst powstał w Bolonii około 1150 r. Autorstwo przypisywane jest mnichowi z zakonu Kamedułów o imieniu Gracjan.

  Egzemplarz przechowywany w BU KUL powstał w drugiej połowie XIII wieku, w środowisku paryskim. Ozdobiony został 38 miniaturami figuralnymi, które ilustrują tzw. causae, fikcyjne sytuacje wymyślone przez autora, będące podstawą do prawniczych analiz. Poniżej - miniatura Causa XXIII.

Tłumaczenie:
Pewien biskup z ludem sobie powierzonym popadł w herezję i zaczął siłą sąsiedniej diecezji katolików do herezji przez groźby i męki przymuszać. Gdy odkrył to Papież, rozkazał by katoliccy biskupi okolicznych diecezji, którzy otrzymali od cesarza świecką jurysdykcję (tzn. byli jego lennikami), bronić katolików przed heretykami i możliwymi środkami im [heretykom] do wiary prawdziwej umożliwili powrót. Biskupi, otrzymawszy te pełnomocnictwa, zwołali żołnierzy i zaczęli walczy przeciw przeciw heretykom otwarcie jak i z zasadzki. W końcu niektórzy z heretyków zostali zabici lub pozbawieni prywatnej lub kościelnej własności, lub zostali uwięzieni. Zostali oni siłą przywróceni do jedności z wiarą katolicką.

Jedna ze stronic rękopisu dzieła Discordantium Canonum Concordia (tzw. Dekret Gracjana), koniec XIII w. Ze zbiorów BU KUL

Quidam episcopi cum plebe sibi conmissa in heresim lapsi sunt; circumadiacentes catholicos minis et cruciatibus ad heresim conpellere ceperunt, quo conperto Apostolicus catholicis episcopis circumadiacentium regionum, qui ab imperatore civilem iurisdictionem acceperant, inperauit, ut catholicos ab hereticis defenderent, et quibus modis possent eos ad fidei ueritatem redire conpellerent. Episcopi, hec mandata Apostolica accipientes, convocatis militibus aperte et per insidias contra hereticos pugnare ceperunt. Tandem nonnullis eorum neci traditis, aliis rebus suis uel ecclesiasticis expoliatis, aliis carcere et ergastulo reclusis, ad unitatem catholicae fidei coacti redierunt.

Komentarz:
  Zagadnienia wojny, zwłaszcza tzw. wojny sprawiedliwej lub toczonej w obronie wiary nurtowały wielu teoretyków i praktyków myśli prawnej i politycznej wieków średnich. Causa XXIII - będąca oddzielnym traktatem o wojnie - rozstrzyga ten problem głównie w oparciu o słowa Chrystusa skierowane podczas pojmania w ogrodzie oliwnym do Piotra: "Schowaj miecz do pochwy, kto mieczem wojuje, od miecza ginie" (Mat. 26, 52), uznając jednak prawo do obrony. Ilustrują to dwie sceny na miniaturze: po lewej papież błogosławiący dwóch klęczących biskupów udziela im pełnomocnictw wspominanych w tekście. W scenie po prawej biskupi na koniach, z mieczami w dłoniach atakują grupę cywilów, w której można się domyślać owych heretyków. Znamy historyczny przykład takiej wyprawy rozpoczętej w 1208 roku, kiedy to zorganizowana została krucjata przeciw Albigensom w Prowansji. Do tej miniatury jej autor dołączył ironiczny (a nawet wręcz złośliwy) komentarz, jakim jest umieszczony na zewnątrz bordiury wizerunek małpy, trzymającej berdysz.

Arkadiusz Adamczuk