Wernisaż wystawy prac Jerzego Skolimowskiego
w Galerii Sztuki Sceny Plastycznej KUL, 27 kwietnia 2019 r.
Autor zdjęć: Krzysztof Kuzko
NIEPRZYPADKOWO O PRZYPADKU[1]
Niechęć do zabierania głosu w materii, w której nie czuję się kompetentny nakazuje mi zasygnalizować Państwu, że poniższe uwagi nie mają charakteru akademickiego wywodu, ale są raczej refleksjami dyletanta. Spróbuję mówić o roli przypadku w procesie tworzenia. O świadomej akceptacji przypadkowych, bądź wręcz obliczonych na przypadek rozwiązań malarskich jako modus operandi w procesie kreacji artystycznej.
Już Leonardo da Vinci zachęcał do wpatrywania się w brudne ściany w poszukiwaniu plam stymulujących wyobraźnię. Przekonywał, że obserwując przypadkowe formy, malarz może znaleźć pomysł na ciekawą kompozycję pejzażu czy świeżą formułę sceny batalistycznej. [..] W XVIII wieku, niejaki Alexander Cozens, odnosząc się do rad Mistrza, stosował je już w sposób dosłowny. […] W swoich akwarelach i rysunkach tuszem Cozens z premedytacją pokrywał powierzchnię papieru absolutnie przypadkowymi plamami, by dopiero w kolejnym etapie pracy poddawać je analizie i odnajdywać w gąszczu chaosu zalążki wynikających zeń kompozycji pejzażowych. Jego zabawy z plamami odegrały inspirującą rolę w twórczości artysty, którego bardzo cenię - J.M.W. Turnera.
Ujmując dalsze losy przypadku w malarstwie w porządek chronologiczny, musielibyśmy wspomnieć o surrealizmie i dadaizmie, o których nie podejmuję się mówić, bo nie są mi bliskie. Ale też ich traktowanie przypadku, czy to jako sprzeciw wobec nadmiernej racjonalności czy też jako odskoczni do nadrzeczywistości, są Państwu doskonale znane. Stosowne byłoby również kilka słów na temat awangardy, abstrakcji, czy też – mówiąc szerzej – rewolucji kategorii artystycznych, która na początku XX wieku zdemontowała dotychczasowe porządki w sztuce. [...]Pierwszym malarzem, jaki z pewnością nasuwa się na myśl o przypadku w malarstwie jest Jackson Pollock.
Abstrakcyjny ekspresjonizm w wykonaniu Pollocka to oczywiście przypadek kontrolowany – artysta w pełni zawiadował formatem płótna, gamą kolorystyczną, natężeniem obecności tego czy innego koloru w tym czy innym kwadrancie płótna i zakresem jego interakcji z pozostałymi kolorami. W dużej mierze kontrolował też natężenie poszczególnej interwencji [...] Andy Warhol prezentuje światu w końcówce lat 70. serię tak zwanych „oxidation paintings”. [...] W 2008 r. na aukcji w Christie’s obraz z tej serii (193 x 132 cm.) uzyskał cenę 1,889,000 USD i to zanim współczesne dzieła sztuki zaczęły osiągać astronomiczne ceny. Załączony do aukcji opis techniki: miedziany pigment i uryna na płótnie. Rok wykonania: 1978. Pominę milczeniem metodę twórczą, ale muszę przyznać, że trudno sobie wyobrazić większą rolę przypadku w procesie kreacji artystycznej. „Oxidation paintings” Warhola – jeśli traktować je poważnie, a chyba jednak trzeba – poszerzyły granice przypadkowości w malarstwie do granic, których mam nadzieję nikt nie będzie czuł potrzeby dalej przesuwać.
Z jakże odmiennym charakterem przypadku w sztuce mamy do czynienia przywołując na myśl Ryszarda Winiarskiego. Niemal trudno uwierzyć, że mniej więcej w tym samym czasie kiedy Andy Warhol realiował swoje malarstwo „oxydacyjne” w Nowym Jorku, Ryszard Winiarski, w szarej Polsce Ludowej również tworzył obrazy oparte na zasadzie przypadku. Tyle że przypadek w pojęciu Winiarskiego miał symptomatycznie inny charakter. Upraszczając do maksimum środki wyrazu, Winiarski tworzył prace oparte na suchej, matematycznej teorii gier – prawach odwołujących się do prawdopodobieństwa i przypadku. Zdefiniowany za pomocą losu rezultat poszczególnego działania – rzut kostką do gry lub rzut monetą – determinował, krok po kroku, rzut po rzucie, wynik w postaci obrazu. Przypadek został tu podniesiony do rangi metody. [...]
Jest wreszcie Gerhard Richter, którego prace – oglądane w różnych muzeach w różnych miastach świata – sprawiają mi od jakiegoś czasu najwięcej satysfakcji. Szczególnie te z ostatnich lat, wykonane przy użyciu jego „rakeltechnik”. Farba rozmazywana po powierzchni płótna za pomocą rakla – a na niej kolejne i kolejne warstwy – podlega tu już niemal tylko prawom fizyki. Interwencja artysty ogranicza się do dołożenia w tę czy inną część rakla tego czy innego koloru. A także zamalowania tych części obrazu, w których przypadek jego zdaniem nie najlepiej się sprawił i poddanie ich ponownemu działaniu rakla. Momentem definiującym powstający obraz jest decyzja odłożenia rakla na półkę. Przypadek jest tu nie tylko metodą twórczą, ale stanowi samą istotę dzieła. [..]
Chciałbym więc podkreślić wagę istotnego moim zdaniem momentu w procesie tworzenia. Chwili decyzji kiedy przestać. Możemy działać spontanicznie, na luzie, nonszalancko i bez zastanowienia rozpoczynając tworzenie obrazu, lecz to decyzja kiedy się zatrzymać jest najważniejsza w całym akcie twórczym. Trzeba umieć powiedzieć sobie dość, bo jeszcze krok dalej i już będzie gorzej. Wydaje mi się, że dla wielu twórców byłoby dobrodziejstwem gdyby za ich plecami stanął ktoś, kto jak strażnik w odpowiednim momencie powstrzymałby ich przed dalszym działaniem. [...]
Tak oto dobrnąłem w swych refleksjach do finału: w trakcie tworzenia przyjmijmy przypadek z otwartymi ramionami ale decyzji zakończenia pracy nie pozostawiajmy przypadkowi.
Jerzy Skolimowski, luty 2015
[1] Fragmenty wykładu okolicznościowego wygłoszonego przez Jerzego Skolimowskiego podczas uroczystości nadania mu tytułu doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi w marcu 2015 roku
WYSTAWY INDYWIDUALNE
1996 WEBBER GALLERY, TURYN, WŁOCHY
1998 ZERO ONE GALLERY, LOS ANGELES, USA; PEKAO GALLERY, TORONTO, KANADA
1999 SKOT FOREMAN GALLERY, MIAMI, USA; TEATR WIELKI W ŁODZI
2000 GALERIA SZTUKI KATARZYNY NAPIÓRKOWSKIEJ W WARSZAWIE
2001 LA BIENNALE DI VENEZIA, LIDO, WŁOCHY; MACEDONIAN MUSEUM OF CONTEMPORARY ART, SALONIKI, GRECJA; THE BELFORT HISTORY AND ART MUSEUM, BELFORT, FRANCJA; INSTITUT POLONAIS DE PARIS, PARYŻ; GALERIA „U JEZUITÓW”, POZNAŃ; MUZEUM SZTUKI I TECHNIKI JAPOŃSKIEJ „MANGGHA”, KRAKÓW
2002 MUZEUM NARODOWE WE WROCŁAWIU
2003 OFF MAIN GALLERY, SANTA MONICA, USA; FOREST LAWN MUSEUM, GLENDALE, USA; TOWER BUILDING GALLERY, ŁÓDŹ
2004 MUZEUM PAŁACU KRÓLA JANA III W WILANOWIE, WARSZAWA; KOMORA DROZDOWICE IV, KOPALNIA SOLI WIELICZKA; GALERIA STACJA, KATOWICE
2005 OFF MAIN GALLERY, SANTA MONICA, USA
2006 GALERIA KAZIMIERZ, KRAKÓW; GALERIA BWA, TARNÓW; TOWER BUILDING GALLERY, ŁÓDŹ; MŁYN SZANCERA, TARNÓW
2007 MUZEUM ARCHITEKTURY, WROCŁAW; GALERIA DAP, ZWIĄZEK POLSKICH ARTYSTÓW I PLASTYKÓW, WARSZAWA
2009 GALERIA KUĆA LEGATA, BELGRAD; ARTEXPO GALLERIES, BUKARESZT; TEATR NARODOWY, BUKARESZT; DER ORT GALLERY, BERLIN; GALERIA BWA, OLSZTYN
2010 GALERIA DOMINIKANÓW, LUBLIN
2011 STUDIO V GALLERY, OSLO; PAWILON WYSPIAŃSKIEGO, KRAKÓW; GALERIA „OD CZASU DO CZASU”, GDYNIA
2012 MIEJSKA GALERIA SZTUKI, ZAKOPANE
2013 GALERIA SKWER, WARSZAWA
2015 MIEJSKA GLERIA SZTUKI, ŁÓDŹ (wystawa z okazji nadania Artyście tytułu doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi)
2018 GALERIA TEATRU WIELKIEGO OPERY NARODOWEJ W WARSZAWIE wystawa z okazji 80 -tych urodzin
WYBRANE WYSTAWY ZBIOROWE
1998 CONTEMPORARY ART EXHIBITION, CONVENTION CENTER, LOS ANGELES, USA
2000 GALERIA KAROWA, WARSZAWA (Kantor, Skolimowski, Wajda)
SOLO EXHIBITIONS
1996 WEBBER GALLERY – TURIN, ITALY
1998 ZERO ONE GALLERY – LOS ANGELES, U.S.A.; PEKAO GALLERY – TORONTO, CANADA
1999 SKOT FOREMAN GALLERY – MIAMI, U.S.A.; THE GRAND THEATRE – ŁÓDŹ, POLAND
2000 NAPIÓRKOWSKA GALLERY – WARSAW, POLAND
2001 LA BIENNALE DI VENEZIA – LIDO, ITALY; MACEDONIAN MUSEUM OF CONTEMPORARY ART – THESSALONIKI, GREECE; BELFORT HISTORY AND ART MUSEUM – BELFORT, FRANCE; INSTITUT POLONAIS DE PARIS – PARIS, FRANCE; JESUIT GALLERY – POZNAŃ, POLAND; MANGGHA GALLERY – JAPANESE ART CENTRE, KRAKÓW, POLAND
2002 NATIONAL MUSEUM – WROCŁAW, POLAND
2003 OFF MAIN GALLERY – SANTA MONICA, U.S.A.; FOREST LAWN MUSEUM – GLENDALE, U.S.A.; TOWER BUILDING GALLERY – ŁÓDŹ, POLAND
2004 WILANÓW PALACE MUSEUM – WARSAW, POLAND; WIELICZKA SALT MINE, DROZDOWICE HALL – WIELICZKA, POLAND; STATION GALLERY – KATOWICE, POLAND
2005 OFF MAIN GALLERY – SANTA MONICA, U.S.A.
2006 KAZIMIERZ GALLERY – KRAKÓW, POLAND; BWA GALLERY – TARNÓW, POLAND; TOWER BUILDING GALLERY – ŁÓDŹ, POLAND; SZANCER’S MILL GALLERY – TARNÓW, POLAND
2007 ARCHITECTURE MUSEUM – WROCŁAW, POLAND; DAP GALLERY, ASSOCIATION OF POLISH VISUAL ARTISTS – WARSAW, POLAND
2009 KUCA LEGATA GALLERY – BELGRADE, SERBIA; ARTEXPO GALLERIES, BUCHAREST NATIONAL THEATRE – BUCHAREST, ROMANIA; DER ORT GALLERY – BERLIN, GERMANY; BWA GALLERY – OLSZTYN, POLAND
2010 DOMINIKANÓW GALLERY – LUBLIN, POLAND
2011 STUDIO V GALLERY – OSLO, NORWAY; WYSPIAŃSKI PAVILION – KRAKÓW, POLAND; OD CZASU DO CZASU GALLERY – GDYNIA, POLAND
2012 MUNICIPAL ART GALLERY, ZAKOPANE
2013 SKWER GALLERY, WARSAW
2015 MUNICIPAL ART GALLERY, ŁÓDŹ (the exhibition marked the awarding of a honorary doctorate to the Artist by the Academy of Fine Arts, Łódź)
2018 TEATR WIELKI – POLISH NATIONAL OPERA (the exhibition celebrated the Artist’s 80th birthday)
SELECTED GROUP EXHIBITIONS
1998 CONTEMPORARY ART EXHIBITION, CONVENTION CENTRE – LOS ANGELES, U.S.A.
2000 KAROWA GALLERY – WARSAW, POLAND (Kantor, Skolimowski, Wajda)
