Wydział Filozofii, który obejmuje Instytut Filozofii Teoretycznej oraz Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych, a od 2006 r. podejmuje także aktywność naukową w zakresie kulturoznawstwa, posiada najwyższą kategorię nadaną przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, jak również Certyfikat Jakości Kształcenia, tj. akredytację nadaną przez Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną. Obecnie Wydział Filozofii posiada 28 katedr, w których zatrudnionych jest na pierwszym miejscu pracy 28 samodzielnych pracowników naukowych w pełnym wymiarze godzin, ponadto w ramach Wydziału zatrudnionych jest 40 doktorów i 14 magistrów.

Zasadniczym założeniem leżącym u podstaw badawczej działalności Instytutu Filozofii Teoretycznej jest teza, że myślenie filozoficzne powinno opierać się na źródłowej znajomości dziejów filozofii. Badania z zakresu historii filozofii obejmują więc początki filozofii zachodniej, w tym filozofię Platona i Arystotelesa, szczególnie jednak dotyczą okresu średniowiecznego, zarówno w jego wczesnych postaciach jak i w rozwiniętych formach (np. św. Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot, Wilhelm Ockham, Rajmund Lull). W badaniach nad dawnymi fazami dziejów myśli filozoficznej uwzględniane są także filozofie orientalne (Indie, Chiny). W zakresie historii filozofii nowożytnej analizowane są systemy doniosłe metafizycznie (np. R. Descartes, N. Malebranche, G.W. Leibniz, B. Spinoza). Badania w zakresie filozofii współczesnej obejmują niemal całe jej spektrum od pragmatyzmu, fenomenologii, hermeneutyki, filozofii analitycznej i procesualizmu po filozofię umysłu. Prowadzone są też badania nad dziejami filozofii w Polsce, zwłaszcza w zakresie działalności krytyczno-edytorskiej w odniesieniu do średniowiecznych rękopisów filozoficznych oraz kultury filozoficznej oświecenia na tle dziejów oświaty.

Znajomość dziejów filozofii służy zasadniczemu celowi aktywności teoretycznej pracowników Wydziału, którym jest opracowywanie głównych kwestii z zakresu metafizyki, filozofii Boga i religii oraz etyki. Podkreśla się wagę sformułowania całościowej i realistycznej wizji rzeczywistości, która obejmuje wizję człowieka jako osoby i podmiotu kultury. Przy zachowaniu odrębności filozofii i religii podkreśla się równocześnie światopoglądowe odniesienia filozofii. W tej dziedzinie podejmowane są zarówno zagadnienia egzegetyczne, dotyczące poglądów dawnych myślicieli, zwłaszcza różnych form tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, jak też powstają prace odnoszące się do aktualnego stanu dyskusji (np. współczesne dyskusje na temat istnienia i natury Boga, duszy ludzkiej, wolności oraz filozoficzna refleksja nad mistyką).

Działalność naukowa w obszarze dziejów filozofii i w dziedzinach istotnych dla filozoficznych podstaw chrześcijaństwa wspierana jest przez świadomość metateoretyczną, wynikającą ze znajomości współczesnych narzędzi logicznych i metodologicznych. Temu celowi służy aktywność badawcza w zakresie dziejów logiki oraz jej stanu współczesnego (np. zagadnienia dotyczące relacji pomiędzy logiką a metafizyką i naukami przyrodniczymi). Podejmowane są analizy dotyczące ogólnej teorii poznania (np. różne koncepcje wiedzy ludzkiej, zagadnienie relacji pomiędzy myśleniem a językiem), metodologii nauk filozoficznych, przyrodniczych, formalnych i humanistycznych oraz podstaw informatyki.

Szerokie odzwierciedlenie znajdują także zagadnienia z dziedziny etyki, począwszy od jej statusu jako nauki (metaetyka) i dziejów różnych systemów etycznych. Fundamentalną kwestią jest wszakże określenie zasad moralnej aktywności ludzkiej z dobitnym uwzględnieniem stanowiska personalizmu etycznego Jana Pawła II. Uwzględnia się także bogate spektrum tych aktów analizowanych przez etyki szczegółową (np. bioetyka), jak również z dziedziny szerokiej gamy problemów etycznych powstających w kontekście różnych form życia społecznego oraz polityki.
Refleksja historyczna, metafizyczna i metodologiczna stymuluje także badania w zakresie filozofii kultury (np. różne koncepcje kultury, który ujawniły się w dziejach filozofii zachodniej), filozofii prawa (np. problem relacji pomiędzy prawem naturalnym i prawem stanowionym), filozofia państwa (osoba a społeczeństwo, naród) oraz filozofia sztuki (estetyka).

Działalność pracowników Instytutu Filozofii Teoretycznej, wyrażająca się w uczestnictwie w konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz w działaniach popularyzatorskich, uwidacznia się przede wszystkim w piśmiennictwie naukowym. Bliska ukończenia jest nie mająca precedensu w polskiej filozofii Powszechna Encyklopedia Filozofii. Wydawane są następujące periodyki: „Roczniki Filozoficzne", „Acta Mediaevalia", „Ethos" i „Człowiek w Kulturze".

Instytut Filozofii Teoretycznej organizuje cyklicznie konferencje naukowe: międzynarodowe sympozjum metafizyczne Zadania współczesnej metafizyki, organizowane przez Katedrę Metafizyki; międzynarodowe sympozjum Przyszłość cywilizacji Zachodu, organizowane przez Katedrę Filozofii Kultury; ogólnopolskie sympozjum Filozofować w kontekście teologii, organizowane przez Katedrę Filozofii Religii; sympozjum Arystotelesowskie Główne pojęcia filozofii Arystotelesa, organizowane przez Katedrę Filozofii Boga oraz sympozjum pt. Etyka i technika, organizowane przez Katedrę Etyki Szczegółowej. Corocznie odbywa się „Tydzień Filozoficzny", który jest imprezą o zasięgu ogólnopolskim (dotąd odbyło się 49 spotkań). Każdego roku zapraszani są wybitni filozofowie spoza Polski na dwa cykle wykładów: Wykłady im. ks. Stanisława Kamińskiego oraz Wykłady im. o Jacka Woronieckiego.

Badania naukowe prowadzone w Instytucie Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych są blisko związane z naukami przyrodniczymi, a w szczególności z fizyką, kosmologią i szeroko rozumianymi naukami o życiu. Badania te uwzględniają problematykę przedmiotową i historyczną tych nauk oraz ich kontekst filozoficzny. Celem większości problemów badawczych podejmowanych w Instytucie jest filozoficzna interpretacja rezultatów osiąganych w poszczególnych dyscyplinach nauk szczegółowych. Są to, jednej strony, zagadnienia z zakresu filozofii nauk przyrodniczych oraz ich ogólnej i szczegółowej metodologii, zagadnienia odnoszące się do klasycznej filozofii przyrody oraz, w pewnym zakresie, także zagadnienia dotyczące tzw. sztucznej inteligencji (np. badanie niezależności aksjomatów przy pomocy metod sztucznej inteligencji), z drugiej strony, chodzi o problematykę relacji zachodzących pomiędzy nauką a wiarą. Zagadnienia z zakresu filozofii nauk przyrodniczych oraz ich metodologii dotyczą aksjologii nauki, aksjologii epistemicznej (relacja nauki do wartości poznawczych i pozapoznawczych), ewolucji pojęcia racjonalności we współczesnym paradygmacie nauki, źródeł metody naukowej i filozofii przyrodoznawstwa, statusu metodologicznego filozofii uprawianej w kontekście nauki oraz roli, jaką odgrywa w niej interpretacja faktów naukowych. Pracownicy Instytutu Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych podejmują też problematykę natury poznania matematycznego oraz problematykę aksjologiczno-pragmatycznego ujmowania oraz społecznego tworzenia przyrody. Zwraca się też uwagę na zadania jakie mogą spełniać filozofowie przyrody i nauk przyrodniczych oraz uzyskiwane przez nich rezultaty badawcze.

Badania podejmowane w dziedzinie filozofii kosmologii dotyczą z jednej strony charakteru metodologicznego tej dyscypliny filozoficznej, z drugiej zaś odnoszą się do konkretnych zagadnień implikowanych przez przedmiotowe osiągnięcia w dziedzinie badań kosmologicznych. Chodzi tu na przykład o takie problemy jak: ontologia czasu, przestrzeni i czasoprzestrzeni; implikacje twierdzeń o osobliwościach, problematykę dotyczącą czasowego początku Wszechświata, filozoficzne wyjaśnianie kosmicznych koincydencji, antropizm w kosmologii, planowość i celowość Wszechświata, a także o hipotezy odnoszące się do tzw. Wielkiego Wybuchu. Szczegółowe badania przedmiotowe z zakresu kosmologii obejmują: scenariusze ewolucyjne modeli z ciemną energią, empiryczne i teoretyczne kryteria wyboru modeli kosmologicznych, początek Wszechświata w ujęciu kosmologii kwantowej. Badania historyczne koncentrują się na historii współczesnej kosmologii, a w szczególności na genezie współczesnej kosmologii relatywistycznej, kontekstach odkrycia podstawowych teorii kosmologicznych, sytuacjach anomalnych w rozwoju kosmologii.

Badania z zakresu biofilozofii obejmują: kwestie metadyscyplinarne, jak na przykład charakterystyka anhydrobiologii jako nauki o możliwości powstania i trwania życia w warunkach skrajnego odwodnienia lub braku wody, natomiast badania z zakresu nauk o życiu dotyczą problemu skutków oddziaływania wybranych substancji na własności błon lipidowych oraz problemu najmniejszej jednostki życia i związków pomiędzy polami elektromagnetycznymi a życiem.

W dziedzinie filozofii przyrody rozważany jest jej status metodologiczny, ze szczególnym uwzględnieniem powiązania filozofii przyrody z naukami przyrodniczymi, zagadnienie zależności pomiędzy nauką a filozofią, zagadnienia historyczne odnoszące się do dziejów filozofii przyrody jako dyscypliny filozoficznej oraz przedmiotowe zagadnienia filozofii przyrody nieożywionej i ożywionej. W ramach Instytutu podejmowane są także analizy dotyczące związków pomiędzy nauką, wiarą, religią i teologią, a w tym w szczególności kwestie metodologiczne oraz wybrane kwestie teologiczne rozważane w kontekście nauki i filozofii nauki: czasowy początek Wszechświata a kreacja, teistyczne i materialistyczne wyjaśnienia teorii tzw. subtelnych dostrojeń, zagadnienie ewolucji człowieka, rozpatrywane z punktów widzenia przyrodniczego oraz filozoficznego, zasadność tzw. argumentu z planu na rzecz istnienia Boga, problem możliwości, formułowanego przy wykorzystaniu wyników współczesnej kosmologii, argumentu na istnienie Boga z przygodności Wszechświata.

Od siedmiu lat pracownicy Instytutu Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych w organizują (w listopadzie) konferencję naukową poświęconą aktualnym problemom z zakresu filozofii przyrody i przyrodoznawstwa. Ostatnie trzy konferencje nosiły następujące tytuły: „Filozof wobec przyrody", konferencja krajowa 2003, „Filozofia przyrody - filozofia przyrodoznawstwa - metakosmologia", konferencja krajowa 2005, „Nauka - wiara. Rola filozofii", konferencja międzynarodowa 2006. Konferencja w roku 2007 była poświęcona ważnemu, także w wymiarze społecznym, problemowi, jakim są relacje zachodzące pomiędzy nauką a działalnością uznawaną za „obrzeża nauki", czyli tzw. protonauką, paranauką i pseudonauką.

 

Badania naukowe prowadzone przez pracowników Instytutu Kulturoznawstwa KUL obejmują różne dziedziny kultury, zgodnie z jej integralnym rozumieniem przyjętym przez twórców kierunku. Prace badawcze mają zatem charakter multidyscyplinarny – są zróżnicowane zarówno pod względem przedmiotu jak też stosowanych metod. Odnoszą się nie tylko do poszczególnych dziedzin kultury, ale również uwzględniają perspektywę różnych nauk o kulturze.

 

W obszarze badań znajdują się szczegółowe zagadnienia z historii i teorii kultury, sztuki oraz religii, widziane zarówno z perspektywy nauk filozoficznych, jak też humanistycznych i społecznych. Prowadzone badania obejmują dawną i współczesną kulturę intelektualną, różnorodną problematykę wielkich religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa oraz islamu, doktrynę i kulturową rolę nowych (alternatywnych) ruchów religijnych, historię i teorię sztuk plastycznych oraz performatywnych, kulturę literacką, antropologię oraz socjologię kultury.

Autor: Stanisław Janeczek
Ostatnia aktualizacja: 09.04.2014, godz. 19:07 - Andrzej Zykubek