Kartografia - nauka o mapach

Barbara Winiarczyk: zbiory kartograficzne w BU KUL

Ze zbiorów kartograficznych BU KUL - ilustracje

Kazimierz Kozica: Historia kartografii

O Autorze szkicu

Imago cartographiae...

Kazimierz Kozica urodził się w roku 1965. W roku 1990 ukończył studia geograficzne we Wrocławiu pracą magisterską na temat Rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia województwa wrocławskiego 1:200 000 [2 mapy] napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Władysława Pawlaka. Pracę doktorską napisał u tego samego profesora - Występowanie stawów milickich i zmiany ich linii brzegowej na dawnych i współczesnych mapach wielkoskalowych, (Uniwersytet Wrocławski, Zakład Kartografii, Wrocław 1998).

  Kazimierz Kozica w latach 1989 – 1999 pracował w Zakładzie Kartografii Instytutu Geograficznego Uniwersytetu  Wrocławskiego. Od roku 1999 współpracuje ze znanym w świecie zbieraczem map (a przede wszystkim poloników), dr Tomaszem Niewodniczańskim. Jest autorem wielu publikacji z zakresu historii kartografii, w tym współautorem katalogów wystaw historyczno-kartograficznych z kolekcji Tomasza Niewodniczańskiego (Imago Poloniae – 2002 - 2003, Imago Lithuaniae – 2002 - 2003 i Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum – 2004 - 2005)

   Imago Poloniae - łaciński tytuł wystawy w języku polskim ma kilka znaczeń; to "Obraz Polski", ale też jej "wyobrażenie". Nie przypadkiem dr Tomasz Niewodniczański, właściciel zbiorów, zaproponował łaciński tytuł. Wybrał język, którym przez stulecia posługiwali się wykształceni Europejczycy, który był wspólny dla europejskich dworów, uniwersytetów i klasztorów; sam mówi o tym, o wystawie i swoich zbiorach na łamach pisma 'Pro Memoria' (nr 1 [1], grudzień 2002). Wystawę najpierw prezentowano od kwietnia do czerwca 2002 roku w Bibliotece Państwowej w Berlinie, potem - od połowy listopada do końca 2002 roku - w salach Zamku Królewskiego w Warszawie (wystawy czasowe > archiwum), następnie zimą 2003 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie oraz wiosną tego roku w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, a także po raz ostatni wiosną 2004 roku w Heskim Muzeum Krajowym w Darmstadt: wszędzie cieszyła się wielkim powodzeniem. Składało się na nią około dwa tysiące eksponatów ukazujących historię Polski utrwaloną w dokumentach, listach, mapach i widokach. Eksponaty pokazywane na wystawie to zaledwie niewielka część ogromnej kolekcji dr Tomasza Niewodniczańskiego, zgromadzonej w Bitburgu i liczącej ponad 10 tysięcy obiektów takich jak mapy, dokumenty królewskie i listy związane z historią Polski, zbiory literackie i bibliofilskie - w tym między innymi listy Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza, Witolda Gombrowicza, Ignacego Paderewskiego, rękopisy poetów i pisarzy, cymelia historyczne, inkunabuły, starodruki i rzadkie książki z dedykacjami.

Kazimierz Kozica, Janusz Pezda: Imago Poloniae. Dwujęzyczny, dwutomowy katalog wystawy. Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego. Tytuł równoległy: Imago Poloniae: Das Polnisch-Litauische Reich in Karten, Dokumenten und alten Drucken in der Sammlung von Tomasz Niewodniczański. Redakcja: Tomasz Niewodniczański; tłumaczenie na niemiecki: Arnold Bartetzky. Wyd. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 2002, T. 1. ss. 388, T. 2. ss. 324, ilustracje, bibliografia ISSN: 83-88823-16-7

Trzeba tu dodać, że wystawa Imago Poloniae w miarę upływu czasu nieco się zmieniała,
były także wystawy 'równoległe'. I tak, jesienią 2002 roku w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich
we Wrocławiu eksponowana była wystawa Imago Silesiae, przedstawiająca mapy i widoki Śląska.
Z kolei część wystawy Imago Poloniae związana z historią i kartograficznym przedstawieniem
Wielkiego Księstwa Litewskiego, uzupełniona i powiększona o dalsze rękopisy Radziwiłłów
i inne litewskie dokumenty historyczne, prezentowana była jako wystawa Imago Lithuaniae
w Litewskim Muzeum Narodowym w Wilnie (patrz niżej).
Inna wystawa - Imago Ukrainae - prezentująca kartografię ziem należących obecnie do Ukrainy
i ikonografię wybranych miast leżących na dawnych polskich kresach wschodnich,
planowana jest na jesień 2005 roku (od 8 września) w Kijowie, Lwowie i Charkowie.

 

 

Wyżej: widok Lublina z dzieła Brauna i Hogenberga: Civitates orbis terrarum..., 1617, miedzioryt. kolorowany. Po prawej: mapa ziem Rzeczypospolitej, Carel Allard, około roku 1697, miedzioryt kolorowany

Oba powyższe obiekty pochodzą ze zbiorów dr Tomasza Niewodniczańskiego (opracowanie – dr Kazimierz Kozica)

  17 września 2003 roku w centrum uwagi litewskich elit politycznych i intelektualnych znalazło się otwarcie w Wileńskiej Galerii Sztuki wystawy pt. Imago Lithuaniae, przedstawiającej historyczne dokumenty oraz mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego z prywatnych zbiorów rodowitego Wilnianina, potomka znanego rodu inteligencji wileńskiej, Tomasza Niewodniczańskiego (rozmowę Magdaleny Bajer z kolekcjonerem - tekst na podstawie audycji 'Rody uczone', nadawanej cyklicznie w Programie I Polskiego Radia SA, sponsorowanej przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej - zamieszcza online 'Forum Uniwersyteckie', nr 5, 1999 ). W otwarciu uczestniczył prezydent R. Paksas, minister spraw zagranicznych A. Valionis, a sala była szczelnie wypełniona przez litewskie elity intelektualne. Wśród eksponatów pokazanych na wystawie w Wilnie znalazło się szereg pozycji bardzo rzadkich, w tym takie mapy, których nie ma ani w zbiorach polskich, ani litewskich. Cenne uzupełnienie wystawy stanowił pieczołowicie wydany przez Bibliotekę Uniwersytetu Wileńskiego katalog w wersji książkowej oraz na dysku CD po raz pierwszy w trzech językach – litewskim, polskim i angielskim z przedmową Tomasza Niewodniczańskiego i prof. dr hab. Benediktasa Juodki, rektora Uniwersytetu Wileńskiego, który zaznaczył, że ta wystawa jest świadectwem wszechstronnej działalności i wiedzy jej autora, daje godny naśladowania wzór mądrego mecenatu, ukierunkowanego i konsekwentnego kolekcjonerstwa, a zarazem owocnej międzynarodowej współpracy kulturalnej. Wystawę, która cieszyła się wielkim powodzeniem, można było oglądać do 30 listopada 2003 roku.

  Dr Tomasz Niewodniczański jest jednym z najbardziej liczących się kolekcjonerów europejskich, zaś jego kartograficzne zbiory - liczące ponad 3,5 tysiąca pozycji - uchodzą za najbardziej znaczącą prywatną kolekcję w Europie. Szczególne w niej miejsce zajmują unikatowe oryginały dawnych map Rzeczypospolitej i jej poszczególnych regionów. Jest to także największa na świecie prywatna kolekcja map Polski. Kolekcjoner zaprezentował już swoje zbiory w ostatnich latach w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu. Kolejnym polskim miastem, gdzie można było podziwiać kolekcję był Gdańsk. Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum. Gdańsk i Bałtyk na mapach, widokach i dokumentach - na tej wystawie po raz pierwszy pokazany został niemal kompletny zbiór map dotyczących miasta i regionu. Wystawie towarzyszył katalog, dokumentujący wszystkie eksponaty. Ekspozycja obejmowała przede wszystkim niepowtarzalne mapy, ikonografie miasta, dokumenty Rady Miasta i jego znaczniejszych mieszkańców, umiejscawiające Gdańsk na tle historycznej Europy, rytowane przez ówczesnych najlepszych miedziorytników. Zobaczyć było można także wspaniałe portolany i mapy Oceanu Spokojnego, Atlantyku, Morza Północnego czy Śródziemnego. Wystawa była eksponowana w Ratuszu Głównego Miasta przy ulicy Długiej od połowy października 2004 roku aż do połowy maja 2005 roku. Latem (od 15 lipca do 27 sierpnia) 2005 roku będzie ona prezentowana w Johannes a Lasco Bibliothek w Emden (RFN).

   Kazimierz Kozica, Janusz Pezda: Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum. Katalog wystawy.
Gdańsk i Bałtyk na mapach, widokach oraz dokumentach ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego (Bitburg, Niemcy).
Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Gdańsk 2004 (wydanie dwujęzyczne, polsko-niemieckie, bogato ilustrowane).

Wystawę Dantiscum Emporium... i wiele jej eksponatów prezentuje na swoich stronach internetowy periodyk kulturalny ZWOJE - The Scrolls, (nr 1 [42], kwiecień 2005); tekst i ilustracje - Kazimierz Kozica i Tomasz Niewodniczański.