Integracja Europyw ujęciu historycznym |
Wystawa z okazji wstąpienia Polski
|
Wystawa 'Integracja Europy'
|
Wystawa była eksponowana w czerwcu i lipcu 2004 r. Niżej na tej stronie trzy mini-eseje: Korzenie Europy Polska ku Europie Europa ku Polsce + mapy: Średniowieczna Europa Rozwój chrześcijaństwa w średniowieczu |
"Interes żywotny Polski leży przeto w tym, aby powszechny rozwój coraz szybciej i wyżej wznosił się ku ideałowi wolności i braterstwa ludów". |
Antoni Chołoniewski, Duch dziejów Polski, Kraków 1916 (nakładem towarzystwa imienia Stefana Buszczyńskiego) |
Europa a Polska: razem czy osobno |
Korzenie Europy |
W jakim okresie można usytuować początki Europy jako tworu kulturowego? |
Pojęcie Europy jako odmiennego tworu polityczno-kulturowego, przeciwstawianego z całą ostrością i świadomością Azji, wytworzyło się w starożytności, w okresie między wojnami grecko-perskimi (V w. p.n.e.) a epoką Aleksandra Wielkiego (IV w. p.n.e.). Konflikt dwóch odmiennych cywilizacji uświadomił Hellenom głęboką sprzeczność między ich osobistą wolnością a wschodnim despotyzmem oraz pomógł w powstaniu terminów geograficzno-politycznych, które owo przeciwieństwo uzasadniały. Zatem koncepcja Europy tworzyła się na zasadzie przeciwstawienia własnych wartości oraz obyczajów obcym wpływom cywilizacyjnym (z jednej strony mamy grecką wolność polityczną i obywatelską wspólnotę prawa, a z drugiej - azjatycką tyranię i despotyzm władców). |
dr Sławomir Zonenberg |
Mapa średniowiecznej Europy |
Mapa jest podzielona na ćwiartki; kliknięcie spowoduje wyświetlenie zbliżenia w osobnym okienku bez opuszczania strony; Jeżeli tak się nie stanie, można skorzystać z linków poniżej (wtedy zbliżenia będą wyświetlane w przeglądarce): |
ćwiartki mapy: lewa górna | prawa górna | lewa dolna | prawa dolna | część centralna |
LEGENDA mapy średniowiecznej Europy (skala 1:25.000.000) | języki bałtyckie | ||
(Źródło: Julia Tazbir, Atlas Wspólnoty Europejskiej. Mapy, komentarze. Wyd. Demart) | język baskijski | ||
Granice Kalifatów Arabskich w 756 r. | język celtycki | ||
Najdalszy zasięg państwa Karola Wielkiego | języki germańskie | ||
Granica Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ok. 1018 r. | język grecki | ||
Uniwersytety | języki romańskie | ||
Patriarchaty | języki słowiańskie | ||
Arcybiskupstwa | język turkski | ||
Stolice współcześnie istniejących państw | języki ugrofińskie |
Historyczny atlas Europy online - 21 map na koniec każdego wieku - od roku 1 do 2000... |
Polska ku Europie |
Czy można wskazać momenty (okresy) w historii Polski, w których ujawniały się dążenia proeuropejskie (poza ogólnie znanymi zwrotami historycznymi - lub na ich tle)? |
Część uczonych uważa, iż pojęcie "europejskości" było zbyt mocno związane w świadomości następnych pokoleń z romańsko-germańskim dziedzictwem monarchii karolińskiej, aby mogło natychmiast objąć kraje nowo schrystianizowane, np. Polskę. Państwo to miało zostać uznane, według nich, za pełnoprawnego członka wspólnoty dopiero w XV stuleciu, gdy zaczęło, łącznie z Węgrami, stanowić tzw. "przedmurze Europy" w obliczu ekspansji militarnej obcej kulturowo Turcji. Istnieją jednak informacje źródłowe, które przeczą takiemu rozumowaniu: np. wzmianka o zjeździe w Kwedlinburgu w 991 roku, gdzie książę piastowski Mieszko I został wymieniony w gronie Europejczyków, czy też słynna miniatura z ewangeliarza bamberskiego, w której całą ówczesną wspólnotę uosobioną przez cesarstwo reprezentują cztery postacie alegoryczne: Roma, Galia, Germania i Sclavinia (Słowiańszczyzna). Z pewnością kontynuacją prosłowiańskiego sposobu myślenia, w sferze polityki, było nazwanie polskiego księcia Bolesława Chrobrego przez cesarza niemiecko-rzymskiego Ottona III "bratem i współpracownikiem cesarstwa" oraz "przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego". Jakkolwiek te przekazy świadczą o uznaniu przez ówczesne elity polityczne Europy monarchii piastowskiej za część wspólnoty chrześcijańskiej (europejskiej), to jednak wydaje się, że nie należy formułować na podstawie, bądź co bądź, pojedynczych wzmianek zbyt daleko idących wniosków (np. niektórzy historycy interpretując uchwały i symbolikę zjazdu gnieźnieńskiego uważają, że Otton III uczynił Bolesława Chrobrego swoim zastępcą, a nawet następcą na tronie cesarskim). Trzeba zaznaczyć, iż pojęcie Europy jako jedności kulturowej było u pisarzy średniowiecznych dość płynne. Zawężano je albo poszerzano w zależności od punktu widzenia autora, a także czasu, miejsca czy okoliczności spisania relacji. Jest charakterystyczne, że przekonanie o wspólnocie losów nacji tego samego kręgu cywilizacyjnego zaznacza się szczególnie w czasach zagrożenia. Taką świadomość dało się odczuć na Zachodzie kontynentu podczas najazdu Mongołów na Europę Środkowo-Wschodnią w połowie XIII stulecia. Informacje docierające z krajów zniszczonych pochodem wojsk tatarskich, czyli Polski i Węgier, uświadomiły społeczeństwom zachodnioeuropejskim, że są one częścią tej samej wspólnoty kulturowej. Mimo że (jak już wyżej wspomniano) dwie siły uniwersalne poniosły klęskę, a wraz w nimi realizowane zadanie utrzymania jedności politycznej, to jednak poczucie tych samych losów oraz idea jedności religijnej i kulturowej przetrwała. Jest kilka przyczyn, które to spowodowały: pogłębiona świadomość wspólnego dziedzictwa, swobodny przepływ myśli (szczególnie widoczny na średniowiecznych uniwersytetach będących międzynarodowymi ośrodkami) i pieniądza, humanizm (odrodził starożytne rozumienie pojęcia Europy), a przede wszystkim zagrożenie kontynentu ze strony Turcji osmańskiej (które obudziło na nowo uczucie braterstwa i solidarności narodów chrześcijańskich). Do uprzytomnienia sobie tej jedności przyczynił się również powołany przez króla niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego sobór w Konstancji (1414-1418), którego celem było zniesienie tzw. wielkiej schizmy zachodniej. Podzielono wówczas uczestników na nacje, a Europę na cztery regiony: wschodni (Niemcy, Czechy, Węgry, Polska), zachodni (Francja , Hiszpania), północny (Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia, Szwecja, Dania, Norwegia) oraz południowy (Włochy, Cypr, Kreta). Jak widać Polska była uważana za integralną część owej "christianitas". |
dr Sławomir Zonenberg |
Rozwój chrześcijaństwa w średniowieczu |
LEGENDA: granice Cesarstwa Rzymskiego, ok. 300 r. wspólnoty chrześcijańskie, I - II w. największe skupiska wspólnot w IV w. zasięg chrześcijaństwa na początku VII w. (skala: 1:40.000.000) zasięg chrześcijaństwa do końca IX w. zasięg do końca X w. |
(Źródło: Julia Tazbir, Atlas Wspólnoty Europejskiej. Mapy, komentarze. Wyd. Demart, 2002) |
Europa ku Polsce |
Czy w historii Europy przed rokiem 1900 zdarzały się znaczące inicjatywy z zachodu kontynentu, skierowane w stronę Polski (lub biorące Polskę pod uwagę) i jakie postacie można tu wymienić? |
Na kontynencie (począwszy od średniowiecza) stworzono kilka niezwykle interesujących koncepcji, które warto przedstawić, postulujących powołanie do życia federacji państw europejskich. Po upadku znaczenia i autorytetu sił uniwersalnych czynnikiem jednoczącym Europejczyków nie mógł już być ani papież, ani cesarz. Wraz z rosnąca i poszerzającą się współpracą gospodarczą, kulturalną i polityczną toczyła się dysputa naukowo-polityczna, dotycząca potrzeby powołania świeckiej, ponadpaństwowej ogólnoeuropejskiej organizacji, której celem byłoby rozpatrywanie sporów międzynarodowych oraz koordynowanie działań wobec realnych zagrożeń (np. obrony przed Turkami). Pierwszym autorem, który postulował powołanie wspólnego państwa w Europie, poprzez odnowienie cesarstwa rzymskiego, był wybitny włoski poeta Dante Alighieri, wyrażając w napisanym w 1303 roku dziele "Monarchia" tęsknotę za starożytnym "pax romana". |
Na koniec tych rozważań chciałbym powiedzieć, że Polska jest bez wątpienia krajem europejskim, w którym demokracja, poszanowanie i samostanowienie człowieka, swobodna działalność polityczna, gospodarcza, kulturalna i religijna są głęboko zakorzenione. Należy jednak uczciwie powiedzieć, że polska myśl polityczna (w omawianym tu okresie), która charakteryzowałaby się silnymi pierwiastkami proeuropejskimi, zjednoczeniowymi, niestety nie jest imponująca. Z drugiej jednak strony, wydaje się (jest to ciekawe w porównaniu z tym co wyżej napisano), że Polacy dobrze się czują w "Europie", a nasza szeroko pojęta kultura jest otwarta na obce wzorce, zwłaszcza te, które możemy samodzielnie wybrać i dobrowolnie przyjąć. |
dr Sławomir Zonenberg |
Literatura: - Krzysztof Baczkowski, Idea jedności europejskiej w średniowieczu, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego: nr MCLXXVII. Prace Historyczne. z. 118, 1995 (Studia Polono-Danubiana et Balcanica VII). - Richard Nikolaus Coudenhove-Kalergi, Naród europejski, Toruń 1997. - Bronisław Geremek, Więź i poczucie wspólnoty w średniowiecznej Europie, w: Dziesięć wieków Europy, pod red. Janusza Żarnowskiego, Warszawa 1983. - Aleksander Gieysztor, Europejska Christiana respublica w średniowieczu, w: Europa. Fundamenty jedności, pod red. A. Dylus, Warszawa 1998. - Andrzej Feliks Grabski, Polska w opiniach Europy Zachodniej XIV-XV w., Warszawa 1968. - Roman Grodecki, Polska wobec idei wypraw krzyżowych, Przegląd Współczesny, r. 2, 1923. - Henryk Samsonowicz, Miejsce Polski w Europie, Warszawa 1995. - Marian Henryk Serejski, Idea jedności karolińskiej. Studium nad genezą wspólnoty europejskiej w średniowieczu, Rozprawy Historyczne Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, t. 17, z. 3, 1937. |
* Razem czy osobno? - wydanie specjalne pisma (kwartalnika) 'bez Wandy', nr 4 (22), wyd. GFPS-Polska (Polsko-Niemieckie Stowarzyszenie Naukowo-Kulturalne), redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski, wrzesień 2000, ISSN: 1428-3913. [przyp. red.] |
||
Korzenie Europy Polska ku Europie Europa ku Polsce |
Fotografie z wystawy: ks. Jerzy Latawiec Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski |
Ostatnia aktualizacja: 07.08.2008, godz. 03:43 - Jan Wasilewski