Biblioteka Uniwersytecka

W styczniu 2024 r. przypada 113. rocznica urodzin i 48. rocznica śmierci wieloletniego dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej KUL o. Romualda Gustawa OFM (1911–1976), bibliotekarza z powołania. Nie bez wzajemności kochał książki i tej miłości pozostał wierny do końca swego życia. Stworzona przez niego "koncepcja Biblioteki wybiegała daleko poza ramy instytucji służącej potrzebom jednej uczelni" [W. Nowodworski]. Mimo utrudnień ze strony komunistycznego państwa, z powodzeniem realizował ideę przekształcenia Biblioteki Uniwersyteckiej KUL w placówkę nowoczesną, nie ustępującą innym polskim bibliotekom akademickim.

  Romuald (Michał) Gustaw urodził się 5 stycznia 1911 r. w Zbarażu jako najmłodszy syn Jana Gustawa i Zofii z Szyngerów. Na chrzcie świętym otrzymał imiona Michał Antoni. Jego powołanie zakonne dojrzało w trakcie nauki w Kolegium Serafickim w Radecznicy. W 1926 r. wstąpił do Zakonu Braci Mniejszych (bernardynów) w Leżajsku, przyjmując zakonne imię Romuald. Miłością do książek zapałał już w nowicjacie, powierzono mu bowiem opiekę nad klasztorną biblioteką. W czasie pobytu we Lwowie, gdzie uczył się najpierw w klasycznym Gimnazjum IV im. Jana Długosza, potem w bernardyńskim Studium Generale, wreszcie na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza, także zajmował się pracą bibliotekarską. W 1936 r. uzyskał magisterium i przyjął święcenia kapłańskie. Skierowany przez władze zakonne do Krakowa, pełnił tam różne funkcje zakonne, nie zaniedbując miłości do książek. Był generalnym bibliotekarzem Zakonu i jego archiwariuszem. W 1943 r. podjął, zbawienną w kontekście późniejszej sytuacji politycznej, decyzję o przeniesieniu archiwum bernardyńskiego ze Lwowa do Krakowa, co uratowało ten zbiór dla potomnych. W latach 1947–1959 pełnił funkcję wicepostulatora procesów kanonizacyjnych bł. Jana z Dukli i Szymona z Lipnicy.

  W 1946 r. podjął studia specjalistyczne na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i od tej pory aż do śmierci związał się z tą Uczelnią. W 1947 r. uzyskał doktorat z teologii. Został na krótko starszym asystentem przy I Katedrze Historii Kościoła, pełniąc jednocześnie obowiązki bibliotekarza w Bibliotece Wydziału Teologicznego. 1 sierpnia 1950 r. Senat KUL mianował go dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, która szybko stała się jego umiłowanym dziełem. Chociaż nie ukończył studiów bibliotekoznawczych, miał ogromną wiedzę bibliotekarską, w czym pomogło mu wcześniejsze doświadczenie kierowania biblioteką zakonną. Bibliotekarzem stawał się w kontakcie z książką, czytając literaturę fachową, korzystając z wiedzy przekazywanej na kursach, w czasie wykładów, sesji i konferencji naukowych. Przede wszystkim jednak traktował pracę bibliotekarską jako swoje powołanie. Twierdził, że bibliotekarz "non fit, sed nascitur".

  Okres jego dyrektorowania był wyjątkowy, wydźwignął Bibliotekę KUL do rangi ośrodka o szerokim zakresie oddziaływania. Dzięki jego działalności ponad sześciokrotnie powiększyły się zbiory, szczególnie w zakresie czasopism zagranicznych, został rozbudowany i przebudowany budynek biblioteczny (oddano m.in. do użytku nową Czytelnię Główną, a także Czytelnie: Informacji Naukowej i Bibliograficznej, Czasopism, Teologiczną, Rękopisów i Starych Druków, wyposażone w bogaty księgozbiór podręczny), powiększył się personel i jego fachowość (dzięki licznym szkoleniom, wykładom, odczytom i kursom). Gustaw nawiązał kontakty z wybitnymi bibliotekoznawcami i bibliografami polskimi, zapraszał ich do Biblioteki Uniwersyteckiej KUL i ze wszystkimi dyskutował o ważnych sprawach dotyczących rozwoju i unowocześnienia bibliotek. Zadbał też, aby z ich wiedzy skorzystali pracownicy kierowanej przez niego placówki.

  Był wymagającym przełożonym, oczekującym od podwładnych, by kochali książki i angażowali się w pracę biblioteczną w stopniu jemu równym. Już na początku lat 50. XX w. wytyczył lubelskiej książnicy specjalne zadania w zakresie gromadzenia zbiorów i określił jej miejsce w krajowej sieci bibliotek naukowych. Od tej pory miała ona gromadzić w sposób szczególny piśmiennictwo religijno-teologiczne oraz obejmujące zagadnienia szeroko pojętej humanistyki. Ze swoim promotorem ks. prof. Mieczysławem Żywczyńskim w latach 1948 i 1959 brał udział w organizowaniu transportów i przekazywaniu książek z tzw. Zbiornic Księgozbiorów Zabezpieczonych na Śląsku na rzecz KUL. W latach 1950–1956 w czasie kolejnych wyjazdów uzyskał wiele cennych starych druków i atlasów. Zbiory powiększały się także dzięki zakupom, darom i spuściznom prywatnych osób oraz wymianie zagranicznej i krajowej.

  O. Gustaw przyczynił się do rozwoju współpracy pomiędzy polskimi bibliotekami kościelnymi, będąc inicjatorem utworzenia Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych, a także czasopisma „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” oraz organizatorem licznych szkoleń dla bibliotekarzy tychże placówek. Jego działalność była wielokierunkowa, realizował ją na różnych polach aktywności: bibliotekarskiej, bibliograficznej, naukowej, organizacyjnej i dydaktycznej.

  W 1965 r. uzyskał habilitację na Wydziale Nauk Teologicznych, przedkładając rozprawę Rozwój pojęcia historii Kościoła od I do XVIII wieku. Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego zatwierdziło ją dopiero w 1971 r. Ceniono go jako bibliografa i bibliotekoznawcę. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się na problematyce bibliotekarskiej i archiwalnej, informacji bibliograficznej, metodologii pracy naukowej, hagiografii i historiografii kościelnej. Interesowały go dzieje własnego Zakonu. Przygotował m.in. monografię dotyczącą klasztoru i kościoła św. Józefa sióstr bernardynek krakowskich i katalog jego archiwum. Zagadnienia dokumentacji bibliograficznej podejmował zarówno od strony praktycznej, jak i teoretycznej. Świadomie zrezygnował jednak z poświęcenia się wyłącznie nauce. Mówił, że gromadzi „[…] cegły, żeby inni budowali” i w tym właśnie upatrywał swoją misję. Szczególnym zainteresowaniem darzył hagiografię. Dziełem jego życia stała się dwutomowa Hagiografia polska, opublikowana w latach 1971–1972. Do współpracy przy jej tworzeniu pozyskał siedemdziesięciu wybitnych historyków, sam był jej redaktorem, autorem przedmowy, bibliografii załącznikowej, życiorysu bł. Szymona z Lipnicy oraz uzupełniającego Aneksu.

  W ostatnich latach życia odbył kilka podróży zagranicznych m.in. do Jugosławii, RFN, Austrii, Belgii, Holandii, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Do końca życia nie przestawał się uczyć nowych rzeczy, także przez podpatrywanie rozwiązań zastosowanych w bibliotekach innych krajów. szczególnie interesowały go wszelkie nowinki techniczne.

  Zmarł nagle 14 stycznia 1976 r., w przeddzień własnego jubileuszu 25-lecia pracy na stanowisku dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej KUL. Został pochowany na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie.

Joanna Nastalska-Wiśnicka

 GALERIA ZDJĘĆ O. ROMUALDA GUSTAWA

 W dniu 12.01.2023 pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej KUL odwiedzili grób o. Romualda Gustawa na cmentarzu przy ul. Lipowej.